Supiklər: Redaktələr arasındakı fərq

Supiklər
	Ənənəvi rəqs (agnguaq) paltarı içində bir Supik rəqsçisi
Ümumi sayı
	3000
Yaşadığı ərazilər
Dili
	Supikcə; ingilis dili
Dini
	Xristianlıq (əksəriyyətlə Pravoslavlıq); Şamanizm
Qohum xalqlar
	Alyaska çupikləri, Sibir yupikləri, İnyupiklər , Aleutlar

Sonrakı redaktə →

Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun

VizualVikimətn

Sətirdə

16:47, 11 avqust 2011 tarixindəki versiya

Supiklər, Alyutiklər və ya Pasifik yupikləri (öz dilində olan adı: Sugpiaq tək Sugpiak iki Sugpiat cəm və ya Alutiiq tək Alutiik iki Alutiit cəm; İngiliscə Alutiiq, Sugpiaq, Pacific Yupik) — Amerika Birləşmiş Ştatlarında, Alyaska ştatının qərb və cenub-qərb cəhətlərində yaşayan Yupik qolundan bir Eskimos xalqıdır.

Yupik xalqları içində ən cənubda yaşayan xalqdır. Mədəni olaraq Yupiklərə deyil Aleutlara yaxındır. Ona görə digər adları olan Alyutik adı Aleutların adından gəlir

Təsnifatı

Eskimos-Aleut xalqları
- Aleut xalqı
- Eskimoslar
  - Sirenik eskimosları¹
  - Yupik xalqları
    - Sirenik yupikləri¹
    - Əsl Yupik xalqları
      - Sibir yupikləri
      - Naukan yupikləri
      - Alyaska yupikləri
        Unaliq-Pastuliq yupikləri : Norton Sound bölgəsində
        
        Əsl Alyaska yupikləri : Yukon və Kuskokvim bölgələrində
        
        Egegik yupikləri : Bristol Bay bölgəsində
        
        Çupiklər : Hooper Bay və Chevak bölgələrində
        
        Nunivak çupikləri : Nunivak adasında
      - Supiklər
  - İnuit xalqları
    - İnyupiklər və ya Alyaska inuitləri
    - İnuitlər və ya Kanada inuitləri
      - Qərbi Kanada inuitləri
      - Şərqi Kanada inuitləri
    - Qrenlandiya inuitləri

Adlandırma

Özlərini suk ('insan') sözü ilə -piaq ('gerçek') əkindən törəttikləri Sugpiaq. Dillerini isə Sugcestun və ya Sugt'stun, Sugtestun ('insana bənzər, insan kimi') olarak adlandırırlar.

Alyaska'yı Aleut adalarından kəşfə başlayan rus kaşif, kürk kürk taciri və məskunlaşmaçılar tərəfindən Aleut (rus. Алеут) adı verilen yerlilər, o zamanın Rusçasında bu günki Aleutları ve Kodiak adasındaki yupik eskimoslarını (ing. Alutiiq) əhatə edirdi. Rusçadaki Aleut adının, Rusiyanın şimalında yaşayan Çukçaların dilindən olan "daimi sahil sakini"^[2] sözündən yarandığı ehtimal olunur. 1784-ci ildə Kodiak adasında olan Three Saints koyuna (supikcə Sun'alleq) yerləşən rus kürk tacirləri (промышленник), Supiklərlə qarşılaşan ilk Avropalılardır. Supiklər, mədəni olaraq Aleutlara ən çox bənzəyən eskimoslardır.^[3] İndiki vaxtda Alyaskadaki eskimosların üç mədəniyyət qrupundan birini Aleutlar ilə Supiklər yaradır^[4] Aleutlar ilə Supikləri bir tutub eyni adla anan ruslar, Aleut adalarındakı Aleutlardan (Unangan) ayırmaq üçün Kodiak adasındakı Supikləri "Kodiak Aleutu" (dövrün Rusçasıyla Алеутъ Кадьякскiй) və dillərini də "Kodiak Dili" (Кадьякскiй Языкъ) olaraq adlandırmışlar. Uzun illər ruslaşma asimilasyonu keçirən Kodiak Supikləri, ruslardan qalma Aleut adını indiki vaxtda Alutiiq formasında özlərinə ikinci ad olaraq verərlər. Bu Alutiiq adı ingiliscədə Supiklerin ümumi adı olaraq yayılmaqdadır. Atka Aleutları ruslardan qalma Aleut adını Aliguutax̂ formasında özləri üçün istifadə edirlər.

