ABŞ Konqresi: Redaktələr arasındakı fərq
Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
Redaktənin izahı yoxdur |
Redaktənin izahı yoxdur |
||
Sətir 3:
'''ABŞ Konqresi''' [[Amerika Birləşmiş Ştatları|ABŞ]] federal hökümətinin ikipalatlı qanunverici orqanı, [[Vaşinqton]] şəhərindədir (binası Kapitoli adlanır). Senatdan və Nümayəndələr Palatasından (435 üzvü) ibarətdir. Cəmi 535 üzvü var, onlardan dörd deleqat və bir [[Puerto-Riko]]nun daimi komissarı. Başçısı ABŞ vitse-prezidentidir (Konqresin sədri (President of the Senate) deyilir), onun müavini müvəqqəti sədridir (president pro tempore). Müştərək qətnaməni tələb edən hallarda Senat və Nümayəndələr Palatasının birləşmiş sessiyası çağırılır. Konqresin hər bir aktı "Be it enacted by the Senate and House of Representatives of the United States of America in Congress assembled" ("Konqresə toplaşmış Amerika Birləşmiş Ştatları Senat və Nümayəndələr Palatasıla qüvvəyə minsin"), qətnaməsi isə "Resolved by the Senate and House of Representatives of the United States of America in Congress assembled" ("Konqresə toplaşmış Amerika Birləşmiş Ştatları Senat və Nümayəndələr Palatasıla qərara alınmışdır") sözləri ilə başlanır.
Birinci Kontinental Konqresdan formalaşmışdır. [[1776]] il [[4 iyul|iyulun 4-də]] İkinci Kontinental Konqres [[ABŞ İstiqlaliyyət Bəyannaməsi]] qəbul etdi. [[ABŞ konstitusiyası|Konstitusiyaya]] görə Konqres xüsusilə müharibə elan etməyə, silahlı güvvələri saxlamağa, ittifaq qanunlarının icra etmək üçün milis çağırmağa, [[vergilər]]i təyin etməyə və yığmağa, xarici dövlətlərlə ticarəti tənzim etməyə, pul kəsməyə, ölçü vahidlərini, [[ABŞ Ali Məhkəməsi|Ali Məhkəmədən]] daha aşağı məhkəmələri və poçt xidmətlərini müəyyənləşdriməyə bilər. Hər iki palatı məsələlərin əksəriyyətini səsvermə ilə həll edir, üzvlər "aye" yaxud "no" deməlidir. İldə adətən bir sessiya keçirilir, bəzən əlavə sessiya baş verir.
== Konqresin tərkibi və səlahiyyətləri ==
ABŞ-ın Konqresində əhalinin burjua hissəsi təmsil olunmuşdur. Heyətində bir nəfər belə sənaye və kənd təsərrüfatı fəhləsi yoxdur. Onların mənafeyini müdafiə edən siyasi fraksiyalar da yoxdur. Hər iki palatada hüquqşünaslar mütləq çoxluq təşkil edirlər. (Nümayəndələr Palatasında – 184, Senatda – 62). Bu kateqoriyaya təkcə hüquqi praktika ilə məşğul olanlar yox, həm də böyük hüquq firmalarının sahibləri və hüquq təhsili alıb bizneslə məşğul olanlar da daxildir. Konqresin üzvləri arasında seçilənə qədər federal və yerli səviyyədə rəsmi vəzifə tutanlar, keçmiş hakimlər, jurnalistlər də çoxluq təçkil edir.
Konqresin Nümayəndələr Palatasının 37%-ni (162 nəfər), Senatin isə 33%-ni (33 nəfər) bankirlər, sahibkarlar və iri aqro-biznesmenlər təşkil edir. ABŞ-ın zənci əhalisi indi ümumi əhalinin 12%-ni təşikl edir. Nümayəndələr Palatasında indi onların 23 konqresmeni var. Senatda isə bir nümayəndəsi də yoxdur. Qadınlar seçicilərin əksəriyyətini təşkil etsələr də, onların Nümayəndələr Palatasında 23, Senatda isə 2 nümayəndəsi var.
