Qladiator: Redaktələr arasındakı fərq

Eramizdan əvvəl I əsrdə tarixçi Dəməşqli Nikolas oyunun mənşəyinin [[etrusklar]]dan gəldiyinə inanırdı. Bir nəsil sonra Roma tarixçisi Livi ilk qladiator mərasiminin Kampaniyanlar tərəfindən e.ə. 310-cu ildə Samnitlər üzərində qələbəni qeyd etmək üçün keçirildiyini yazmışdır. Eramızın VII əsrində [[Seviliyalı İsidor]] lanista (qladiatorların rəhbəri) sözünün etrusk dilində cəllad mənasını verən sözdən törədiyini sübut etdi. Roma tarixçiləri qladiator oyunlarının xaricdən gəlmə olduğunu (ən böyük ehtimal etrusklara verilir) qeyd etmişlər.

Livi ilk Roma qladiator döyüşünün, Karfagenə[[Karfagen]]ə qarşı olan I Pun döyüşü zamanı, e.ə. 264-cü ildə keçirildiyini qeyd edib. Mal-qara bazarında Brut Peranın şərəfinə üç qladiator döyüşü keçirilib.

Qladiator sahibliyi və qladiator məktəbləri Roma siyasətinin təməl daşına çevrilməyə başlamışdı. E.Ə. 65-ci ildə [[Yuli Sezar]] iyirmi il qabaq ölmüş atasının şərəfinə qladiator oyunu təşkil etdi. Çox miqdarda borcu olmasına baxmayaraq, o, gümüşlə zirehlənmiş 320 cüt qladiatordan istifadə etmişdir. Sezar daha çox qladiatordan istifadə etmək istəsədə, senat Spartak üsyanını xatırladaraq maksimum 320 cütə icazə verdi. Romada 320 cütdən artıq qladiatora saxlamağa icazə verilmirdi. Sezar yalnız miqyasda və xərcdə deyil, yas mərasimlərinə xas adətlərdədə həddini aşmışdı.

Vəhşi heyvanlarla keçirilən qladiator tamaşaları yalnız Respublikada deyil, ondan kənarlarda da geniş yayılmağa başlamışdı. Sezarın qətlindən və Roma Vətəndaş Müharibəsində sonra sosial və ya dini şərtlərini formalaşdırmaq üçün oyunların üzərinə imperiya nəzarəti qoyuldu. Roma elitasını müflisləşməkdən qurtarmaq üçün oyunun xərclərini tənzimləyən qanun qəbul edildi. Oyunlarda dəyəri 25,000 dinaridən (500,000$) çox olmayan maksimum 120 qladiatordan istifadə edilə bilərdi. Daha dəyərli oyunlar İmperiya tərəfindən keçirilə bilərdi ki, bu da 180,000 dinarini (3.6 milion$) keçməməliydi. Eramızın 108-ci ilində [[Mark Ulpi Trayan]] Dakiya üzərindəki qələbəni qeyd etmək üçün 10,000 qladiator və 11.000 vəhşi heyvanla 123 günlük gladiator oyunları təşkil etdi. Bundan sonra oyunlara xərclənən pullar yenə nəzarətdən çıxdı. Eramızın 177-ci ilində [[Mark Avreli]] oyunların qarşısını almaq üçün yeni qanun qəbul etdi, ancaq onun oğlu Kommod bu qanunu ləğv etdirdi.

Kasıblar və evsizlər üçün qladiator məktəbləri döyüşmək müqabilində daimi yemək və sığınacaq təklif edirdi. Qladiatorlar onlara verilmiş hədiyyələri özlərinə götürə bilirdilər. Tiberi bəzi qladiatorlara yüksək məbləğdə təqaüd verirdi. [[Mark Antoni]] qladiatorları özünün xüsusi cangüdənləri təyin etmişdi.

