Vikipediya

Yuxu Apnesi

Yuxu apnesi — yuxuda nəfəs kəsilməsi olaraq bilinən apne, həyatı təhdid edən uzun müddətli ciddi sağlamlıq problemlərinə səbəb olur.[1] İlk dəfə 1965-ci ildə adı qoyulan apne, yunan dilində ‘nəfəs arzusu’ deməkdir. İki cür yuxu apnesi müəyyən olunub: birincidə beyin tənəffüsü başladan nəfəs alma əzələlərinə doğru siqnalları göndərə bilmir, digərində isə hava tənəffüs yollarında tıxanır. Apne əsnasında nəfəs almaq üçün həddindən artıq səy göstərildiyi üçün damarlar və ürək müqavimətə qarşı işləyir. O əsnada qandakı oksigen sıxlığı azalır. Ürəkdə bir sıra ritm pozğunluqları baş verir. Yuxuda ani ölümlər, yüksək təzyiq, ürək xəstəlikləri, infakt və ifliclər baş verir.[2] Göründüyü kimi yuxu əsnasında insan həyatı bir çox təhlükə ilə qarşı qarşıyadır. Belə olduqda hər səhər sağlam olaraq yuxudan oyanmaq möcüzəvi haldır. Yuxuda olarkən insan, şüurunu və xarici mühiti hiss etmə bacarıqlarını qismən itirir. “Ölüm bənzəri” olan yuxudan şüurlu və bir gün əvvəlki vəziyyətinə qovuşmuş olaraq oyanmaq, qüsursuz görmək, eşitmək və hiss etmək düşünmək üçün möcüzəvi hadisələrdir. Gecə yatmaq üçün yatağına uzanan insan bu bənzərsiz nemətlərin səhər ona yenidən veriləcəyindən əmin ola bilməz. Bundan başqa insan hər hansı bir fəlakətlə qarşılaşmadan və ya sağlamlıq problemi olmadan oyanacağından da əsla əmin ola bilməz.

İşarələr və simptomlar redaktə

Yuxu apnesi olan insanlarda gündüz həddindən artıq yuxululuq (EDS) və diqqətliliyin pozulması ilə bağlı problemlər var.[3] Bu xəstəlik sürücülük qəzaları və iş qəzaları riskini artıra bilər. Əgər, müalicə olunmazsa, insanlar diabet kimi digər sağlamlıq problemləri riski ilə üzləşirlər. Gündüz koqnitiv vəziyyətin pozulması səbəbindən davranış təsirləri ola bilər. Bunlara əhvali-ruhiyyə, döyüşkənlik, həmçinin diqqətlilik və enerjinin azalması daxil ola bilər.[4] Bu təsirlər depressiyaya gətirib çıxara bilər.[5]

Orta və ya ağır yuxu apnesi olanlar arasında diabet riskinin daha yüksək olduğuna dair sübutlar var.[6] Nəhayət, əvvəllər sadalanan bəzi təsirlərə səbəb ola biləcək bir çox amil olduğundan, bəzi insanlar yuxu apnesi olduğunu bilmirlər və ya səhv diaqnoz qoyulur və ya simptomları tamamilə görməməzliyə vururlar.

Risk faktorları redaktə

Yuxu apnesi cinsi, irqi və ya yaşından asılı olmayaraq insanlara təsir edə bilər. Bununla belə, risk faktorlarına aşağıdakılar daxildir:[7]

Alkoqol, sedativlər və trankvilizatorlar da boğaz əzələlərini rahatlaşdıraraq yuxu apnesini inkişaf etdirə bilər. Tütün çəkən insanlarda yuxu apnesi heç vaxt çəkməmiş insanlardan üç dəfə çoxdur.[8]

Mərkəzi yuxu apnesi daha çox aşağıdakı risk faktorlarından hər hansı biri ilə əlaqələndirilir:

  • kişi olmaq
  • 65 yaşdan yuxarı
  • atrial fibrilasiya və ya PFO kimi atrial septal qüsurlar kimi ürək pozğunluqları olan
  • vuruş

Yüksək qan təzyiqi yuxu apnesi olan insanlarda çox yayğındır.[9]