Konqresin konstitusiya səlahiyyətləri xeyli genişdir. Onların arasında ən əsas yeri maliyyə sahəsinə baxmaq tutur. Bu ABŞ-ın “pul kisəsi hakimiyyəti” adlanır.
Konqres ölkənin bütün ərazisi üçün vahid vergini, rüsumları, aksiz rüsumlarını müəyyən edir, federal büdcəni müəyyənləşdirir, dövlət səhmlərindən başqa bütün sahələrə ianələr ayırır, kreditə pul verir. Konqres həm də ABŞ-ın adından borcları ödəyir, xarici ticarəti və ştatlar arasında ticarəti tənzimləyir.“Pul kisəsi hakimiyyəti” Konqresə imkan verir ki, ölkənin iqtisadiyyatına, daxili və xarici siyasətinə, hərbi siyasətinə təsir etsin. Konqres prezidentə bu və digər məqsədlər üçün ianələr ayırmasına təsir edir, hökumət müəssisələrinin və idarələrinin fəaliyyətini də Konqres yoxlayır. Konqres həm də büdcə ianələrinin xərclənmələrini də yoxlayır. Bu funksyaları Konqresin xüsusi komitələri yerinə yetirir.
Konqres müharibə elan etmək, silahlı qüvvələri formalaşdırmaq və onların saxlanması üçün pul ayırmaq hüququna malikdir. Konqres həm də quru və dəniz qüvvələrinin idarə edilməsi üçün hüquq vermək səlahiyyətinə malıikdir. Bu səlahiyyətlərlə Konqres hərbi büdcənin formalaşdırılmasına və silahlı qüvvələrin orqanlarına təsir edir. Konqresin müharibə elan etmək hüququ onunla məhdudlaşır ki, prezident ordu və donanmanın ali baş komandanıdır. Buna görə silahlı qüvvələrdən istifadə edilməsi prezident hakimiyyətinə məxsusdur.
Elə səlahiyyətlər var ki, hər iki palata bir yerdə icra edir, elələri də var ki, palatalardan biri icra edir. Konstitusiyaya görə, dövlət gəlirləri haqqında bütün qanun layihələri Nümayəndələr Palatasından irəli sürülməlidir, Senat ancaq bu layihələrə düzəlişlər təklif edə bilər və layihələrin müzakirəsində iştirak edə bilər. Bu hüquq Nümayəndələr Palatasına maliyyə məsələlərinə baxarkən müəyyən üstünlüklər verir. Nümayəndələr Palatasının hüququ var ki, seçkilər vaxtı prezidentliyə namizədlərdən heç biri seçicilərin səsinin yarısı ilə seçilməyibsə, ABŞ-ın prezidentini seçsin. (ABŞ tarixində Nümayəndələr Palatası bu hüququndan 2 dəfə istifadə edib: 1801 və 1825-ci illərdə).
ABŞ-ın müqavilələr formasında beynəlxalq öhdəliklər götürməsində və dövlət aparatında yüksək vəzifələrə təyinatda iştirak etmək Senatın mühüm səlahiyyətlərindəndir. Prezident beynəlxalq müqavilələri Senatda iştirak edən senatorların 1/2 –nin təsdiqi olandan sonra imzalaya bilər. Bu “Senatın məsləhəti və razılığı” formasında olur. Senat müqaviləni tam olaraq qəbul da edə bilər, etməyə də bilər, onu düzəlişlərlə və əlavələrlə qəbul da edə bilər.
Beynəlxalq razılaşmalrın “icraedici razılaşma” adlanan forması da var. O, prezident və ya icraedici hakimiyyətin başqa orqanları tərəfindən xarici hökumətlərin nümayəndələri ilə bağlanır və Senatın səlahiyyətinə daxil deyil. Bu razılaşma Konqresə informasiya formasında təqdim edilir, ya da onun bağlanmasından sonra hər 2 palatanın səs çoxluğu ilə qəbul edilir.