2000 ABŞ Əhali saymasında Supiklər "Alutiiq Aleut", "Bristol Bay Aleut", "Chugach Aleut", "Koniag Aleut" və "Sugpiaq" kimi adlarla ayrı-ayrı keçərkən Əsl Aleutlar "Unangan Aleut" adıyla yer alır.^[5]

Dialekt və qəbilələri

Eskimos qəbilə adları "-miut" ('xalq') əki ilə törədilər.

Supiklər dil və mədəniyyətlərinə görə iki əsas qrupa bölünür:

Qərb Supikləri (Kaniagmiut)
- ana quru: (Ugaassarmiut): Alyaska yarımadası
- ada: (Qik'rtarmiut, Tangirnarmiut): Kodiak Arxipelaqı
Şərq Supikləri
- ana quru: (Unegkurmiut, Yalegmiut): Kenai yarımadası
- ada (Chugachigmiut : Tyanirmiut, Shuqlurmiut, Nutyirmiut, Palugvirmiut, Alukarmiut, Atyarmiut, Talitlarmiut, Kangirtlurmiut, Ugalakmiut): Prince William Sound

Qonşuları

Supiklərin qonşuları olaraq qərbdə Unangan da deyilən Aleutlar (supikcə Taya'uq), kuzeybatıda Alyaska yupikləri (supikcə Pamanarmiut) ilə Denağina xinduları (supikcə Kenaayuq), kuzeydoğuda Ahtna xinduları və şərqdə də Eyak və Tlingit (supikcə Swaciit) xinduları tapılar.

Ruslar ilə amerikalılardan başqa, sonradan gələn Çinlilər (supikcə Cing'iyak) və Yaponlar (supikcə Yapuunsaq) da kontakt qurulan xalqlardır

Əhali

Alyaskada 1980 və 1992-ci illərdə, Eskimo-Aleut dillərində dannışa bilən əhali ^[6]

Ayaska	etnik sayı	anadilində danışa bilənlərin sayı	%	danışa bilənlərin orta yaş həddi
1980	.	.	.	.
Sibir Yupikləri	1.100	1.050	95	Orta nəslin çoxu və uşaqların hamısı
Yupikler	17.000	14.000	80	Orta nəslin çoxu və uşaqların bir qismi
İnyupikler	12.000	5.000	40	Orta nəslin çoxu və uşaqların bir qismi
Supikler	3.000	1.000	33	Orta nəslin çoxu və uşaqların bir qismi
Aleutlar	2.200	700	35	Orta nəslin çoxu və uşaqların bir qismi
1992	.	.	.	.
Sibir Yupikləri	1.100	1.050	95	Orta nəslin hamısı və uşaqların böyük bir qismi
Yupiklər	18.000	12.000	67	Orta nəslin hamısı və uşaqların kiçik bir qismi
İnyupiklər	13.000	4.000	31	Orta nəslin çoxu və uşaqların bir qismi
Supiklər	3.100	600	19	Orta nəslin çoxu və uşaqların bir qismi
Aleutlar	2.100	400	19	Orta nəslin çoxu və uşaqların bir qismi

Dil və Təhsil

Əsas məqalə: Supik dili

Ovçuluq və yığıcılıq

Din

İstinadlar

Xarici keçidlər

Alutiiq Museum
Catherine Foster West (2009) , Kodiak Island's Prehistoric Fisheries: Human Dietary Response to Climate Change and Resource Availability, Journal of Island & Coastal Archaeology, 4:223–239, 2009

[1] UAF

[2] Who are the Alutiiq

[3] Alaska Native Heritage Center

[4] Phillip Charette, Yup'ik People

[5] U.S. Census Bureau, Census 2000

[6] Panu Hallamaa (1997), Unangam Tunuu and Sugtestun: A Struggle for Continued Life,

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]