Mexanizm redaktə

Nəfəs alma dayandırıldıqda, qanda karbon qazı yığılır. Qan dövranında olan kemoreseptorlar yüksək karbon dioksid səviyyələrini qeyd edirlər. Beyinə insanı oyatmaq üçün siqnal verilir, bu da tənəffüs yollarını təmizləyir və nəfəs almağa davam edir. Normal nəfəs almaq oksigen səviyyəsini bərpa edəcək və insan yenidən yuxuya gedəcək.[10] Bu karbon qazının yığılması sinə divarını və ya faringeal əzələləri tənzimləyən beyin sapının çıxışının azalması ilə əlaqədar ola bilər ki, bu da farenksin çökməsinə səbəb olur.[11] Yuxu apnesi olan insanlar yavaş-yavaş yuxuya getmirlər və REM yuxusunda daha az vaxt keçirirlər.[11]

Oksimetriya redaktə

Bir insanın evində bir və ya bir neçə gecə həyata keçirilə bilən oksimetriya polisomnoqrafiyaya daha sadə, lakin daha az etibarlı alternativdir. Test yalnız həkim tərəfindən tələb edildikdə tövsiyə olunur və simptomları olmayanları yoxlamaq üçün istifadə edilməməlidir.[12] Evdə oksimetriya avtomatik olaraq özünü tənzimləyən davamlı müsbət tənəffüs yolu təzyiqi üçün reseptin təyin edilməsində təsirli ola bilər.[13][14]

Həmçinin bax redaktə

İstinadlar redaktə

  1. ↑ Tural Qəmbərov. "Yuxu apnesi". 10 aprel 2018. Archived from the original on 2023-04-19.
  2. ↑ "What Is Sleep Apnea?". U.S. Department of Health and Human Services. 10 iyul 2012. Archived from the original on 2023-04-19.
  3. ↑ El-Ad B, Lavie P. "Effect of sleep apnea on cognition and mood". International Review of Psychiatry. avqust 2005. (#cite_web_url)
  4. ↑ Aloia MS, Sweet LH, Jerskey BA, Zimmerman M, Arnedt JT, Millman RP. Treatment effects on brain activity during a working memory task in obstructive sleep apnea. 2009. 404–10.
  5. ↑ Sculthorpe LD, Douglass AB. "Sleep Pathologies in Depression and the Clinical Utility of Polysomnography". iyul 2010. Archived from the original on 2023-04-19.
  6. ↑ Morgenstern M, Wang J, Beatty N, Batemarco T, Sica AL, Greenberg H. "Obstructive sleep apnea: an unexpected cause of insulin resistance and diabetes". Endocrinology and Metabolism Clinics of North America. 43 (1). March 2014: 187–204. doi:10.1016/j.ecl.2013.09.002. PMID 24582098.
  7. ↑ "İNSANLAR VƏ YUXU APNESİ ÜÇÜN RİSK FAKTORLARI". Archived from the original on 6 May 2023.
  8. ↑ Mayo Clinic. "Sleep apnea". 2014-04-30 tarixində arxivləşdirilib.
  9. ↑ "What Is Sleep Apnea?". Nhlbi health. 2015-08-20 tarixində arxivləşdirilib.
  10. ↑ Green, Simon. Biological Rhythms, Sleep and Hyponosis. England: Palgrave Macmillan. 8 February 2011. səh. 85. ISBN 978-0-230-25265-3.
  11. ↑ 1 2 Purves, Dale. Neuroscience (Sixth). New York. 2018-07-04. ISBN 978-1-60535-380-7. OCLC 990257568.
  12. ↑ "AASM releases position statement on home sleep apnea testing – American Academy of Sleep Medicine – Association for Sleep Clinicians and Researchers". aasm.org. 2017-10-13. 2017-10-18 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 18 October 2017.
  13. ↑ Whitelaw, William A.; Brant, Rollin F.; Flemons, W. Ward. "Clinical Usefulness of Home Oximetry Compared with Polysomnography for Assessment of Sleep Apnea". American Journal of Respiratory and Critical Care Medicine. 171 (2). 15 January 2005: 188–193. doi:10.1164/rccm.200310-1360OC. PMID 15486338.
  14. ↑ Caples SM. "The accuracy of physicians in predicting successful treatment response in suspected obstructive sleep apnea did not differ between home monitoring and polysomnography". ACP Journal Club. 143 (1). 2005: 21. doi:10.7326/ACPJC-2005-143-1-021. PMID 15989309.

Xarici keçidlər redaktə

Mənbə — "https://az.wikipedia.org/w/index.php?title=Yuxu_Apnesi&oldid=7496574"