Xüms: Redaktələr arasındakı fərq

Müqəddəs Qurani-Kərim, İslam dininin Qiyamətə qədər olan bütün qanunlarını ümumi şəkildə bizə bəyan etmişdir. Bu qanunların incəlikləri isə zaman keçdikcə, əvvəlcə Peyğəmbər (səlləllahu ələyhi və alihi və səlləm), daha sonra isə mə`sum İmamlarımız (ələyhissalam) vasitəsilə müsəlmanlara açıqlanmışdır.

 

 

Birinci ayə: [[Ənfal surəsi]], 41-ci ayə;

 

 

 

Ayədən məlum olduğu kimi, xums Peyğəmbər (səlləllahu ələyhi və alihi və səlləm) və onun Əhli-beytinindir (yə`ni, Mə`sumların (ələyhimussalam)). Bundan əlavə, xumsun bir qismi də yetim, yoxsul və yolda pulsuz qalmış seyyidlərə (peyğəmbər övladlarına) çatır. Beləliklə, xums iki qismə bölünür:

İkinci ayə: [[İsra surəsi]] 26-cı ayə

 

 

 

Üçüncü ayə: Ənfal surəsi, 1-ci ayə

 

 

Bu ayədə də xumsun Peyğəmbərə (səlləllahu ələyhi və alihi və səlləm) çatması və Onun göstərişi ilə sərf olunmasına işarə edilmişdir. Təbii ki, Peyğəmbərin (səlləllahu ələyhi və alihi və səlləm) olmadığı vaxtda isə başqa Mə`sumlar (ələyhimussalam) bu vəzifəni öz öhdələrinə almışlar.

[[İmam Sadiq]] (ə) buyurmuşdur:

 

 

Xums məsələsi [[İslam]]dan əvvəl də qanun kimi insanlar arasında icra olunurdu. [[İslam]] dini bir çox şeyləri cəmiyyətdə olduğu kimi saxlamış və müsəlmanların məsləhətinə xatir onları vacib etmişdir.

[[İslam Peyğəmbəri]]ndən (s) rəvayət olunur ki, Hz. [[Əli]] (ə)-a buyurur:

 

 

1. Ataların arvadlarını övladlarına haram etmişdir;

4. İnsanın qan bahasını yüz dəvə qərar vermişdir;

 

 

Qeyd olundu ki, xums ümumiyyətlə İmamın və seyyidlərin payıdır. Bu barədə [[İmam Sadiq]] (ələyhissalam) buyurur:

 

 

[[İmam Sadiq]] (ələyhissalam) xumsu verilməyən malın istifadəsi barəsində buyurur:

 

 

[[İmam Baqir]] (ələyhissalam) isə xums barəsində belə buyurur:

 

 

Nəhayət, həmin mövzuda imam Zaman (ə.c)-dan xums məsələsini aydın şəkildə bilib, lakin qəsdən onu verməyənlər barəsində belə bir hədis vardır:

 

 

Xums məsələsi [[İslam Peyğəmbəri]]nin (s) zamanından bəri olmuş və tarix boyu məsum [[İmamlar]]ın (ələyhimussalam) vasitəsilə toplanaraq öz sahiblərinə çatdırılmışdır. [[İmam Mehdi|İmam Zaman]]ın (ə.c) qeybə çəkilmaəsindən sonra bu iş İmamın xüsusi vəkillərinə, daha sonra isə ədalətli din alimlərinə və müctehidlərə tapşırılmışdır.

Başqa məsələ də bundan ibarətdir ki, xums və zəkat kimi vergilərin İslamda vacib olması bu mə`naya deyil ki, [[Allah]]ın bunlara ehtiyacı vardır. Ona görə ki, bütün məxluqların ruzisini Allah-taala verir və onların heç birinə də ehtiyacı yoxdur. Bu barədə bir neçə ayəni nəzərdən keçirmək yerinə düşərdi.

 

 

 

 

 

 

 

Bütün bu ayələr və bunlar kimi onlarla ayələrdən belə mə`lum olur ki, xums və zəkat vermək yalnız, insanın özünün xeyirinədir. Allahın heç bir şeyə ehtiyacı yoxdur. Lakin hər bir ibadətdə olduğu kimi Allah-taala müsəlmanın imanının dərəcəsini və Allaha olan məhəbbətini yoxlamaqdan (və ya ona göstərməkdən və təkamülə çatdırmaqdan) ötrü insanın malı ilə də onu imtahana çəkir. Əgər o bu imtahandan üzü ağ çıxsa, Allah da müqabilində onun qəlbində imanını artırar və ona Öz xüsusi mə`nəvi və maddi rəhmət və bərəkətini əta edər.

Mənfəəti tə`rif etməkdən ötrü şər`i kitablara müraciət etmək lazımdır. O cümlədən ayətullah Fazil Lənkərani öz risaləsində yazır:

 

 

Deməli, mənfəət bilməliyik ki, qazancımız bir illik ailə xərcini ödədikdən sonra artıq qalsın. Həmin artıq qalan pula və ya mala mənfəət deyilir və xums yalnız həmin mənfəətə düşür. Əlbəttə, xumsunu hər vaxt belə bir mənfəət ələ gətirdikdə, həmin an və yaxud gözləyib ilin axırında çıxara bilər. Bir şeyi də yadda saxlamaq lazımdır ki, mənfəətin haradan gəlməsinin də rolu vardır. Çünki bə`zi mənfəətlər vardır ki, onlara xums düşmür. Məsələn, qızın cehizi, hədiyyə və sair ki, sonradan müfəssəl şəkildə onlara işarə edəcəyik.

