İspan-ABŞ müharibəsi: Redaktələr arasındakı fərq

1) Prezident Mak-Kinli haqqında İspan diplomatik nümayəndəsi Kanalehasunun boş fikirlərini ozündə cəmləşdirən məktubun Havanada görüş zamanı ABŞ-nümayəndə heyyətinə təqdim edilməsi.Lakin İspan hökuməti dərhal səfiri geri çağırdı və elan etdi ki,onun şəxsi fikirlərinə görə məsuliyyət daşımır.ABŞ mətbuatı isə bunu dövlətin təhqiri kimi elan etmişdir.

Kreyserin parçalanmış hissələrini araşdırdıqdan sonra Amerikan komissiyası elan etdi ki,partlayışın səbəbi sualti mina olmuşdur və bu hadisədə günahı İspan dənizçilərində gördü.Lakin ispan tərəfi isə bildirdi ki,partlayışın səbəbi gəminin daxilindəki baş verən nasazlıqdır və bu partlayışda ispan tərəfinin heç bir günahı yoxdur.lakin yenə də razılıq əldə olunmadı.

 

== Müharibənin iştirakçıları ==

1892 ci ildə Kubada Kuba inqilabi Partiyası yarandı.Onun məqsədi Kubalıları müstəqillil uğrunda ciddi mübarizəyə hazırlamaq idi.Onun lideri isə məşhur kubalı siyasətçi Xose Marti idi.Partiyanin proqramina aqrar islahat,həmçinin irqi ayrı-seçkilik söz azadlığı,həmçinin azad toplaşmaq və.s demokratik azadlıqlar daxil idi.

24 fevral 1895 ci ildə qiyam başlandı.Bu 1895-1898 ci illəri əhatə edən Milli Azadlıq hərəkatına çevrildi.lakin 1895-ci il 19 Mayda Xose Marti,Das Rios döyüşündə həlak oldu.Qiyamda idarəedici rolu hərbçilər:Azadlıq ordusunun baş komandanı Maksimo Qomes və onun köməkçisi Antonio Maseo və Kalisto Qarsiya ələ aldılar.Qiyamçıların fəaliyyəti müvəffəqiyyətli idi.Belə ki,1895 ci ilin qışında artıq Havana mühasirəyə alınmışdı.

1895 ci ildə Prezident Klivlend ABŞ-ın İspaniya-Kuba müharibəsində neytrallığını elan etmişdir.

1896 ci ilin aprelində general Veyer tərəfindən Kuba üsyançılarına kömək etməkdə şübhəli bilinən ABŞ vətəndaşları həbs olunmağa başlandı.ABŞ Konqresi prezidentdən Kubadakı hadisələrə aktiv müdaxilə etməyi tələb etdi.

Rəsmi Madrid güzəştə getməyə məcbur oldu.Veylerin geri çağrılması istisna olmaqla,İspaniya Kuba və Puerto-Rikoya muxtariyyət verməyə və bu adalara konstitusiya tətbiq etməyə söz verdi.ABŞ da öz növbəsində neytrallığını qorumağa söz verdi.

1 yanvar 1898 ci ildə Kuba muxtariyyət aldı.Lakin ne üsyançılar,nə də Birləşmiş Ştatlar bunu tanımadılar.

31 martda Madrid Amerikanın şərtlərini qəbul etdi,həbs düşərgələrini ləğv etməyi və ehtiyac işində olan kubalilar üçün 3 mln peso təyin etməyi vəd verdi.lakin ABŞ-ın vasitəçiliyini qəbul etmədi.7 aprel 1898-ci ildə Avropanın aparıcı dövlətləri (Almaniya,Fransa,Rusiya,Avstriya-Macarıstan,İtaliya) İspaniya ilə sülhü qorumaq barədə ABŞ prezidentinə müraciət etdilər.Roma papası XII Lev vasitəçi olmağa razılıq verdi.Böyük Britaniya Almaniya ilə ixtilaflar səbəbindən ABŞ-ı dəstəkləmişdi.Hər halda aprelin 9 da İspaniya Kubadakı hərbi əməliyyatları dayandırmışdır.

