Xosrov mirzə: Redaktələr arasındakı fərq

[[Abbas mirzə Qovanlı-Qacar]]ın yеddinci Xоsrоv mirzə [[Təbriz]] şəhərində anadan оlmuşdu. Müкəmməl saray təhsili almışdı. A. S. Qribоyеdоvun nəşini [[Sankt-PeteburqPeterburq]]a aparmışdı.

[[1829]]-cu ildə İran höküməti tərəfindən Хоsrоv Mirzəninmirzənin başçılığı ilə rus çаrı sаrаyınа göndərilmiş siyаsi nümayəndə hеyəti Mоsкvа, Tulа, Pеtеrburq şəhərlərində inкişаf еtməкdə оlаn sənаyе mərкəzlərini, mааrif, mədəniyyət və еlm оcаqlаrını, hərbi məкtəbləri, rəsədхаnа və digər mühüm müəssisələri gəzərəк оnlаrlа tаnış оlduqdа(56) İranın gеriliyinə, İran höküməti başçılarının qəflət yuхusundа uymаlаrınа, оnlаrın səhlənкаrlıqlаrınа аcıyır və кədərlənirdilər. İran nümayəndə hеyəti vətənə qаyıtdıqdаn sоnrа Rusiyа şəhərlərindəкi yеni məкtəblər və еlm оcаqlаrı tərzdə fаydаlı və lаzımlı оlаn müəssisələrin İrandа yаrаdılmаsını öz hökümətinə təкlif еtmişdi.

Tarixçi Əminə Pakrəvan yazır: “Lakin Sankt-Peterburqda daima Abbas mirzə ilə ilgili olaraq bir rahatsızlıq duyulmaqda idi. Düşünürdülər ki, şahzadə özünü to¬parlayıbtoparlayıb savaşa başlayacaqdır. Abbas mirzənin Osmanlı ilə gizlin anlaşması haqda Rusiya bilgi əldə etmişdi. Rusiya bu gizlin anlaş¬manıanlaşmanı bir ihanət kimi yozurdu. Bu ihanəti ortadan qaldırmaq üçün Qacar dövləti tərəfindən önəmli bir heyətin Sankt-Peterburqu ziyarət etməsini bəkləyirdi. Ancaq bu heyətin başında önəmli bir şəxsiyət durmalı idi ki, istənildiyində Qriboyedovun intiqamını onu girov saxlayaraq ala bilsinlər. Qriboyedov hadisəsi Abbas mirzənin səfəri¬nin baş tutmasını əngəlləmişdi. Bu üzdən Abbas mirzə öz oğlu Xosrov mirzəni bu səfər üçün nəzərdə tutdu. Xosrov mirzə atasının ən yaxın danışmanı olmuş, Tufarqandakı müzakirələrdə də iştirak et¬mişdı. Hətta General Paskeviç ona “Yarım Abbas” (Bu ifadə tərcümə edilməmişdir. əsərin orjinal şəklində də “yarım Abbas” olaraq getməkdədir.) olaraq xitab etməkdə idi. “Yarım Abbas” Türk dilində, yəni Abbasın yarısı de¬məkdir. Abbasın yarısı deməkdə Paskeviç Abbas mirzənin yarısı ki¬mikimi bir anlamı nəzərdə tuturdu. Şübhəsiz ki, rus generalın ona bu şəkildə xitab etməsinin səbəbləri var idi. Xosrov mirzə zəka və siyasi davranış olaraq atasına bənzəməkdə idi”.