Adi halda mənfəət iki yolla - ya ticarət yolu, ya da adi işləmək yolu ilə ola bilər. Bunların hər birisinin də özünəməxsus hesablama tərzi vardır. Mənfəət barəsində aşağıdakı məsələlərə diqqət yetirilməlidir:

 

 

 

 

 

 

Bütün müctehidlərin nəzərlərinə əsasən, bir malın xumsunun verilib-verilməməsində şəkk olunarsa, ondan istifadə etmək olar.

 

 

=== MƏDƏN ===

Bə`ziləri mə`dən və qazıntı işləri ilə məşğul olur. Bu sahənin də özünəməxsus xumsu vardır. Belə şeylərin xumsunu çıxarmaqdan ötrü əvvəlcə bilmək lazımdır ki, yerdən çıxan hansı mə`dən qazıntılarına və hansı miqdara çatdıqda onlara xums düşür:

 

 

Diqqət olunmalıdır ki, mə`dən qazıntılarının xumsu xüsusi şəraitlə vacibdir. Yə`ni, xums o vaxt vacib olur ki, bu qazıntılara çəkilən bütün xərclər əvvəlcə ələ gələn dəyərdən çıxılır və yerdə qalan miqdar müəyyən olunmuş həddə çatarsa, onun beşdə biri xums niyyəti ilə çıxarılır. Bu barədə yenə də aşağıdakı məsələlərə diqqət yetirilməlidir:

 

 

Bu barədə daha çox mə`lumat almaqdan ötrü şəriət məsələlərinin izahlı kitablarına müraciət etmək lazımdır.

Ola bilər ki, hər hansı bir müsəlman hansısa bir yerdən elə bir xəzinə tapsın ki, pul və ya hər hansı qiymətli əşyalardan ibarət olsun. Belə olan halda, həmin müsəlmana vacibdir ki, əgər tapdığı xəzinə sonradan deyiləcək şəraitlə uyğun olarsa, onun xumsunu (beşdə birini) versin. İndi də xəzinənin şər`i tə`rifi və hökmlərinə diqqət yetirək:

 

 

 

=== HARAMA QARIŞAN HALAL MAL ===

Əgər halal mal haramla qatışarsa, belə ki, onların hər hansı tərəfini (haram və ya halalı) heç bir ünvanla müəyyən etmək mümkün olmazsa, o malın hamısının xumsu çıxarılmalıdır. İndi də bu barədə bir neçə şər`i məsələyə diqqət yetirək:

 

 

=== DÖYÜŞ QƏNİMƏTİ ===

 

=== ÜZGÜÇÜLÜK VASİTƏSİLƏ ƏLƏ GƏTİRİLƏN LƏL-CƏVAHİRAT ===

 

=== ZİMMİ KAFİRİN MÜSƏLMANDAN ALDIĞI TORPAQ ===

Zimmi kafirdən məqsəd müsəlman hökumətində yaşayan kafirdir. Bə`zən həmin kafir, müsəlmandan torpaq alır və ondan öz yaşayışında istifadə edir. Belə olan halda həmin kafirə vacibdir ki, torpağı alarkən onun xumsunu da versin. Bu xums torpaq alınıb satılarkən müsəlmanla kafir arasında həll olunmalıdır. Bu barədə şər`i hökm belədir:

 

 

== XUMS DÜŞMƏYƏN ŞEYLƏR ==

Ola bilsin ki, kiməsə dostları və ya qohumları tərəfindən bir qiymətli hədiyyə verilsin. Bu zaman, sonradan deyiləcək müəyyən şəraitə uyğun olarsa, ona xums düşmür. Bu barədə şəriətin hökmü belədir:

 

 

=== CEHİZİN XUMSU ===

Hamıya mə`lumdur ki, çoxları qız köçürərkən onun cehizini birdəfəlik ala bilmir, il boyu yavaş-yavaş, əlinə pul gəldikcə qızına cehiz yığır. Bütün bu əşyalar da qız ailə həyatı qurana qədər illərlə istifadəsiz qalır. Belə olan halda sual çıxır ki, bu istifadəsiz qalan və mənfəət hesab olunan cehiz mallarına xums düşür, ya yox? Məsələnin cavabı budur:

 

 

 

=== İRS ===

İnsana yetişən irs neçə cür ola bilər. Əgər irs qoyub gedən şəxsin malında xumsun olub-olmaması dəqiq bilinməzsə onun xumsu yoxdur. Amma əgər dəqiq bilsək ki, yerdə qalmış irsin xumsu var, onda onun xumsu verilməlidir. Bu barədə şər`i hökm belədir:

 

 

 

=== MEHRİYYƏ ===

 

=== QADINLARIN BƏZƏK ƏŞYALARI ===

 

=== İNSANA YETİŞƏN XUMS VƏ ZƏKAT ===

 

=== İNSANIN GÜNDƏLİK HƏYATINDA EHTİYACI OLAN XƏRCLƏR ===