Rəhim bəy Vəkilov: Redaktələr arasındakı fərq

Rəhim bəy şagirdliyi vaxtda üzv olduğu təşkilatla əlaqəsini üzmürdü. Bu təşkilat artıq “Ümumqafqaz"Ümumqafqaz tələbə təşkilatı”təşkilatı" adlanmağa başlamışdı. Elə həmin il R.Vəkilov bu təşkilatın rəsmi üzvü olur. Sonra həmin təşkilat milli əlamətə görə parçalanır. Türk qrupu Müsavat Firqəsinin tərkibində işləməyə başlayır.

Bu tələbə təşkilatının işində çalışarkən Rəhim bəyin milli-demokrat yönümlü ilk milliyyətçi baxışları formalaşmışdır. Elə həmin vaxtlar Gəncədə [[Nəsib bəy Yusifbəyli]]nin Türk Ədəmi Mərkəziyyə Partiyası yaradılır. Siyasi işlə məşğul olmaq üçün siyasi platforma tələb olunurdu. Bu tələbə təşkilatı federalistlərin başçılarını qəbul edir. [[1917]]-ci ildə Müsavat və Türk Ədəmi Mərkəziyyət partiyaları vahid təşkilatda birləşirlər. 1917-ci il sentyabrın 21-31-də keçirilən qurultayda birgə yaradılan Mərkəzi Komitəyə M.Ə.Rəsulzadə, M.H.Hacınski, R. Vəkilov , X. Rəfibəyli, N.Yusifbəyli, Ş.Rüstəmbəyli, M. Vəkilov, A.Ağazadə və M.Axundov daxil olurlar. Gənc Rəhim bəyin bu tanınmış siyasi xadimlərlə birlikdə MK-da təmsil olunması onun milli-demokratik hərəkatdakı xidmətlərinin məntiqi nəticəsi idi. Rəhim bəy 1918-ci ilin əvvəlində qəti olaraq Müsavat Partiyasına daxil olur və bu partiyadan Zaqafqaziya Seyminə seçilir. Rəhim bəy Seymdə Azərbaycan fraksiyasının başında duran divanın üzvü idi. Divana daxil idi: rəis- M .Ə. Rəsulzadə , müavinlər- Nəsib bəy Yusifbəyli və Məmməd Yusif Cəfərov, katiblər- Mustafa Mahmudov və Rəhim bəy Vəkilov. Maraqlıdır ki, Rəhim bəy Seymdə hazırladığı sənədlərdə soyadını daha çox “Kosalı"Kosalı ”" kimi qeyd etməyə başlayır.

Nuru Paşanın gəlişindən sonra Azərbaycanın dövlət müstəqilliyinin əleyhinə çıxan , onun Osmanlıya birləşdirilməsini təbliğ edən ittihadçılar və sair bu kimi ünsürlərlə Azərbaycanın istiqlalının tərəfdarı olan müsavatçılar arasında mübarizə qızışanda gənc Rəhim bəy bu kəskin məsələnin müzakirə edildiyi Milli Şuranın tarixi 17 iyun 1918-ci il iclasında alovlu nitqlə çıxış etmişdi. Gənc Rəhim bəyin bu çıxışını sonralar Mirzə Bala Məmmədzadə özünün “Azərbaycan"Azərbaycan istiqlalı və Müsavat”Müsavat" kitabında misal gətirmişdir. Rəhim bəy deyirdi :- Nəsib bəyin Müsavat adından elədiyi təklif ehtimal ki, Müsavat firqəsinin çəkildiyi son səngərdir və yalnız zərurətdən irəli gəlib. Mən isə şəxsən bədbin bir hissiyata qapılaraq hər halda ikinci nəticənin intizarındayam. Bu vaxtadək türklük və türk məhəbbəti ilə yaşayan ziyalı gənclərlə Osmanlı türk qardaşlarımız arasında daima rus çinovnikləri qapısında baş əyən qara qəlbli, çinovnik tinətli insanlar peyda olublar. Bu xainlər dünən bizə karvansarayda yer göstərdilər. Lakin iş onların mərhəmətinə qalsa , karvansaray azdır, bizi qaranlıq zindanlar gözləyir. Çünki məmləkətin ürəyi təmiz və niyyəti pak qüvvələri həmişə rəsmi mərtəbələrdən uzaqda dayanmışlar. Çünki qaranlıq zindanlarda millətin iradəsi, əzmi, müqəddəs müharibə istəyi tərbiyə olunur.

