Soyad: Redaktələr arasındakı fərq
Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
k r2.6.4) (Bot redaktəsi əlavə edilir: pms:Cognòm piemontèis |
k Dırnaq |
||
Sətir 2:
{{vikiləşdirmək}}
Hazırda Azərbaycan vətəndaşlarının çoxunun soyadı "ev" və "ov" şəkilçiləri ilə bitir. Kimlərəsə elə gəlir ki, bu sonluqlar
Axı Nizami Gəncəvinin soyadı da slavyan soyadı ilə oxşardır- Gəncəvi (-ƏVİ). Amma dahi mütəfəkkir Nizami şeirlərində özünü və dilini yalnız
Sözsüz ki, xalqımızın tarixini, kökünü daha yaxşı tanısaydıq, türk xalqlarının slavyan, eləcə də başqa xalqlarla olan qohumluğuna şübhə etməzdik. Çox təəssüflər olsun ki, bütün qalan xalqlar da öz adlarına və soyadlarına laqeyd yanaşaraq, tarixlərini, ümumi köklərini dərk etməyiblər. Bəlkə də iki yüz milyondan çox dünya slavyanı türk şəkilçili soyadların daşıyıcısı olduğundan xəbərdar deyil. Eyni şeyi dünya xalqları barəsində də demək qəbahət olmaz. Bunun belə olmağına müharibələri səbəb göstərmək və yaxud nəyisə
Həqiqəti axtararkən, əvvəla yaxşı olardı kı, biz sözün məna məntiqini öz dilimizdə tapaq. Belə düşünürəm ki, Tanrı bizə dil və söz qabiliyyətini bu səbəbdən verib, amma çox təəssüf ki, inkişaf prosesində dillər öz mənbəsindən və məntiqindən daha da uzaqlaşır. Bu aqibət türk dilində və onun ləhcələrində də baş verir. Dil deqradasiyası, itkilər kimi üzücü hallara baxmayaraq, dillərdə hec olmasa anlayışın qorunub saxlandığına sevinmək olar.
Sətir 12:
Bəziləri soruşa bilər: Nəyə lazımdır bu müəyyənləşdirmələr? Cavab aşkardır: özünü tanımaq üçün, kökümüzü, soyumuzu, dünya insanları ilə qohumluq əlaqələrimizi müəyyənləşdirmək üçün.
Öncə diqqətinizi ona cəlb edək ki, dillərin çoxunda
Evə və ailəyə mənsubluq şəkilçilərdə ifadə olunur: - EVIÇ, -OVIÇ (ev-iç; ov-iç), türk dilindən tərcümədə - evin içi, tam dəqiq tərcüməsi isə evdən (ailədən) çıxmış (ailə izini qorumuş), məsələn: (ibr. Gur-ev-iç), Rabin-ov-iç, türk: Kılıç. Bu məna habelə yunan, pribaltika, portuqal soyadlarının şəkilçilərində də (-IS,-İZ) öz əksini tapır. Həmçinin bu xalqların soyadlarında da –AS, AZ, ASO, AZO, US, UZ, USO, UZO, OZ, OZO şəkilçiləri konkret olaraq türk dilində şəxs əvəzliyinə işarə edir- ÖZ,ÖZÜ.
Sətir 18:
Ümumiyyətlə, soyadların araşdırılıb və təsdiq olunması dünyada nisbətən yeni haldır. Belə deyək, İsveçdə soyadın mütləq olması 1901-ci ildə qərarlaşdırılıb. Avropada yalnız zadəgan ailələr soyadlarını təsdiqləyirdilər. Bunu ona görə edirdilər ki, miras yalnız soyadın davamçılarına qismət olsun.
