Bayıl qalası: Redaktələr arasındakı fərq
Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
k texniki düzəliş: -ci |
k Dırnaq |
||
Sətir 39:
== Tarixi ==
Qala mənbələrdə müxtəlif adlarla (
Bayıl qəsrinin adanın biçiminə uyğun uzunsov planı var. Qalanın uzunluğu 180 m, orta eni isə 35 m-dir. Qala divarları şərqdə altı, qərbdə isə beş yarımdairəvi (Bakı qalasındakı kimi) bürclə möhkəmləndirilmişdir.
Sətir 45:
Bayıl qəsrinin tikintisi siyasi-hərbi baxımdan çox qarşıq bir çağda – [[monqollar|monqol]] yürüşləri bütün Yaxın Şərqi lərzəyə gətirdiyi vaxtda ([[1234]]-[[1235]] -ci illərdə) başa çatmışdı. Ancaq sahilə yaxın adada tikilən bu möhtəşəm qəsrin ömrü çox qısa olmuşdur. Alimlərin fikrincə, o, [[1306]] – cı ildə baş vrən güclü zəlzələ nəticəsində dənizə batmışdır. <ref>C. Qiyasi – Nizami dövrünün memarlıq abidələri, Bakı, İşıq nəşriyyatı, 1991, səh 161</ref>
[[Arif Ərdəbili]] [[1369]] – cu ildə yazdığı
<poem>Bakıda dənizdə bir qala var ki,
Yeni şəhər qalasını orda su basmışdır.</poem>
Bu misralarda şairin Bayıl qəsrindən bəhs etməsi şübhə doğurmur. <ref>C. Qiyasi – Nizami dövrünün memarlıq abidələri, Bakı, İşıq nəşriyyatı, 1991, səh 161</ref> Arif Ərdəbili Bayıl qalasını tikinti başa çatdıqdan bir əsr sonra görmüşdü və təbiidir ki, o, hələ el yaddaşlarında ''
== Tədqiqi==
Sətir 57:
Bir də yüzillər keçəndən sonra, [[Xəzər dənizi]]nin səviyyəsi yenidən xeyli aşağı düşdüyü zaman Bayıl qəsri su üzündə görünməyə başlamışdır. Mütəxxəsislərin əksəriyyəti o fikirdədi ki, qəsr dörd yüz ildən artıq Xəzər suları altında gizlənməsəydi, [[Abşeron]]un bir çox abidələri kimi bu qaladan da iz qalmayacaqdı. [[1939]] – [[1969]] – cu illər ərzində qəsr ərazisində aparılan arxeoloji tədqiqat işlərində divar uçuqları altından və su dibindən 700 – dən artıq yazılı daş tavalar çıxarılmışdır. Dərin oymalı bu daş tavalar nadir monumental xəttatlıq və heykəltəraşlıq əsərləri olub, nəhəng tikinti kitabəsinin ayrıntılarıdır. İlk çağda onlar divar hörgüsündə yanaşı düzülərək qala divarlarının bayır səthində uzun kitabə qurşağı (hündürlüyü 71 sm) əmələ gətirirmiş.
Bayıl qəsrinin daş kitabələrində araşdırmaçılar 15 [[Şirvanşahlar|Şirvanşahın]] adını, tikinti tarixlərini oxuyub, başqa müxtəlif məlumatlar aşkar etmişlər. Bu kitabələrdən [[Dördkünc Mərdəkan qalası|Mərdəkan qalasında]]
Bir kitabə daşında Bayıl qəsrinin
Bayıl qalasının cənub qapısı və qarşısındakı tikililər dəniz ticarəti iləbağlı olduğu halda, sahilə yaxın şimal qapısı və qarşısındakı tikililər Şirvanşahların iqamətgahı olmuşdur. Qəsrin demək olar ki, ortasnda daş döşəməli meydançada monumental bir tikilinin özülü üzə çıxarılmışdır. Bəzi araşdırmaçılar bu yerdə Abşeron qalalarının ənənəvi qüllələri tipində bir qüllənin ucaldığını söylədikləri halda, əksər tədqiqatçılar onu atəşgah və ya məbəd qalıqları sayırlar. [[Cəfər Qiyasi|C. Qiyasi]] isə bu meydançada iri bir saray binasının ucalması ehtimalını irəli sürmüşdür. <ref>C. Qiyasi – Nizami dövrünün memarlıq abidələri, Bakı, İşıq nəşriyyatı, 1991, səh 161</ref> XII-XIII yüzillərdə möhkəm qəsr, qala liman kimi tikilmiş və [[Bakı]]nın dənizdən qorunmasında baş yer tutan Bayıl qəsrinin daha qədim bir memarlıq kompleksinin özülləri üzərində ucaldılması ehtimalları da vardır.
Sətir 69:
Bayıl qəsri, yan divarları tamamilə düz olmayan uzunsov bir düzbucaqlı şəklindədir. Bu forma, ehtimal ki, divarların üzərində durduğu daş qayanın relyefinə uyğunlaşdırılmışdır. Qəsrin uzunluğu 175, eni isə 35 metrdir. Qalınlığı 1,2 x 1,8 m olan divarlar dairəvi və yarımdairəvi qüllələri bir-birinə birləşdirir.<ref> О. Ш. Исмизаде – Крепостное сооружение в Бакинской бухте, СА, 1966, № 1, ст 277</ref>
Abidənin on beş qülləsi vardır. Bunlardan yalnız şimal-qərb tindəki və cənubdakı iki qüllə dairəvi formada olub, içərisi boşdur. İçərisi bütöv qalan on iki qüllənin hamısı yarımdairə şəklindədir. Künclərdə olan üç dairəvi qüllənin qəsrə girmək üçün 1,3 m enində qapısı vardır. Səkkiz və doqquzuncu qüllələri birləşdirən cənub divarında, habelə on dörd və on beşinci qüllələri birləşdirən şimal qərb-divarında da 1,6 m enində qapı qoyulmuşdur. Qüllələrin bəzilərində yuxarı hissəyə çıxmaq üçün daş pilləkənlər vardır. Bütün divar boyu, kürsülükdən yuxarıda, hər 15 – 20 m məsafədən bir dördbucaqlı formalı məsafələr qalmışdır. <ref>K. M. Məmmədzadə - Azərbaycanda inşaat sənəti, Bakı,
Abidənin tədqiqi zamanı onun dövrünü göstərən materiallar da tapılmışdır. Bəzi daşların üzərində hicri 632 – ci il tarixi qeyd olunmuşdur ki, bu da miladi [[1232]] – [[1235]] – ci illərə müvafiqdir. Bundan əlavə [[1939]] – cu ildə burdan tapılmış mis pullar üzərində [[Şirvanşah Güştasp|Şirvanşah Güştasp Fərruxzadə]] və Xəlif əl-Nəsirin ([[1180]]-[[1225]]) adları yazılmışdır. <ref>О. Ш. Исмизаде – Крепостное сооружение в Бакинской бухте, СА, 1966, № 1, ст 279</ref>
| |||