Adıqlar: Redaktələr arasındakı fərq
Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
k Dırnaq |
k Dırnaq |
||
Sətir 40:
Buna baxmayaraq, həmin dövrdə çərkəzlər rus işğalına qarşı möhkəm müqavimət göstərməkdə davam edirdilər. Xüsusilə, Qara dəniz sahillərində və onun şərqində yaşayan çərkəz topluluqları (Abadzeh, Naturay, Şapsuq, Hakuç, Vıbıh (ubıx), Aibqa, Ahçipsov, Ciqet, Pshu) ruslara boyun əymək və işğal altında yaşamaq niyyətində deyildilər və onlar qarşı tərəflə savaşmaqda davam edirdilər. Amma qeyd edək ki, artıq [[1859]]-cu ildə adıq (çərkəz) feodal topluluqlarının bir hissəsi (Bjeduğ, Kemquy, Mahoş, Yeqerukay, Kuban, Kabarda, Beslen) rus işğalı ilə barışmışdılar. Bu da rus qoşunlarının qərbə doğru irəliləyərək Şhaquaqe (Byelaya) çayının sahillərinə qədər gəlib çatmasına imkan vermişdi.
Rus çarı və onun ətrafındakılar o vaxt çərkəzlərin bir hissəsini pulla ələ almaq niyyətində idilər. Buna razı olmayanları isə ya Rusiyanın daxillərinə, ya da Anadoluya köçməyə məcbur etmək üçün bütün imkanlardan istifadə edirdilər. Hələ 1857-ci ildə Rusiyanın Qafqaz ordusu baş qərargahının komandanı, general Milyutin adıqların müqavimətini qırmaq üçün onların bir hissəsinin Don çayı hövzəsinə köçürülməsi barədə xüsusi plan hazırlayaraq çara təqdim etmişdi. Lakin o vaxt bunun bölgədə ruslara qarşı yeni savaşa səbəb ola biləcəyindən narahat olan çar Milyutinin planını qəbul etməkdən çəkindi. Bundan sonra rus ordusunun digər generalı Filipson Qara dəniz sahillərində yaşayan çərkəzlərə Osmanlı ilə sərbəst ticarət əlaqəsi verilməsini və bu yolla onların rəğbətinin qazanılması planını irəli sürdü. 1861-ci ildə çarın xüsusi fərmanı ilə köləlik ləğv edildi. Bundan sonra artıq təhkimçilik zülmündən xilas olan kəndlilərə əkin üçün yeni torpaqlar verilməsi zərurəti ortaya çıxdı. Rus çarı kəndliləri məhz çərkəzlər yaşayan Qara dəniz sahillərinə köçürmək istəyirdi. Bu müstəvidə çar məmurları tərəfindən çərkəzlərə təzyiqlər artdı. Həmin dövrdə Qara dəniz sahillərində yaşayan Vıbıh (ubıx) və ciqetlər ( abazin) Osmanlı ilə əsasən kölə ticarətini həyata keçirirdilər. Gözəl kölə qızları Osmanlı tacirlərinə satan Vıbıh və ciqetlər bundan xeyli varlanmışdılar. Bu baxımdan vıbıhlar və ciqetlər bölgənin rus işğalı altına keçməsinə qarşı müqavimət göstərirdilər. 1861-ci ildə Qafqaz ordu komandanı, general Baryatinski vaxtilə Milyutin tərəfindən irəli sürülən çərkəzlərin Osmanlıya köçürülməsi planını yenidən işlədi. O, plana çərkəzlərin boşalan yerinə təhkimçilik zülmündən xilas olan rus kəndlilərinin və kazakların köçürülməsini də əlavə edərək yenidən çara təqdim etdi. Qeyd edək ki, [[1855]]-ci ildə müəyyən səbəblər üzündən Osmanlı tərəfindən çərkəz kölə ticarəti qadağan edilmişdi. Amma 1861-ci ildə Osmanlı dövləti
[[İmage:Adiga pshasha.png|thumb|300px|Çərkəz qızı]]
1861-ci ilin sentyabr ayında Çar [[II Aleksandr]] bölgədəki Kamketi istehkamına səfər etdi. Bundan istifadə edən çərkəz nümayəndələri Çar II Aleksandr ilə görüşdülər. Onlar çara öz yerlərindən köçürülməmək şərti ilə onlarla uzlaşa biləcəklərini bildirdilər. Vıbıhlar bu istəklərini hətta yazılı şəkildə çara təqdim etdilər. Amma Çar II Aleksandr onlara:
Çərkəzlərin çarın köç qərarını qəbul etmədiyini görən rus hökuməti [[1862]]-ci il, may ayının 10-da
Rus işğalı nəticəsində bəzi adıq topluluqları yer üzündən tamamilə silindilər. Məsələn, vıbıhların sayı 1880-ci ildə 100 min nəfərdən 80 minə qədər azaldı. Ciqetlər, aibqalar, ahçipsovlar və pshular isə ( sayları birlikdə 17 min nəfər idi) yer üzündən silindilər. Abadzehlərin sayı 1864-cü ildə 260 min nəfərdən 1880-ci ildə 14660, natuhaylar 240 min nəfərdən 175 minə, şapsuqlar 300 min nəfərdən 4983 nəfərə qədər azaldı. Kuban ətrafında yaşayan kemquyların isə sayı 80 min nəfərdən 3140 nəfərə, bijeduqların sayı isə 60 min nəfərdən 15263 nəfərə qədər azaldı.
|