Bu fikirlər onu göstərir ki, Rəhim bəy siyasətə gəldiyi ilk vaxtlarda birmənalı qətiyyətlə istiqlalçılarla bir sırada dayanmışdır. Fəal siyasi xadim kimi özünü təsdiq etməyi bacardığından Rəhim bəy Vəkilov Azərbaycan parlamentinə deputat seçilir. 1918-ci il dekabrın 7-də Azərbaycan parlamentinə deputat seçilir. 1918-ci il dekabrın 7-də Azərbaycan parlamentinin təntənəli açılışı zamanı parlamentarizm ənənəsinə uyğun olaraq ən gənc deputat kimi Rəhim bəy Vəkilov parlamentin katibi seçilmişdi. Gözəl natiqlik qabiliyyəti olan Rəhim bəy parlamentin çalışqan deputatlarından sayılmışdır. Bu vaxtlar arabir qəzalara da gedirdi. Parlamentin arxivində onun şəxsi işi arasında 1919-cu il fevralın 6-da paşa ilə (görünür, hərbçilərdən kimisə müşayiət edirmiş) Qazaxda olarkən qarın yatalağına tutulduğu və buna görə ləngiyəcəyi barədə Divani- rəyasətə ünvanlanmış bir ərizəsi var. (Onda Qazaxda bir ay yatmış, hakimlərin çalışması sayəsində həyata qaytarılmışdı). Atasının tək oğlu olduğundan ilk cumhuriyyət zamanı hərbi xidmətdən azad edilmişdir. O, parlamentdəki fəaliyyəti ilə eyni zamanda hökümətin orqanı olan “Azərbaycan"Azərbaycan ”" qəzetinin redaksiya heyətinə daxil idi, qəzetin səhifələrində vaxtaşırı olaraq yazılarla çıxış edirdi. Onun “Azərbaycan"Azərbaycan ”" qəzetinin [[28 may]] [[1919]]-cu il sayında dərc edilmiş “Azərbaycan"Azərbaycan Cumhuriyyətinin yaranma tarixi”tarixi" adlı irihəcmli məqaləsi istiqlal hərəkatı tarixinin öyrənilməsi məsələsi parlamentin gündəliyinə gələndə bu ideyanı qızğınlıqla dəstəkləyənlərdən biri də Rəhim bəy idi.

Rəhim bəy Vəkilovun özünün etiraf etdiyinə görə, [[1920]]-ci ilin fevralına qədər “solçu"solçu müsavatçı”müsavatçı" olmuşdur. Lakin hər halda siniflər arasındakı fərqə milliyyətçilik prizmasından baxırdı. Parlamentin tribunasından etdiyi çıxışlarından birində deyirdi : “Bizim"Bizim firqəmiz fəhlələrdə sinif hissindən başqa bir də milli hiss oyadacaqdır. Onlar artıq qoymayacaqlar beynəlmiləliyyat adı ilə kəndlilərini aldatsınlar”aldatsınlar". O, Əliheydər Qarayevlə birlikdə Əli Bayramovun qətli barədə sorğu ilə hökümətə müraciət edən deputatlardan biridir. Bu arada onun partiya ilə münaqişəsi baş verir, nəticədə Rəhim bəy deputat səlahiyyətlərini yerə qoyur və parlamentdən gedir. Lakin bununla bərabər partiyada işini davam etdirir, partiya rəhbərliyinin “" kəndli-torpaq məsələsinə”məsələsinə" dair ayrı-ayrı tapşırıqlarını yerinə yetirir.