Hökumətin rəsmi şəxslərinin təyinatına Senat nəzarət edir. Senat bu təyinatları təsdiq edir: 1) Hökumətin idarə rəhbəri; 2) Diplomatik nümayəndələr; 3) Ali Məhkəmənin üzvləri; 4) Federal məhkəmənin üzvləri; 5) Silahlı qüvvələrin və sərhəd xidmətinin ali rütbəli şəxslərinin irəli çəkilmələri və yerdəyişmələri.
Senat nadir hallarda prezidentin yüksək hökumət vəzifələrinə təyinatı ilə mübahisə edir. Ancaq Ali Məhkəmənin üzvlüyünə namizədlərin təsdiq olunmaması tez-tez olur. Ağ evin aparatında olan vəzifələrə təyinatlar, Senat tərəfindən təsdiq edilmir. Əgər vitse-prezident seçkilər vaxtı seçilmirsə, Senat onu seçir.
Konstitusiyaya görə, Konqres vəzifəli şəxsləri, o cümlədən prezidenti və vitse-prezidenti, əgər onlar satqınlıqda günahkar biliniblərsə, rüşvət almaq və s. əməllər ediblərsə, onları impiçment qaydasına görə vəzifələrindən kənar edə bilər. Bu məsələdə palataların səlahiyyətləri bölünür. Təkcə Nümayəndələr Palatası impiçment qaydasında istintaq qrupu yarada bilər. Senat isə bu halda məhkəmə rolunu həyata keçirə bilər. Əgər məsuliyyətə cəlb edilən şəxs təqsirli bilinirsə, Senat onun haqqında yeganə cəza tədbiri – vəzifədən kənaretməni tətbiq edir.
Konqres ABŞ vətəndaşlığının verilməsi, iflas olma, patent və müəlliflik hüququ haqqında qanunlar qəbul edə bilər. Federal məhkəmələr və poçt xidmətləri təsis edə bilər. Konqres pul emissiyası və müəyyənedilən qaydada onun saxtalaşdırılması üstündə cəzalandırma tətbiq edə bilər.
Qanunverici təkliflərinin formaları
və Konqresdən keçirilməsi
Konqresdə qanunverici təklifin 4 forması var: 1) qanun layihəsi; 2) birgə qətnamə; 3) üst-üstə düşən qətnamə; 4) sadə qətnamə.
Qanun layihəsi o zaman qanun qüvvəsinə minir ki, hər iki palatada qəbul edilir və prezident tərəfindən imzalanır. Birgə qətnamə də eyni prosedura yolu ilə keçir. Buna görə qanun layihəsi ilə birgə qətnamə arasında prinsipial fərq yoxdur. Qanun layihəsi və birgə qətnamə sadə səs çoxluğu ilə qəbul edilir. Bu hal konstitusiyada dəyişiklik üçün qəbul edilirsə, 2/3 səslə qəbul edilməlidir.
Üst-üstə düşən qətnamə hər 2 palata tərəfindən qəbul edilir, prezident isə onu imzalamır və o qanun qüvvəsinə çıxmır. Bu qətnaməni qəbul etməklə Konqres öz mövqeyini bildirir. Konqresin büdcə qətnaməsi də formasına görə üst-üstə düşən qətnamə hesab edilir.
Sadə qətnaməni palatalardan biri qəbul edir. Qanun qüvvəsi yoxdur və o qərarın qəbuluna xidmət edir ki, hansının ki, fəaliyyəti həmin palataya şamil edilir və ya onun mövqeyini bildirməyə xidmət edir.
