Çin coğrafiyası: Redaktələr arasındakı fərq

Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
Enver62 (müzakirə | töhfələr)
kRedaktənin izahı yoxdur
Enver62 (müzakirə | töhfələr)
kRedaktənin izahı yoxdur
Sətir 28:
*2) Şimal-qərb quraqlıq qurşağı. Bu qurşaq Çinin quru ərazisinin 30%-ni, əkin üçün yararlı torpağın 10%-ni və əhalinin 4%-ni əhatə edir. İqlimi quru və yarımqurudur, ərazisi çöllüklərlə örtülmüşdür və Çinin əsas otlaqlarını təşkl edir.
*3) Tsinxay-Tibet soyuq qurşağı. Bu qurşaq Çinin quru ərazisinin 25%-ni, əkin üçün yarayan torpağın 0,8%-ni və ölkə əhalisinin 0,8%-ni təşkil edir. Bu qurşağın dəniz səviyyəsindən orta hündürlüyü 4 min metrdən artıqdır. Ərazinin böyük hissəsi daxili çayların hövzələrinə aiddir. Burada soyuğun və buzlaqların güclü təsiri müşahidə olunur.
 
 
== Torpaq ehtiyatları ==
 
 
Çinin torpaq ehtiyatları barədə məlumatlar olduqca ziddiyətlidir. Şübhəsiz olan yalnız ərazinin ümumi sahəsidir (9,6 mln. km2). Torpaq fondunun ayrı-ayrı kateqoriyaları üzrə rəqəmlər informasiya mənbəyindən asılı olaraq əhəmiyyətli dərəcədə fərqlənir, hətta fərq bəzən 30-40%-ə çatır.
 
ÇXR-in torpaq resurslarının təqribi strukturunu aşağıdakı kimi təsəvvür etmək olar: əkin yerləri – 13%, meşələr – 14%, çöllüklər – 33%, açıq su məkanları – 2%, tikilmiş ərazi – 3%, səhralar və biyabanlar 17%. Qalan 18% buzlaqların, hündür dağ ərazilərinin və digər yararsız torpaqların payına düşür.
 
Çinin əkin ərazisinin sahəsi (125,9 mln. ha) dünya üzrə 7 faiz təşkil edir və o, planetin əhalisinin 23%-ni qida ilə təmin edir. Əsas əkinçilik rayonları Şimal-Qərbi və Şimali Çin düzənlikləri, Yantszının orta və aşağı axınındakı düzənlik, Çjutszyan çayının deltası və Sıçuan çökəkliyidir. Son illər əkin torpağı sahəsinin azalma meyli açıq nəzərə çarpır. Əkin yerlərinin azalmasının başlıca səbəbləri – onların meşəsalmaya yönəldilməsi, bina və yolların tikintisinə ayrılması, eləcə də təbii fəlakətlər nəticəsində dağıdılmasıdır.
 
Çinin ərazisi 7 iri təbii rayona bölünür. Şimaldan Cənuba – Şimali-Qərb, Şimal, Mərkəzi, Monqol-Sintszyan, Tsinxay-Tibet və Sanoi-Yunnan rayonlarını ayırırlar.
 
 
== Bitki örtüyü ==
[[İmage:Corylus chinensis JPG1a.jpg|thumb|left| (''Corylus chinensis'')]]
 
 
=== Meşələr ===
 
Çinin təxminən 129,0 mln. ha ərazisinin təşkil edir. Daha iri meşə massivləri Böyük və Kiçik Xinqan rayonları, şimal-qərbin Çaybayşan dağlarında yerləşir. Burada əsas ağac növləri sidr, qara şam, tozağacı, palıd, mançjur göyrüşü, qarağac və qovaqdır. Meşə ehtiyatlarına görə ikinci yeri Cənub-Qərbi Çin tutur. O, küknar, ağ şam, yunnan şamı, pompelmus, səndəl ağacı, kamfora ağacı, febe nanmu və qırmızı ağac kimi qiymətli ağac növləri ilə zəngindir. Sişuanbanna – Yunnan əyalətinin cənubunda nadir yerdir. 5 mindən artıq növ tropik enliyarpaq bitkilərdən ibarət keçilməz cəngəlliyi haqlı olaraq “bitkilər səltənəti” adlandırırlar.
 