Rusiyada bu hərəkat təhkimçilik hüququnun ləğv olunmasından sonra başladı, 1861-ci ildə və XX-ci əsrdə sona yetdi. Əvvəllər burada insanlar ad əvəzinə ləqəblərdən istifadə edirdilər, yerləşdiyi məkanın adlarını verirdilər, sahiblərinin adlarını, heyvanların, quşların, təbiət hallarının. Məsələn, Çar nəsli - Romanovların soyadı
XVIII əsrə qədər yəhudilərin soyadları mövcud deyildi. Yəhudi soyadları əsasən
Bəzi xalqlarda
Yuxarıda qeyd etdiyimiz kimi, bu gün türklərə qohum xalqların soyadları insana az şey desə də, tamamilə məntiqi məna daşıyırlar. Məsələn, Avropada çox sıx rast gəlinən soyad sonluqları
Əzəldən yalnız müəyyən bir yerə aid olğunu ifadə edən soyadları doğulduğu (çıxdığı) yer, ana vətəni, torpağı ilə assosiasiya olunur (türk dil. Ana, Anne, Ono, Ona, Non, Nonna, Nanna, Nunu, Nene, Ninni, Nina və onların yığcam formaları: -AN, -İN, -EN, -ON, və s.) və yaxud –AM, -MA, -EM, -ME. Bu şəkilçilərin qədim anlayışı
Bu şəkilçilər ölkə adlarının sonluqlarında və bir neçə soyadlarda üstünlük təşkil edir. Məsələn: Argentine, China, Babylon, France, İran, Britain, Kamerun, Sweden, Japon. Həmçinin dünya xalqlarının soyadlarında da eyni mənanı ifadə edir: ANE (yapon. Akane) –EN; -ENE; -EİN (alman. Bethoven, ingilis. Bayden, türk. Gülen, Evren)- İN (türk. Sayın, slavyan. Rasputin, ivrit. Rubin), -EN; -ENE; -EİN (Einstein, d`Estein, türk. Gülen), -ANG, -ONG, -AN (türk. Hakan, Pekkan, Erdogan, frans. Mitteran, çin.- Zhang, Czan, Chiong, vietnam.-Trcan), -ANI (türk. Hagani, ital.- Adjani); -ONI (Berluskoni, Missoni); -ON (norvec. Hokon, ingilis.-Klinton, Gordon); -UN (afrik.Hamadun, ingilis.Stoun, türk – Hatun, çin. –Han,Huan,Gunsun); -UNİ (Biruni); -EN,-IN,-EIN,-AN,-ANI,-ONI,-ON,-UN soyadı şəkilçilərini daşıyan insanlar daha çox doğulduğu yerlərə üstünlük verib bu soyadlarını məhdudlaşdırıblar, tərcüməsi isə -yer (yerə enmə, gqnma, yer-torpağa əsaslandırılma), nəyəsə məxsus olma, birləşmə mənalarını ifadə edir. Məsələn: (italyan. Armani, türk –Ergani, sing. Lalvanı); -NİE, -NEY (ingilis. Cheyney, türk Güney); -NA, (ispan.- Santana); -NO (italyan. Çelentano); -NU.
Bu növ soyadlara daha fərqli bir soyad şəkilçisini də əlavə etmək olar,
Bəziləri özlərini qala, yer-yurdla assosiasiya etməkdənsə daha çox şəxslərə oxşatmaq istəyirdilər və bu cəhət də o insanların soyadlarında öz əksini tapmışdır: -MAN –MEN –MON –MUN –MIN. Türk dilində tərcümədə
"MƏN" türk əvəzliyinin rusca qarşılığı olan "Я" bəzi soyadların sonluqlarını təşkil edir, adı çəkilən əvəzliyin digər forması
MEN, MAN, SEN, SƏN əvəzliklərin sonuna -Kİ şəkilçisini əlavə etsək, Ukrayna soyadları ilə çox bənzərlik aşkarlaya bilərik: Şevçen-ko(ki), Yuşen-ko(ki), suaxili afrikalılarında- Jengo. Amma, -KO çevrilmiş –OK(-OH,-OX)-da ola bilir (türk.Altınok).
Kişilərin ifrat millətçiliyi şəkilçilərdə də öz əksini tapmışdır
Özlərini məsləkləri ilə assosiyasiya etmiş insanlar da bunun izini şəkilçilərdə əks etdiriblər. Məsələn – Çİ şəkilçisi (Doğramaçı, Beluççi, Karduççi), -ÇI –ÇU,-Cİ,-CA, gürcü soyadlarında –DZE kimi, yapon soyadlarında isə -DZİ –DZU –DZO –TSİ,-TSU,-TSI (Hodze, Kutzyo, Godzyo, İtidzyo, Sumatzu, Tukodaydzi).
Sətir 44:
Türk mühitində çox tanınmış eləcədə İtaliyada yayılmış –LI, -LU, şəkilçiləri birk kəsin hansısa yerə məxsus olduğuna işarə edir.
-EL –UL –OL –IL –AL şəkiçilər növüdə vardır, bunlar türk dilinə
Türk dilində
Çox qəribədir ki Azərbaycanın 80% əhalisi daşıdığı adın mənasını bilmədiyi halda onu məntiqinə uyğun nizama salmaq kimi bir istəkləri olmayıb. Mamməd adı ilə baş vermiş hal eyni ilə Vasiliy və Aleksandrdan yaranan Vasya, Saşa, Şura halı kimidir.
–ZADE sözünə dönərək, qeyd edim ki, bu, dəyişmiş
Çox xalqlardan fərqli olaraq, yaponlar, öz övladlarına ana-babalarının adlarını verməsələr də, ailə institutuna xususilə ciddi yanaşırlar. Yeni nəslin sağlamlığı naminə, hər yapon öz nəslini yeddinci qatına gədər tanımalıdır. Bütün bunlar qohumlararası nikahların qarşısını almaq ücün edilir. Eyni ənənəni qazax türkləri də qoruyurlar.
Sətir 56:
Bu gün dünyanın bütün dil və ləhcələri sözlərinin məntiqli olmasına möhtacdırlar. Nədən bu, o qədər vacibdir? Çünkü sözün, dilin məntiqli olması insanın və çəmiyyətin həyatına da təsiri var, düşmənçiliyi aradan qaldıra, sülh və inkişafa təkan verə bilər.
Bu üzdən, insanlar, heç olmasa ad seçərkən, öz dillərində məna və məntiqə əsaslanıb ad qoymalıdırlar. Necə deyərlər,
Məsələn:
|