Eramızın 60-cı ilindən etibarən qadın qladiatorlar yaranmağa başlandı. 66-cı ildə isə Neronun[[Neron]]un Efiopiyalı döyüşcü qadın qladiatorları vardı. Görünür romalılar öz əyləncələrini daha da artırmaq üçün qadın döyüşcülərdən istifadə edirdilər. 89-cu ildə Domisianın dövründə qadın qladiatorlarla cırtdan qladiatorlar arasında döyüş keçirilib. Eramızın ikinci ilində Amazon və Axilla adlı iki qadın qladiatorun döyüşüşündə qalib müəyyən edilə bilməyib. Qadın qladiatorlar kişi həmkarları ilə eyni tərzdə təlim və rəftar görürdülər. Ancaq 200-ci ildə qadınlardan qladiator döyüşlərində istifadə etmək qadağan edildi.

Bir sıra Roma İmperatorları Qladiator döyüşlərində iştirak etmişlər. Ən qəddar hökmdarlardan olan [[Klavdi]] limanda tutulmuş bir balina ilə döyüşdüyü də rəvayət edilir.

[[Kommod]] bu oyunların fanatik iştirakçısı idi. O, [[Herakl]] kimi geyinirdi.

Ölüm oyunun nəticəsi hesab edilirdi. Əksər qladiatorlar il ərzində üç və ya dörd döyüşdə iştirak edirdilər. Bəziləri elə ilk döyüşdə həlak olurdular, bəziləri isə 150-ə yaxın döyüşdə iştirak edə bilirdi. Təkbətək döyüş 15, ən çox halda 20 dəqiqə çəkirdi. Qalibə qələbə rəmzi olan palma budağı və müxtəlif mükafatlar verilirdi. Xüsusi fərqlənən döyüşcüyə dəfnə, pul, bəzi hallarda isə azadlıq verilirdi. Azadlıq almış qladiator bəzən elə qladiator qalmağı seçirdi. Ən məşhur qladiatorlardan olan Flamma yaşadığı 30 il ərzində 34 dəfə vuruşub, 21 dəfə qalib gəlib, 9 dəfə bərabərə bitirib, 4 dəfə isə məğlub olub.

Cinayətkarların könüllülərdən fərqli olaraq üzlərində və ya qollarında döymələr olurdu. Eramızın 325-ci ilində [[Konstantin]] üzə döymə döyməyi qadağan etdi. Döymələr sadəcə ələ döyülürdü.

Amfiteatr Roma sivilizasiyası dövründə qladiator və vəhşi heyvan oyunları üçün istifadə edilən, dairə və ya ellips formalı, yüksələn tribunalardan ibarət bir tikilidir. Amfiteatrların qanlı döyüşlərin sərgiləndiyi sahəsi arena adlanır. Burada vəhşi heyvanlar bir-birlərini parçalar, insanlar bir-birlərilə və ya vəhşi heyvanlarla var gücü ilə döyüşərdilər. Arena eyni zamanda suyla doldurularaq müxtəlif tamaşalarda göstərilirdi. “Amfi” sözünün mənası “ətrafinda”, “iki tərəfdən”, “cüt” deməkdir. Teatr yarım dairə bir quruluşda olduğu halda, amfiteatr-“cüt teatr” dairəvi və ya ellips şəklindədir. Dünyada ən tanınmış nümunəsi Kolizeydir[[Kolizey]]dir.

İlahiyyatçı [[Tertullian]] oyunun pik nöqtəsində olduğu zaman cəsədlərin bir sıra üsullarlada təhqir olunduğunu qeyd edir. “Yeraltı dünya Allahı” kimi geyinmiş arena rəsmisi çəkiclə cəsədi vurur. “Merkuri” kimi geyinmiş başqa bir rəsmi isə qızmar çubuqla onun ölüb ölmədiyini yoxlayır. Bəzən arena morqunda qladiatorun zirehləri soyundurulur və ölümü dəqiqləşdirmək üçün onun boğazı kəsilir. Qladiator məzarlıqlarında kəllə sümüyü çəkiclə zədələnmiş şəxslərin qalıntıları tapılmışdır. Bəzi muasir tarixçilərə görə isə tez ölmüş qladiatorlara heç bir hörmət edilmir, onların cəsədləri arenadan sürünərək çıxardılır.