469.530
edits
k
Dırnaq
k (r2.7.2) (Bot redaktəsi əlavə edilir: vi:Người Kassite) |
k (Dırnaq) |
||
|
[[Şəkil:On Asiya erazisinde qedim tayfalar, tayfa bilikleri ve dovletler (e.a. III-II minilliklerde).jpg|right|thumb|300px|E.ə. III-II minilliklərdə [[Ön Asiya]]nın qədim xəritəsində kasların yaşadığı ərazi]]
[[Azərbaycan türkləri]]nin etnogenezində mühüm rol oynamış türkmənşəli tayfalardan biri də kassilərdir(kaslar).Lakin [[Azərbaycan]]da yaşamış digər prototürk etnoslar kimi kassilər (kaslar) də uzun müddət tarixşünaslıqda elamdilli və ya hürridilli kimi tanınmışlar.Onların e.ə. V əsrdən adı çəkilən [[kaspilər]]lə qohumluğu güman edilir və yalnıza elam dilində cəm bildirən
Qeyd edək ki,kas adını daşıyanlar [[Azərbaycan]] ərazisində ən qədim türkmənşəli etnosdur.Deməli,[[şumerlər]],[[kutilər]] və [[lulubilər]] nəzərə alınmazsa,kaslar tarixdə adı çəkilən ən qədim türk etnosudur.Bunu kasların şəxs adları da təsdiqləyir.Qeyd etmək lazımdır ki,kassitlərdə (kaslarda) şəxs adları [[teofor adlar]] idi:şəxs adlarında qəbilə tanrılarının adları iştirak edirdi.Kasların [[Babilistan]]da e.ə. 1595-1155-ci illərdə hakimiyyətdə olması ilə əlaqədar olaraq hökmdar adlarında semit mənşəli akkad sözləri və [[Şumer]]-[[Akkad]] tanrılarının adları öz əksini tapmalı idi.Kas şəxs adlarından bir neçəsinə nəzər salaq:
<blockquote>Ulamburiaş-qədim türkcə ulam
<blockquote>Kaslarda I Burna –Buriaş və II Burna-Buriaş hökmdar adları da məlumdur.Qədim türklərdə geniş yayılmış,qurd totemi [[Midiya]]da Buriaş (e.ə. 843-cü il),[[Kitabi Dədə Qorqud]]da Baybura,[[Orta Asiya]]da XIII əsrdə Buritay və başqa adlarda öz əksini tapmışdır.Ulam komponenti kas hökmdarı Ulamxala (e.ə. XI əsr) şəxs adında da iştirak edir.Qədim türklərdə Ulam şəxs adı məlumdur.</blockquote>
<blockquote>Kara-Xardaş-türkcə kara-qara və kardaş-qardaş sözlərindəndir.Antik müəllif [[Kursiy Ruf]] [[Orta Asiya]]da [[Sırdərya]] hövzələrində yaşayan [[skiflər]]in ([[saklar]] nəzərdə tutulur) Kartazis adlı çarının [[Makedoniyalı İskəndər]]ə qarşı çıxdığı qeyd edilir.(Kursiy Ruf,VII,7,I).Mənbədə yunanca Kartazis kimi verilmiş ad türkcə Kartaş və yunan dilində -is adlıq hal şəkilçisindən ibarətdir.(yunan dilində
Qeyd edilməlidir ki,kasların şəxs adlarında
Kasların bir neçə tanrısının da adı mənbələrdə qorunmuşdur.Şukamuna,Şamaliya,Kaşşu,Harbe,Şixu,Sax (yaxud Şuriaş) Qidar,Dul,Kamulda,İmmiriya,Mirizar və s.Lakin əksər tədqiqatçılar bu adların mənalarını və mənşəyini aydınlaşdıra bilməyiblər.
Maraqlısı odur ki,kas dilində
[[İ.M.Dyakonov]] yazır ki.kassitlərdə bir tayfa Karzi-yabku adlanır.Bu etnonimdəki yabku sözü qədim türklərdəki yabqu-hökmda sözü ilə səsləşir.
Kasların türkmənşəli olmasını sübut edən digər bir fakt isə bəzi qədim türk etnonimlərində kas etnoniminin əks olunmasıdır.[[Mərkəzi Asiya]]da yaşayan [[uyğurlar]]ın qədimdə 6 tayfasının kas adlanması məlumdur.[[Xakaslar]]da Kızıl tayfasının adı əslində Kazal (Kasal) etnonimində a-ı əvəzlənməsi ilə əlaqədar olaraq kas adı öz əksini tapmışdır.[[Xakasiya]]da [[Kaşlıq]] şəhərinin adı kaş-kas etnonimi ilə bağlıdır.Qədim [[Çin]] mənbələrindən [[Mərkəzi Asiya]]da [[qırğızlar]]ın dövlətinin Xa-Qas adlanması məlumdur.Çin Türküstanındakı [[Kaşqar]] şəhərinin qədim türk mənbələrində Kaş adlanması da diqqəti cəlb edir.Erkən orta əsrlərdən məlum olan xəzər,qazax,qazan türk tayfalarının adları əslində kasar,kasak və kasan olmuşdur.E.ə. VI əsrdən məlum olan [[Qafqaz]] toponimini də bəzi tədqiqatçılar kas etnonimi ilə bağlayırlar.
Bəzi tədqiqatçılar görə kaslar daha sonra tarix səhnəsinə kaspi adı ilə çıxırlar.[[Kaspilər]] [[Azərbaycan]]ın hər iki hissəsində (Güney və Quzey Azərbaycanda) yaşamışlar.Kaspi etnonimindəki
| |||