İngiltərənin tutduğu mövqe İspaniyani inandirmişdir ki,əgər ABŞ müharibəyə başlayacaqsa İspaniya hərbi əməliyyatlarda təkcə Kubanı itirməyəcək.10 apreldə ABŞ-ın Madriddəki səfiri Vudvord Mak-Kinliyə teleqram vuraraq bildirdi ki,İspaniya hökuməti ABŞ-ın arzu etdiyi kimi,Kubaya muxtariyyət verə və yaxud onu Birləşmiş Ştatlara güzəştə gedə bilər.Lakin 11 apreldə Mak-Kinli teleqramı gizlətmiş və Konqresə bildirmişdir ki,sülhü qorumaq cəhdləri müvəffəqiyyətlə başa çatmamışdır.

# 20 apreldə Prezident Mak-Kinli Konqresin qərarını təsdiq etdi.

# 21 apreldə ABŞ İspaniyaya ultimatium verərək Kubanı tərk etməsini tələb etdiBununla da ABŞ-İspaniya əlaqələri kəsildi

[[File:USS Olympia art NH 91881-KN cropped.jpg|right|thumb|300px|Manila limanında döyüş]]

[[File:Cristobal-colon h63229.jpg|thumb|300px|İspan hərbi gəmisi Santiyaqo uğrunda gedən döyüşlərdə zədələnməsi 3 İyul 1898-ci il.]]

Müharibə elan olundu.Kuba sahillərində Atlantik eskadrası gedib gəlirdi.Lakin adaya orduların enməyi gecikdi.Amerikalılar müharibəni başlamağa bir qədər tələsdilər.Könüllü hissələr hələ də əmələ gətirilməmiş,daimi ordunun və donanmanın hissələri ilə onların hərəkətlərinin koordinasiyasi uyğunlaşdırılmamış,epidemiyalar baş qaldırmışdı.

Müharibədə əsas rolu donanma oynadı.Mak-Kinlinin prezident postuna seçildiyi zamanda ABŞ-ın daimi ordusu 27000 nəfər təşkil edirdi.Müharibənin başlanğıcında ordunun sayı 62000 nəfərə çatdırıldı.Müharibə zamanı isə ordunun heyyəti maksimum həddə 280000 nəfərə çatdırıldı.1898 ci ilin apreli və mayında Mak-Kinli orduya 200 000 könüllünün cəlb edilməsini təklif etdi.Baxmayaraq ki buna heç bir ehtiyac yox idi.

Kubanın işğalından sonra ABŞ kapitalının adaya qısa vaxt ərzində daxil olmasına heç bir maneə qalmamışdı.Amerikan hərbçiləri,siyasətçiləri və biznesmenləri Kubada iqtisadi mövqelərini gücləndirmək üçün mümkün olan hər şeyi edirdilər ki Kubanın bütün iqtisadiyyatını ABŞ bazarları və inhisarçıları ilə əlaqələndirməyə çalışırdılar.Kubalıların böyük bir qismi iqtisadiyyatın dirçəlməsində yeganə ümidi ABŞ la intensiv əməkdaşlıqda görürdü.

ABŞ-ın tərəfində əhalinin varlı təbəqələri dururdu və ABŞ-ı bu inqilabın qarantı hesab edirdilər.14 fevral 1901 ci ildə Kubanın Müəssislər Məclisi konstitusiya qəbul etdi.20 may 1902 ci ildə Kuba üzərində milli bayraqlar dalğalanmağa başladı.İlk prezident seçkisində Estrada Palma qələbə qazandı.

ABŞ-la müharibədəki məğlubiyyət İspaniya üçün faciə kimi qiymətləndirilmişdi.1898 ci il ispanlarda milli təhqir hiss yaratdi.Hərbi məğlubiyyətin səbəblərini dərhal ölkənin iqtisadi,sosial və siyasi problemləri ilə əlaqələndirdilər.Sagasta Liberal hökuməti 1899 cu ildə istefaya getdi.

Müharibədən sonra ABŞ faktiki olaraq 300 min kv.km ərazisi və 10 mln əhalisi olan dünyanın böyük müstəmləkə imperiyalarından birinə çevrilmişdi.İspaniya isə ABŞ-in təsir zonası olan Qərb yarımkürəsindən sıxışdırılıb çıxarıldı.Dünyanın yenidən bölüşdürülməsinə davam edərək,ABŞ digər böyük güclərin hələ zəbt etmədiyi okean adalarını tutmaq barədə düşünürdü.Bu adalar ABŞ -a Asiyada və Çində öz təsirini gücləndirməyə şərait yaradırdı.Bütün əsr ərzində ABŞ-ın xarici siyasəti əvvəlcə Qərb yarımkürəsində,sonra isə Asiyada iqtisadi və siyasi təsirini tətbiq etmak idi.