 
== Səhralar və biyabanlar ==
 
Səhralar və biyabanlar müxtəlif hesablamalara görə 165-260 mln. ha tutur. Birinci rəqəm daha inandırıcı görünür. Belə torpaqların ümumi sahəsinin 43%-i məhz səhraların payına düşür, qalanı isə müxtəlif səbəblər nəticəsində yararsız hala düşən torpaqlar təşkil edir. Ölkə ərazisinin qalan 18%-i becərmə, tikinti və digər istifadə növləri üçün demək olar ki, əlverişsiz olan torpaqların payına düşür. Bu, əsasən yüksək dağ rayonlarıdır.
 
Çin dağlıq ölkədir və onun ərazisinin dörddə birindən çoxu (25,86%) dəniz səviyyəsindən 3000 m hündürlükdə yerləşir. Uzaq şimal-qərbdə Monqol Altayından başlayıb, cənub-qərbdə Himalayda qurtararaq Çinin əsasən qərb hissəsindəki dağlıq rayonlarda yayılan və 57 min km2 təşkil edən buzlaqlar torpaqdan istifadəni çətinləşdirir. Çöllüklərə gəldikdə, onlar haqqında məlumat daha ziddiyyətlidir. Müxtəlif göstəricilərə görə onların sahəsi 280-dən 400 mln. ha qədər təşkil edir. Çöllüklərin hazırkı sahəsi üçün daha inandırıcı rəqəm 315-320 mln. ha-dır. Çöllüklər şimal-şərqdən tutmuş cənub-qərbədək bütün Çin boyu 3000 km uzunluğunda zolaq təşkil edir. Ümumilikdə onların sahəsinin azalması tendensiyası xarakterikdir. Burada əsas amil biyabanlaşmadır ki, bu barədə aşağıda söhbət açılacaq. Çinin bir hissəsi su anbarları ilə tutulmuşdur. ÇXR ərazisinin 3 faizini təşkil edən tikili sahə ümumilikdə artan meylə malikdir.
 
 
 
Çin faydalı qazıntılarla zəngindir. Dəmir, manqan, vanadium və titan kimi qara metal ehtiyatları aşkara çıxarılmışdır. Qiymətləndirmələrə görə dəmir filizi ehtiyatları 46,5 mlrd. ton təşkil edir, yataqlar əsasən ölkənin şimal, şimal-şərq və cənub-qərbində yerləşir. Bundan əlavə mühüm dəmir mədən rayonları Anşan – Bensi (Lyaonin), Xebey əyalətinin şərq hissəsi və Pançjixua (Sıçuan) hesab edilir.
 
 
== Su ehtiyatları ==
 
Çinin çay axarlarının ümumi ehtiyatları 2800 km3/il təşkil edir və bu ölçüyə görə, ölkə Braziliya, Rusiya, Kanada və ABŞ-dan sonra dünyada beşinci yeri tutur. Lakin adambaşına cəmi ildə 2200 m3 düşür ki, bu da orta dünyəvi göstəricinin cəmi dörddə birini təşkil edir və 149 ölkə arasında 109-cu yerə müvafiqdir. Güman edilir ki, 2030-cu ilə Çinin əhalisi 1,6 mlrd.-a çatanda adambaşına su təminatı 1760 km3/ilə qədər azalacaq. Müxtəlif rayonlarda yerüstü və yeraltı axınların paylanması arasında böyük qeyri-bərabərlik, vəziyyəti daha da mürəkkəbləşdirir, cədvəl 1-dən də bu barədə mühakimə yürütmək olar.
Xuanxe, Xuayxe və Xayxe çayları hövzələrinin, eləcə də becərilən kənd təsərrüfatı torpaqlarının 45%-nin yerləşdiyi və Çin əhalisinin 36%-inin yaşadığı ölkə ərazisinin yarısını tutan axarı olmayan şimal-qərb vilayətlərinin payına su resurslarının cəmi 12% düşməsi faktı da su ehtiyatlarının paylanmasında disproporsiyanı əks etdirir.
Yaranmış uğursuz situasiyaya bu və ya başqa dərəcədə bol suvarılma tələb edən bitkilərin (düyü, qarğıdalı, buğda) əkilməsinin genişləndirilməsi, Çin sənayesində suyun yenidən istifadəsinin aşağı
 
== İstinadlar ==