Tarixçi Əminə Pakrəvan yazır: “Gənc Xosrov mirzə öz heyəti ilə bir yerdə Sankt-Peterburqa yola düşdü. Xosrov mirzəni Gürcüstanda çox yüksək səviyədə qarşı¬ladılar. Lakin Xosrov mirzə özünü Rusiya-Qacariyə dövlətləri ara¬sındakı münasibətlərin qurbanlığı kimi sanırdı. Düşünürdü ki, Qri¬boyedovun intiqamını ondan alacaqlar, ancaq bu qurbanlığa hazır idi. Sankt-Peterburqda Xosrov mirzəni qəbul etmə törənı yaylıq sa¬rayındasarayında gerçəkləşdi. Sankt-Peterburq, Abbas mirzənin Ucandakı hər¬bihərbi paradından və ordusunu təkrar döyüş halına gətirməsindən, İstan¬bulla[[İstanbul]]la gizlin anlaşmasından xəbərdar idi. Xosrov mirzə öz davranışlarında özünə tam bir güvən örnəyini sərgiləyərək İmperatorla görüşə hazırlaşırdı. Rus imperatorunun önündə diz çökərək, qılıncının ucu¬nu öz sinəsinə tərəf tutaraq ona təqdim etdi. Xosrov mirzə atasının problemlərini həll etmək üçün fəda olmağa hazır idi. İmperator, Xos¬rov mirzənin girov olaraq saxlanılmasını da düşünmüşdü. Bu üzdən də iki ay müddətincə rəhinə kimi saxlanılan Xosrov mirzə ilə bir diplomat kimi deyil, bir çocuqmuş kimi davranırdılar. Xosrov mirzə iki ay müddətincə qaldığı sarayda oranın memarlıq gözəlliyi ilə bağlı heyrətlərini gizlədə bilmirdi. Olayların axışı Rusiyanın Avropa və Osmanlı ilə olan münasibəti fərqli düzeyə gəlmişdi. Bu hadisələr Rusiyanı Qacariyə ilə barışcıl irtibata girməyə zorlayırdı. Bu üzdən də Xosrov mirzənin bu ziyarəti Rusiya tərəfindən Qacar dövlətinin Qri¬boyedovQriboyedov hadisəsi ilə bağlı üzr istəməsi kimi yozumlandı. Qacar dövləti ilə münasibətlərin normallaşdırılması qərarlaşdırıldı.

Şah[[Fətəli şah]], Şiraz problemini həll etdikdən sonra Həmədanda ailəsi ilə bir yerdə dincəlməyi düşündü. Lakin Xuzistanın isti çöllərindən keçər¬kən Şahın qadınları çox rahatsızlanmışdılar”.

Ancaq Məşhədə xəbər gəldi ki, Xosrov mirzə öz ordusu ilə qumsal çöllərdən uzaqlaşmış və insan yaşayan yerlərə yaxınlaşmış¬dır. Təbəs vahələri Xosrov mirzəni yaxşı qarşılamışdı. O bölgənin kiçik xanları hətta Xosrov mirzəyə qatılıb, öz hörmətlərini Abbas mirzəyə bildirmək üçün Xorasana yola düşmüşdülər. Ancaq Təbəsin yaxınlığında olan və möhkəm qalaları ilə səciyələnən Tərşiz şəhəri düşmənlik etməyə başladı. Bu şəhərin mühasirəsi və alınması iki ay sürdü. ən sonda bu nahiyənin [[Məhəmməd xan Gəraylı]] adında bir xa¬nınınxanının Xosrov mirzə ilə iş birliyi nəticəsində şəhər zəbt edildi. Məhəmməd xan Gəraylı özü istiqlaldan yana idi. Ancaq bəlli səbəblər üzündən 1832-ci ildə Azərbaycan ordusuna yardım etmək zorunda qalmışdı. O kiçik şəhərdə 10.000 xəlvər buğda ehtikar edilmişdi. Xosrov mirzə bu buğdanı öz əsgərləri arasında paylamaq yerinə bazarda satışa buraxıb gəlirini orduya xərclədi. Bu qədər buğdanın satı¬şa buraxılması Tərşiz əhalisini sevindirmişdi. Çünkü o soyuq qış günlərində ehtikar üzündən şəhərdə aclıq hiss edilməyə başlamışdı”.