Qanunverici təşəbbüs hüququ Konqresin hər bir üzvünə məxsusdur. Konqresdə qanun layihəsinin təklif etmə yolu çox mürəkkəbdir. Qanun layihəsi hər bir palataya göndərilir. Onun mətnindən asılı olaraq palatalar onun bir və ya bir neçə daimi komitələrə göndərir. Daimi komitələr isə təklifi özlərinin alt-komitələrinə göndərirlər. Adətən komitələrdən məruzə almamış palatalardan heç biri qanun layihəsinin baxılmasına başlamır. Bu məruzələr bu layihənin komitədə müzakirəsinin yekunu və tövsiyyələrini əks etdirir.
Hər bir palata komitələrdən məruzə alandan sonra qanun layihəsinin müzakirəsinə başlayır. Nümayəndələr Palatasında ona ilkin olaraq palatanın bütün komitələri tərəfindən baxıla bilər. Orada palatanın 100 və daha çox üzvü iştirak edir və burada spiker deyil, seçilən sədr sədrlik edir.
Qanunverici prosesdə hər iki palata bərabər hüquqludur. Ona görə palatalardan biri bu qanun layihəsini qəbul etmirsə, o rədd edilmiş sayılır. Əgər qanun layihəsi hər iki palatada müxtəlif variantlarda qəbul edilibsə, bu müxtəlifliyi aradan götürmək üçün “barışdırıcı komitə” yaradılır. Ona hər iki palata öz nümayəndələrini təyin edirlər. Bu komitənin iclasları qapalı olur, əldə olunmuş razılığa palata nümayəndələri ayrı-ayrılıqda səs verirlər. Bu komitənin hazırladığı qanun layihəsinin yeni mətni hər bir palatada səsverməyə qoyulur. O ya qəbul edilir, ya bütövlükdə rədd edilir, ya da ona düzəlişlər daxil edilir. Əgər bu mərhələdə də qanun layihəsi hər iki palatadan biri tərədfindən rədd edilərsə, onda bu layihə yenidən əvvəlki və ya yeni barışdırıcı komitəyə göndərilir. Yox əgər hər iki palata qanun layihəsinin təklif edilən mətnini qəbul edirsə, barışdırıcı komitələr ləğv olunur. Qanun layihəsinin qəbul olunmuş mətnini Nümayəndələr Palatasının spikeri və Senatın sədri imzalayır.
Konqres tərəfindən qəbul edilən qanun layihəsi prezidentin imzalanmasına təqdim edilir. O, 10 gün ərzində ya qanun layihəsini imzalamalı, ya da geri qaytarmalıdır (bazar və bayram günləri istisna olunur). Prezident layihəni həmin palataya göndərir. Layihə qəbul edilmirsə, bu prezidentin “veto” hüququ adlanır. Konqres prezidentin vetosunu üstələmək üçün hər iki palatada təkrar səsvermədə 2/3 hissəsinin səsi ilə qanunu təsdiq edə bilər və o prezidentin imzası olmadan da qüvvəyə minir. Əgər Konqresin sessiyasının davametdiyi 10 gün ərzində prezident qanun layihəsi haqqında heç bir tədbir görmürsə, o qanun qüvvəsinə minir. Əgər prezidentə ayrılmış 10 gün müddət Konqresin işinin qurtarması ilə dayandırılarsa və qanun layihəsi prezident tərəfindən imza edilməyibsə o qüvvəyə minmir. Bu prezidentin “cib vetosu” adlanır. Konqres cib vetosunu aşa bilməz. Bunun üçün heç bir prosedura qaydası nəzərdə tutulmayıb.
Prezidentin onu imzaladığı gün; Konqresin prezident vetosunu aşdığı gün; qanun layihəsinin özündə nəzərdə tutulan gün qanun layihəsinin qüvvəyə mindiyi gün hesab olunur.
== Senat ==
Bəzi səlahiyyətlərə yalnız Senat malikdir, o cümlədən Kabinet, hakimlər və prezidentlə imzalanmış müqavilərin təsdiq etməsi. Senatda hər bir ştat iki üzvlə təqdim edilir.
| |||