|
İsnad: Bu kəlmə lüğətdə istinad, mənbə, dəlil-sübut, dayaq və s. mənaları ifadə edir. İstilahi mənada isə bu kəlmənin iki mənası var:
– Hədisi istinad edərək rəvayət edənə aid etmək;
– Hədisin mətninə gətirib çıxaran ravilərin silsiləsi. Bu mənada o, «"sənəd»"in sinonimi hesab olunur.
'''Həsən''': Bu kəlmə lüğətdə yaxşı, çox gözəl, və s. mənaları ifadə edir. İstilahi mənada - İbn Həcərin tərifinə əsaslanıb belə demək olar: «"Həsən hədis, isnadının əvvəlindən axırına qədər [mühafizə, yaxud yazdıqlarını qorumaq baxımından] dəqiqliyi az olan insaflı ravinin aramsız, sapdırmadan [şazz olmadan] və qüsursuz [«"illə»"siz] olaraq özü kimisindən xəbər verdiyi hədisdir»".
'''Həsən li-ğeyrihi''': «"Həsən»" kəlməsinin lüğəti və istilahi mənası artıq yuxarıda izah olunub. «"Li-ğeyrihi»" kəlməsinə gəlincə, bu ərəbcə «"li»"- ön qoşmasından, «"ğeyrun»"- ismindən və «"hu»"- bitişən əvəzliyindən əmələ gəlmiş kəlmədir. Ayrı-ayrılıqda «"li»"- aidiyyət, mənsubiyyət bildirir. «"Ğeyrun»"- kəlməsi özgə, başqa və qeyri mənalarını, «"hu»"- əvəzliyi isə onun, ona və onu mənalarını ifadə edir. İstilahi mənada isə - bu, bir çox yollarla [isnadlarla] rəvayət olunmuş «"daif»" hədisdir ki, onun zəifliyinin səbəbi ravinin yalançı və ya fasiq olmasıyla əlaqəli deyildir. Bu növ hədis dərəcə etibarilə «"həsən»"dən aşağı hesab olunur.
'''Həsən-Səhih''': «"Həsən»" dərəcə etibarı ilə «"səhih»"dən aşağı hesab olunur. Elə isə fərqli mənaları olan bu iki istilahi terminləri necə cəm etmək olar? Artıq alimlər Tirmizinin bu ifadəsində olan məqsədini müxtəlif cür izah etmişlər. Bu izahların ən gözəli isə ibn Həcərin izahıdır. Bunu da Suyuti təqdirə layiq hesab etmişdir. Xülasə budur:
– Əgər hədisin iki və daha çox isnadı varsa bu ifadə: «"Bu hədis bir isnadla «"həsən»", digər isnadla isə «"səhih»"dir – mənasını ifadə edir.
– Əgər hədisin yalnız bir isnadı varsa bu ifadə: «"Bu hədis bir qrup alimin rəyinə görə «"həsən»", digərlərinə görə isə «"səhih»"dir!- mənasını ifadə edir.
'''Münqəti''': Bu kəlmə ərəbcə «"məqtu»" felinin məchul növündən əmələ gəlmiş feli sifətdir. Bu da kəsilmiş, ayrılmış və s. Mənaları ifadə edir. İstilahi mənada isə - isnadının hər hansı bir yerində [ya əvvəlində, ya ortasında, ya da sonunda] bağlılıq olmayan sənəd «"məqtu»" adlanır.
'''Münkər''': Bu kəlmə ərəbcə «"ənkərə»" felinin məchul növündən əmələ gəlmiş feli sifətdir. Bu da inkar olunmuş, hamı tərəfindən qəbul edilməmiş və s. mənaları ifadə edir. İstilahi mənada isə - etibarsız ravinin etibarlı raviyə müxalif olaraq rəvayət etdiyi hədis «"münkər»" adlanır.
