Əlişir Nəvai: Redaktələr arasındakı fərq
Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
Redaktənin izahı yoxdur |
k Dırnaq |
||
Sətir 20:
Əlişir Nəvai [[9 fevral]] 1441. ildə Heratda doğulub.Atası Siyasetddin Kiçkinə Bahadır Teymuroğullarına mənsub aristokrat ailənin başçısı idi və Xorasan əmiri Əbül Qasım Baburun xidmətində dayanırdı.Ana tərəfdən ulu babası Əbu Səid Çiçək isə Mirzə Bayqaranın bəylərbəyi idi.Əsl adı Nizaməddin Əlişir olan Nəvai Mirzə Bayqaranın nəvəsi Hüseyn Bayqara ilə birlikdə böyümüş və təhsil almışdır.Daha sonra Hüseyn Bayqara hökmdar olunca uşaqlıq yoldaşı Nəvaini özünə köməkçi etdi.Ona möhürdarlıq,divanbəyliyi və sonra da
Özü də tanınmış alim və şairlərdən olan Hüseyn Bayqara və Əlişir Nəvai Heratı dövrün ən böyük mədəniyyət mərkəzinə çevirdilər.Nəvai yaxşı bir dövlət xadimi olduğunu da göstərmişdir.Yalnız elm və sənət ardınca deyil,ölkənin mədəni hala gəlməsində,texniki sənətlərin inkişafında və iqtisadiyyatının güclənməsində də böyük xidmətləri olmuşdur.Zamanın bəstəkar və rəssamlarını ən çox təşviq və himayə edənlərdən biri odur.
Ancaq onun əsas böyük xidməti
Sətir 29:
Əlişir Nəvai ərəbcə və farsçanı ana dili kimi bilir,öz dövründə bu dillərdə ən gözəl əsərləri yaza biləcək qədər incəliklərinə vaqif idi.Əsrlərə örnək olacaq əsərləriylə bunu sübuta yetirmişdi.Ancaq o dövrün dəbinə uyaraq ərəb dilində və xüsusilə fars dilində yazan Türk şairlərinə qarşı çıxır,Türk dilinin əcnəbi dillərin kölgəsində qalmasına qarşı üsyan edirdi.
Nəvai Türk dilinin bir məcazlar,cinaslar,qafiyələr və fellər dili olduğunu,səs və məna incəlikləriylə çatdırılan qüdrətli ifadə imkanlarının fars dilindən üstün olduğunu bilir,bunu sübut etmək istəyirdi.Ona görə milli və yüksək bir ədəbiyyat,ancaq milli şüur və milli zövqün inkişaf etdirildiyi bir dildə yaradılırdı.
Amma onun Türkcə anlayışı fanatik bir pantürkçülük deyildi.Ortaq bir İslam mədəniyyətinə sahib olan millətlərin bir-birindən söz almaları təbii idi və başqa cür ola bilməzdi.O da lazım bildiyi və çox işlənən sözləri almış,amma buları Türk dilinin kök sözləri kimi işlətmişdi.O,ədəbi əsərlərin doğrudan doğruya farsca yazılmasına qarşı çıxır,şairləri,ədibləri Türk dilinin on səkkiz min aləmdən daha yüksək göylər,ucalıqlar,fəzilətlər,incəliklər xəzinəsinə dəvət edirdi.
Türklərlə əcəmlər eyni həyat şəraitində,eyni mühitdə və Türk hakimiyyəti altında yaşadıqları halda,böyüklü-kiçikli,bilikli-biliksiz hər Türkün fars dilində öyrənə bilməsi,ancaq farsların (əcəmlərin) Türk dilində öyrənməmələri,bu dildə yazmamaları Türkün əcəmdən daha üstün,ağıllı yaradıldığını göstərir.
Sətir 38:
Əlişir Nəvai 16-sı mənzum,16-sı mənsur olmaqla bir-birindən dəyərli 32 əsər yazmışdır.Çoxunun əlyazma nüsxələri kitabxanalarımızda saxlanılır.Bu əsərlərin hamısı məşhurdur,amma ən məşhurları
Sətir 48:
[[Şəkil:File-0111Navoii.jpeg|thumb|right|250|Əlişir Nəvai, miniatür, Herat məktəbi]]
Əlişir Nəvainin şerləri həm yazıldıqları dövrdə,həm də sonralar bütün Türk dünyasında zövqlə oxunmuş,çox məşhur Türk şairləri onu örnək bilmiş,ona təriflər yazmışdır.15. əsrdə yaşamış böyük Osmanlı şairi Əhməd Paşa,16. əsrdə yaşamış və Azərbaycan ləhcəsiylə yazmış məşhur Füzuli Nəvaidən təsirlənmişlər.
Bir çox Osmanlı ziyalısı,o cümlədən Yavuz Sultan Səlim Nəvainin heyranı idilər.18. əsrdə böyük divan şairlərimiz Nədim belə Nəvai dilində (Cağatay ləhcəsiylə ) şerlər yazmışdır.Türkiyəli bir çox şairlər Nəvainin şerlərinə nəzirələr söyləmişlər.Bu təsir Tənzimatdan sonra belə özünü göstərmiş,Ziya Paşanın
== Əlişir Nəvai deyir ki: ==
Nəvainin
Onlardan bəziləri budur:
(Əlişir Nəvai burada düz 100 nümunə verir).
İndi bunlara aid misallar verək:
(Nəvai misallarını beytlərlə verir.Biz bir hissəsini verməklə kifayətlənəcəyik.)
Sətir 74:
Türkcədəki çaxın (şimşək) və ildırım sözləri farscada yoxdur.Bunları ərəb dilindən aldıqları bərq və saiqə sözləri ilə əvəz etmişlər.
Türklər böyük qardaşa ağa,kiçik qardaşa ini deyirlər.farslar hər iki halda bəradər sözünü işlədirlər.
Fars ördəyin bütün növlərinə mürğab deyir.Türklər isə bu heyvanın erkəyinə sona,dişisinə yaşılbaş deyirlər.Fərqli olan növlərinə çörkə,almabaş,maviqanad,dəmirqanad,alapəkə,bağçal. ..kimi adlar verirlər ki,farslar bunların heç birini bilməz,hamısına mürğab deyərlər...
Nəvai yenə çox misallar verir və sonra belə deyir:
{{ar|علیشیر نوایی}}
| |||