Azov: Redaktələr arasındakı fərq
Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
k r2.7.1) (Bot redaktəsi əlavə edilir: vi:Azov |
k Dırnaq |
||
Sətir 30:
== Tarixi ==
Azak türk qalası – indiki Rostov vilayətində(Rusiya), Don çayı sahilində liman şəhəri kimi tanınan Azovdur. Şəhərin adı dənizin adı ilə əlaqədardır.Vaxtilə Skiflər bu dənizə Karqaluk, ərəblər Bəhrəl-Azov, türklər Assak, venesiya kolonizatorları Tana dənizi, yaxın çərkəzlər Azoğ, kalmıklar Uzak demişlər.1. Qıpçaq və bulqarlarda Azaq(k) şəxs adına rast gəlinirdi. Məhz bu mənada dənizin tarixinin qıpçaq xanı Azakın adı ilə bağlı olması və ya əksinə dənizin adının xanın adından doğması ehtimalı çox düşündürücüdür.
Qara dənizin şimalında yerləşən qədim türk şəhəri Azakdan 1067 –ci ilə aid rus salnamələrində qıpçaq (türk) şəhəri kimi bəhs olunur. Övliya Çələbi
Qızıl Orda ilə mübarizəyə qalxan Teymurləng 1395-ci ildə Toxtamış xanı məğlub edib, Azakı dağıdır. 1400-cü ildə genuyalılar bu şəhəri ticarət mərkəzi kimi bərpa edib ona Tana adı verirlər.Çox keçmir ki, vəziyyət dəyişir; 1471-ci ildən ondan yenilməz türk qalası Azak adı ilə tarix səhifələrində bəhs olunur. Hərbi qala kimi yenidən tikilən bu türk qalası 11 bürclü divarlarla kəmərlənmişdi. Fateh Sultan Məhəmməd vaxtilə
... Əsr zaman-zaman irəliləməkdə idi. 1552-ci ildə Kazan, 1556-cı ildə Noqay və Astarxan xanlıqlarını məğlub edib onlara son qoyan IV İoann (İvan Qroznı) beləliklə, Xəzər dənizinin şimalına sahib oldu. Bundan sonra Baltik və Qara dəniz istila hədəfinə çevriləcəkdi. Belə olan halda Qara dənizə yol Kerç boğazı ilə bağlanan Azaka yiyələnməklə açıla bilərdi.
Azaka ilk dəfə yad ayağı dəyir; kazaklar 1605-ci ilin sonunda uğur qazanır, onlar qalanı 112 gün əllərində saxlaya bilirlər. Azak qalasının hərbi komendantı Dost Mühəmməd paşanı əsir alıb Moskvaya çar Yalançı Dmitriyə gətirirlər.=3. 1637-ci ildə yenə savaşqan Don kazakları Kırımdakı daxili (Xan ailəsindəki qardaşlararası) münaqişələrdən istifadə edərək Azakı tuturlar. Lakin Rusiyadan gözlədikləri kömək gəlmədiyindən türklərin qarşısında dayana bilmədilər; 1642 – ci ildə türklər Azak qalasını geri aldılar.
... Şimaldan qorxunc istilaların acı ruzigarı duyulmaqda idi. Pyotrla başlayan yeni qəsbkarlıq epoxasının fıttınaları yaxınlaşırdı. Qara dəniz 1693-cü ildən başlayaraq Pyotru ciddi olaraq maraqlandırmağa başlamışdı. Qara dənizinsə yolu Azakdan keçirdi. Pyotr gəmi inşaasına girişir, bu iş onun zehnini elə qaplayır ki, hərb işini – gəmiçiliyi möhkəm əsaslarla qurmaq üçün bu işə maraq göstərən 250 nəfər həvəskar əyanlardan ibarət bir kompaniya ona qoşularaq xaricə üz tutur. Pyotr adını dəyişir ki, onu bu yad ölkələrdə tanımasınlar. Nəhayət, 1695-ci ildə 31 minlik qoşunla səfərə çıxıb Azak qalasının altında dayanır.
Pyotr birinci Azov səfərində (1695) qalanı ala bilmədi. Bu uğursuz səfərdən Moskvaya əliboş qayıtmırdı, onun qoşununun önündə apardığı əsir türkə baxmağa bütün ğəhər əhalisi yollara yığışmışdı. Düz bir il sonra, 3 iyun 1696-cı ildə Pyotr 64 minlik qüvvəsilə Azak qalasını mühasirəyə aldı. Keçən ilki müharibədən sınıq düşən qalanın təmiri gecikmiş, qalanın bərpası başa çatmamışdı. Kırım xanlarının laqeydliyi özünü göstərdi: ərzaq çatışmazlığı da hiss olunurdu. Qalanın müdafiəsi də başdansovdu təşkil edilmişdi; nəzərə almaq lazımdır ki, 64 minlik rus gücünə qarşı qalada onu işğalçılardan qorumalı olacaq 4-5 yüz nəfərlik qüvvə var idi. Keçən ilki mətanətli qala indi aciz görkəmdə idi. Beləliklə, Pyotr ikinci səfərində Don və Ukrayna kazaklarının böyük köməyi ilə (habelə qoşuna cəlb edilmiş yaxşı atıcı olan başqurd və mişarlardan ibarət çoxminlik ayrıca ordu bu səfərdə iştirak edirdi) 1696-cı il iyunun 19-da Azak qalasını aldı. Bu, Rusiyanın dəniz dövlətinə çevrilməsinin başlanğıcı oldu. Azak dənizinə və böyük sulara – Qara dənizə çıxmaq istəyən Pyotrun yolları açıq idi.
Azak boyu məntəqələrin, o cümlədən Azak şəhərinin dərhal xristianlaşdırılmasına başlanılır.Yenicə istila olunan Azakdan gələn 21 avqust 1696-cı ilə dair ilk poçt xəbərindən aydın olur: qaladakı məsciddən
Azak sonra 1711-ci ildə Pyotrun həmin ildəki müharibədə məğlubiyyətindən sonra Türkiyəyə qaytarılmışdısa da 1774-cü ildə birdəfəlik Rusiyaya keçmişdir. Bu vaxtdan dəniz kimi şəhərin də Azak adı dəyişdirilərək Azov adlanmışdı.
|