'''Səhih''': Bu kəlmə lüğətdə müxtəlif mənalarda istifadə olunur. Məsələn: Sağlam, möhkəm, qıvraq, gümrah və s. İstilahi mənada isə – səhih hədis, isnadının əvvəlindən axırına qədər dəqiq olan insaflı ravinin aramsız, sapdırmadan [şazz olmadan] və qüsursuz [müəlləlsiz] olaraq özü kimisindən xəbər verdiyi hədisdir»".
v) '''ravinin dəqiq olması''': yəni hədisin ravilərindən hər biri tam dəqiq olmalıdır. Belə ki, onun ya yaddaşı möhkəm olmalı, ya da yazdıqlarını qorumaqda dəqiq olmalıdır;
q) '''şazz olmaması''': Hədis şazz olmamalıdır. Belə ki, rəvayəti «"məqbul»" [«"səhih»", yaxud «"həsən»"] sayılan ravinin özündən də nüfuzlu raviyə müxalif olması şazz adlanır.
d) '''müəlləl olmaması''': Hədisdə [sənəddə və ya mətndə] «"illə»" olmamalıdır. «"İllə»" hədisin mötəbər olmasında naqislik əmələ gətirən gizlin, anlaşılmaz səbəbdir.
'''Səhih li-ğeyrihi''': «"Səhih»" və «"Li-ğeyrihi»" kəlmələrinin ayrı-ayrılıqda lüğəti və istilahi mənası artıq yuxarıda izah olunub. İstilahi mənada isə - bu, özünün mislində və ya özündəndə qüvvətli bir başqa yolla [isnadla] rəvayət olunmuş «"həsən»" hədisdir. Bu növ hədis dərəcə etibarilə «"səhih»"dən aşağı hesab olunur.
'''Şazz''': Bu kəlmə ərəbcə «"şəzzə»" felinin məlum növündən əmələ gəlmiş feli sifətdir. Bu da tək-tənha, yana çəkilmiş mənaları ifadə edir. İstilahi mənada isə - rəvayəti məqbul [«"səhih»", yaxud «"həsən»"] sayılan ravinin özündən də nüfuzlu raviyə müxalif olaraq rəvayət etdiyi hədis şazz adlanır.
'''Zəif''': Bu kəlmə lüğətdə zəif, gücsüz, qeyriqənaətbəxş və s. Mənaları ifadə edir. İstilahi mənada isə - nəql etdiyi hədisə etimad olunmayan, etibarsız raviyə «"daif»"- deyilir. Hədislə bağlı terminə gəlincə, onun da özünə məxsus istilahi mənası vardır. Belə ki, hədis alimləri hədisə «"daif»" dedikdə, həsən hədisdən aşağı dərəcədə yerləşən, yaxud özündə həsən hədisin vəsfini cəm etməyən, hər hansı şərtlərindən biri olmayan hədisi qəsd edirlər.
== '''Digər hədislər''' ==
'''«"BİZ İNSANA ATA-ANASI İLƏ GÖZƏL DAVRANMAĞI BUYURDUQ»"'''
'''Mərhəmətli, Rəhmli Allahın adı ilə!'''
«"Biz insana ata-anası ilə gözəl davranmağı buyurduq.»" ([[Ənkəbut surəsi|əl-Ənkəbut]], 8.)
عن أبي عمرو الشيباني يقول حدثنا صاحب هذه الدار وأومأ بيده إلى دار عبد الله قال ثم سألت النبي صلى الله عليه وسلم أي العمل أحب إلى الله عز وجل قال الصلاة على وقتها قلت ثم أي قال ثم بر الوالدين قلت ثم أي قال ثم الجهاد في سبيل الله قال حدثني بهن ولو استزدته لزادنى
1 – [[Əbu Amr əş-Şeybani əli]] ilə [[Abdullah ibn Məsudun]] (r.a) evini göstərib dedi: «"Bu evin sahibi bizə belə rəvayət etdi:
Mən [[Peyğəmbər]]ə (s.a.s) dedim: “Qüdrətli və əzəmətli Allahın ən çox xoşuna gələn (ən yaxşı əməl) hansı əməldir?” O buyurdu: “Vaxtında qılınan [[namaz]]”. Mən dedim: “Sonra hansıdır?” O buyurdu: “Sonra valideynlərin qayğısına qalmaqdır”. Mən dedim: “Bəs sonra hansıdır?” O buyurdu: “Sonra Allah yolunda [[cihad]] etməkdir”.
(Hədisi rəvayət edən) deyir ki, o mənə bunları söylədi. Əgər soruşsaydım, yenə əlavə edərdi»".
عن عبد الله بن عمر قال رضا الرب في رضا الوالد وسخط الرب في سخط الوالد
2 – [[Abdullah ibn Ömər]] (r.a) demişdir:
«"Rəbbin razılığı valideynin razılığına görə, qəzəbi də valideynin qəzəbinə görədir!»"
'''ANANIN QAYĞISINA QALMAQ'''
| 