Nümayəndələr S. M. Kirov və Budu Mdivani ilə görüşürlər , onlar Bakıdan gələn bu nümayəndələrlə danışığa girməyərək deyirlər ki, Orconikidze hazırda şəhərdə yoxdur, onun qayıtmasını gözləmək gərəkdir. Onlar faktik olaraq həbs edilirlər , lakin bir aydan sonra buraxılırlar. Bu vaxt artıq Bakıda aprel çevrilişi baş vermişdi. Məkrli bolşevik siyasətçilərin qarşısında uğursuzluğa düçar olan gənc Azərbaycan siyasətçiləri ağır mənəvi əzginlik içində yalnız mayın sonlarında Bakıya –istiqlalını qeyb etmiş vətənlərinə dönə bilirlər. Azərbaycan sovetləşdikdən sonra Rəhim Vəkilov siyasi fəaliyyətini dayandırmayaraq gizli işə keçən müsavatçıların sırasında idi. Bəzi məlumatlara görə , Məmməd Əmin Rəsulzadənin Bakıdan qaçışını təşkil edənlərdən biri Rəhim bəy olmuşdur.Rəhim bəy ali təhsil almaq qərarına gələrək [[1922]]-ci ilin sentyabrında ADU-nun şərq fakültəsinə daxil olur, burada bacısının əri [[Abdulla bəy Sübhanverdixanov]] ona dərs deyir. Ümumiyyətlə, Abdulla bəyin Rəhimə çox böyük təsiri olmuşdur, öz doğma övladı qədər sevdiyi qaynının ali təhsil almasının maddi tərəfini də Abdulla bəy üzərinə götürmüşdü, onu “Abdulla"Abdulla bəyin yetirməsi”yetirməsi" adlandıran Mədinə xanım Qiyasbəyli bu mənada haqlıdır. Rəhim bəy universitetə qəbul olunduqdan sonra eyni zamanda Bakı- Culfa dəmir yolu idarəsində məmur vəzifəsinə düzəlir. Rəhim bəy gizli Müsavatda 1921-ci ilin sonlarından işləməyə başlamışdır. Onu bu işə Mirzə Bala Məmmədzadə qoşur. 1921-ci ilin sonları 1922-ci ilin əvvəllərində Mirzə Balanın tapşırığı ilə siyasi kampaniyada yaxından iştirak edir və türk ziyalıları arasında iş aparır. Onun təşəbbüsü ilə bu kampaniyaya keçmiş müsavatçılardan [[Seyid Hüseyn]], [[Nəriman bəy Nərimanbəyli]] və [[Kərbəlayı Vəli Mikayılov]] cəlb olunurlar. 1920-ci ilin iyulunda Müsavat MK yanında siyasi işlər komissiyasının rəhbəri təyin edilir. Bu komissiyaya [[Kərbəlayı Vəli Mikayılov]] , [[Seyid Hüseyn]] Sadıqzadə , Əlövsət Nəcəfov daxil idilər. Bu illərdə Mirzə Bala Rəhim bəyi hərbi təşkilata cəlb etmək istəmişdirsə də, o, razı olmamışdır.

AzFk Məxfi Şöbəsinin [[1923]]-cü il aprelin 5-dən başlayaraq və [[1924]]-cü il fevralın 18-dək olan dövrü əhatə edən “qayət"qayət məxfi”məxfi" qrifli memorandumunda Rəhim Vəkilovun sovetləşmənin ilk illərində ciddi müşahidə altında saxlandığı görünür.Martın 26-da verilən məlumatdan :“Müəyyən"Müəyyən edilib ki, Rəhim Vəkilov Persidski küçəsindəki 7 nömrəli evdə ( keçmişdə “Salamovun"Salamovun evi”evi" kimi tanınan bu binanın birinci mərtəbəsində yeznəsi Abdulla bəy Divanbəyoğlunun çoxotaqlı mənzili yerləşirdi. İndi bu bina M.Muxtarov küçəsi ( keçmiş Poluxin küç. 105-dir) yaşayır, şübhəli tipdir, Culfa-Bakı Dəmir-yolunda inzibati şöbə rəisi işləyir. Narkompromtorq inzibati şöbəsinin rəisi Məmməd Yusif Cəfərovla sırf siyasi xarakterli əlaqəsi vardır”vardır". Seksotun (rusca “sekretnıy"sekretnıy sotrudnik “"- “məxfi"məxfi əməkdaş”əməkdaş" sözünün qısaldılmış forması) 30.VI. 23-cü il tarixli məlumatında deyilir:“Səhər"Səhər saat 11-də Hacı Ələkbərlə görüşdüm. Onunla söhbətdə aydınlaşdırdım ki, Rəhim Vəkilov müsavatçıların MK –sına daxildir”daxildir".Mayın 3-də verilən məlumatdan :“Mayın"Mayın 2-də axşam saat 7-də Hacı Ələkbərlə görüşərkən aydınlaşdırdım ki, Rəhim Vəkilov Müsavat MK-dan informator rolunu oynayır “".Mayın 31-də verilən məlumatdan :“Gündüz"Gündüz saat 12-də Mirzə Sadıqla görüşdə Müsavat MK-nın tərkibini aydınlaşdırdım. Rəhim Vəkilov da oraya daxildir”daxildir". Qazax Ukomodan 1/ V-23-cü il tarixdə verilən təliqə.“Məlumat"Məlumat verilir ki, Bakı Darülmüəlliminin tələbəsi Nadir Musa bəy oğlu seyidov Bakıdan Qazağa gəlmişdir. O, məşhur türkpərəst, hazırda Türkiyədə gizlənən Əhməd əfəndi Əfəndizadənin qohumudur. Nadir Qazağa gələn kimi Qazax tələbələri ilə əlaqəyə girmişdir. Onların hamısı Müsavat partiyasının üzvləridir və Rəhim Vəkilov həmin partiyanın rəhbərlərindən biridir”biridir".