Şirvanşah: Redaktələr arasındakı fərq

'''Şirvanşah''' ({{lang-fa|شروانشاه}}) – [[Şirvanşahlar dövləti]]nin hökmdarlarının daşıdığı rəsmi dövlət titulu. Mənbələrdə Şirvan hökmdarlarına şahlığın Sasanilərin hakimiyyəti zamanı verilməsi qeyd olunmuşdur.<ref name="Sara07"> S. Aşurbəyli – Şirvanşahlar dövləti, Bakı, 2007</ref> Ümumilikdə Şirvanşahlar dövlətində hakimiyyətdə olmuş üç sülalədən – [[Məzyədilər]], [[Kəsranilər]] və [[Dərbəndilər]] nəslindən olan hökmdarlar, eyni zamanda haqqlarında çox az məlumat qalmış, [[Azərbaycan Ərəb Xilafətinin tərkibində|ərəb istilası dövründən]] əvvəlki [[Şirvanşahlar]] bu titulu daşımışlar. Son Şirvanşah nəsli olan Dərbəndilər, türk ənənəsinə uyğun olaraq Şirvanşah titulu ilə yanaşı “[[Sultan]]” və “[[Xaqan]]” titulları da daşımışlar. <ref>S. Əliyarlı - Azərbaycan tarixi, II nəşri, [[Bakı Dövlət Universiteti]]nin nəşriyyatı, 2009</ref>

 

Ərəb istilasına qədərki erkən [[Şirvanşahlar]] haqqında məlumat yox dərəcəsindədir. [[Rəşidəddin]] ([[1247]]-[[1318]]-ci illər) "Məkatubat”ında oğlu Əli üçün nişanladığı Şirvanşahın qızı haqqında danışarkən göstərirdi ki, Şirvanşahlar [[Dərbənd]] hökmdarları nəslindən olan qədim xanədandır. ''"Artıq, iki min ilə yaxındır ki, sultan taxtı onların nəslinə məxsusdur..."'' <ref>Paшид aд-Дин. Пepeпиcкa. Пepeв. A.И.Фaлинoй. Пaмятники письменности Bocтoкa, XVII, M, 1971, c.186</ref> Onun hesablamasına görə Şirvanşahlar hələ [[Əhəmənilər]] dövründən hakimiyyət sürmüşlər.

 

Şirvanşahlar haqqında dürüst məlumata IX-X əsrlər ərəb müəlliflərində rast gəlinir. Şirvanşahların hakimiyyətinin ilk dövrünə dair ətraflı məlumatı ayrı-ayrı parçaları [[Münəccimbaşı]]nın (XVII əsr) əsərində gəlib çatmış "Tarix-i əl-Bab"dan öyrənilir.<ref name="Sara07"/> V. F.Minorski "Şirvan və Dərbəndin tarixi"nin ingiliscə mətnində dörd Şirvanşah sülaləsi ayırd edir; l.Sasanilərin dağ keçidlərini mühafızə üçün təyin etdikləri qədim [[Şirvanşahlar]]; 2 [[Məzyədilər]]; 3.[[Kəsranilər]]; 4.[[Dərbəndilər]]. Həmin əsərin rusca nəşrində V.F.Minorski göstərir ki, əvvəlki baxışlarına rəğmən Məzyədilərlə Şirvanşahların üçüncü sülaləsi arasında genealoji qırıqlıq görmür. ''"...Lakin görünür ki, Fəribürzdən sonrakı qarmaqarışıq səlcuq basqınları zamanı Məzyədilərin tarixi yolunu dumanlandıran hökmdarsızlıq dövrü olmuşdur..."'' <ref>Zotenberq, s.176, ing. mətni, s.404-405</ref>

 

[[İbn Xordadbeh]] [[Azərbaycan]]da <ref>İbn Xordadbeh, s.13-14</ref> Şiriyanşahın (variantı: Şiran) adını çəkir. Ölkənin şimal sərhədlərini köçəri türk tayfalarının hücumlarından qorumaq üçün yerli hökmdarlardan vassal mülklərinin təşkilini və xüsusilə Xəzəryanı vilayətlərdən köçürülmüş təbəələrin çoxlu məskənlərinin salınmasını Sasani hökmdarı [[I Xosrov Ənuşirəvan]]ın adı ilə bağlayırlar. Ərəb tarixçiləri Şah titulu bağışlanmış hakimlər sırasında Təbərsaran şah, Xursan Şah, Vardan şah, Vaxrarzan şah və Şərvan şahın adlarını çəkirlər. <ref>Ə1-Məsudi. Mürüc... s.192 əl-Bəlazuri, s.7, ərəb mətni, s.5</ref>