I Əfridun: Redaktələr arasındakı fərq
Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
Redaktənin izahı yoxdur |
k tire |
||
Sətir 26:
Qardaşı [[Şirvanşah]] [[II Mənuçöhr]]ün ölümündən sonra hakimiyyətə glmişdir. I Əfridunun adına hələlik sikkə tapılmamışdır. Əfridunun adı yalnız [[III Fəribürz]]ün əcdadı kimi [[Pir Hüseyin xanəgahı|Pirsaatçay çayı üstündəki xanəgahın]] giriş baş tağındakı kitabədə xatırlanır. Kitabənin tarixi h.641 ([[1243]]/4)-ci il göstərilir. Orada deyilir: ''"Bu ibnanın tikilməsi müdrik, adil, müəyyəd, müzəffər, dünya və dinin ucası, islamın və müsəlmanların məliki, məlik və sultanların tacı, Əbü-1-Müzəffər Fəribürz ibn Gərşasi, ibn Fərruxzad, ibn Mənuçöhr... və i.a. varisi Cəm Əfridunun zamanında əmr edilmişdir".'' <ref>Aлecкepзaдe. Haдпиcи xaнeгя нa peкe Пиpcaгaт. Apxитeктypa Aзepбaйджaнa эпoxи Hизaми". M., 1947</ref> Bu kitabəyə görə, Əfridun III Fəribürzün ulu babasının atasıdır. <ref>Пaxoмoв. Kpaткий кypc... c.32</ref>
Onun adı, habelə [[III Mənuçöhr]]ün sikkələrində yalnız sonuncunun atasının adı kimi çəkilir. O, [[Xaqani]]nin [[I Axsitan]]ın arvadı şahzadə İsmət əd-Din Səffət əl-İslama ithaf olunmuş mədhiyyəsində da xatırlanır: ''"Mən şəhid Əfridunun göhər mədənində Daranın tacını bəzəyən daş-qaş görmüşəm".'' <ref>Hadi Həsən. Fələki Şirvani, c.33-35</ref> <ref>Пaxoмoв. Kpaткий кypc... c.ЗO.</ref> Bu misralarda Əfridun din uğrunda həlak olmuş şəhid adlandırılır. Əfriduna şamil edilən bu təşbihin izahını [[IV Qurucu David]]in hökmranlığının müfəssəl tarixçəsi verilən gürcü salnaməsi "[[Kartlis tsxovreba]]" da tapırıq. Burada xəbər verilir ki, gürcü koronikonuna görə 340 (h.514 ([[1120]])-ci ilin noyabrında [[Şirvan]] və [[Dərbənd]] hakimləri ilə müharibədə Əfridun öldürülmüş və [[Şirvanşah]] məğlubiyyətə uğramışdır. <ref>Kapтлиc цxoвpeбa, т.I, c.58, 61, 62, 63.</ref> "Tarix-i əl- Bab"dan bilirik ki, salnamədə Şirvanşahın oğlu adlandırılan Əfridun dəfələrlə Dərbəndin hakimi olmuş və Dərbənd əmirləri bir neçə dəfə onu qovmuşlar. O, şəhəri faktik olaraq idarə edən rəislərlə mübarizə aparmşıdır. <ref>Mинopcкий, c.58, 61,62, 63.</ref> Y.A.Paxomov yazır: ''"Əfridunun adının, sadəcə olaraq, salnaməçinin vaxtında hamının tanıdığı bir şəxs kimi çəkilməsi və başqa bir Şirvan hakiminin adının çəkilməməsi, görünür, müəllifin açıq deməsə də, burada həmin hakimin məhz Əfridun olduğunu nəzərdə tutduğunu göstərir"''. O vaxtlar Dərbənd, əlbəttə,
=== Gürcülərlə münasibətlər ===
Bu dövrün hadisələri "Kartlis tsxovreba"da əksini tapmışdır. [[1116]] (h.510, k.336)-cı ildə Qurucu IV David ''"...qızı Katanı imperatorun oğluna ərə verəcək. Yunanıstana ([[Bizans]]a) göndərmişdir. Bundan əvvəl o, böyük qızı [[Tamar]]ı [[Şirvan]]a hakim göndərmişdir".'' <ref>Ш.A.Mecxиa. Дидгopcкaя битвa. Tбилиcи, 1974, c.47-48</ref> <ref>Kapтлиc цxoвpeбa, c.334</ref> <ref>Бpocce, I, c.360-362</ref> Şahzadə qızın ərinin adı çəkilmir. Mənbələrdən aydın olur ki, Davidin birinci arvadından olan qızı Tamar Əfridunun oğlu [[III Mənuçöhr]]ün arvadı idi və onların toyu təqribən h.505 ([[1111]])-ci ildə olmuşdu. <ref>Ф.Д.Жopдaния. Xpoники I. Tифлиc, 1892, c.239-240</ref> <ref>A.E.Kpымcкий. Hизaми и eгo coвpeмeнники. Бaкy, 1981, c. 159-160</ref> XII əsrdə [[Gürcüstan]]da və [[Ermənistan]]da qədim hökmdarlıq nəslindən olan [[Yəhudilər|yəhudi]] mənşəli <ref>[http://books.google.com/books?id=nCFwaxMumWkC&printsec=frontcover&dq=isbn:9042913185&hl=ru&cd=1#v=onepage&q&f=false Stephen H. Rapp
Akademik N.A.Berdzenişvilinin fikrincə, gürcü hökmdarı bu addımı atmaqla [[Şirvanşah]]la sazişə getməyə və səlcuq türklərinə qarşı mübarizədə onun köməyini qabaqcadan təmin etməyə çalışırdı. <ref>H.Бepдзeнишвили. Из пpoшлoгo вocтoчнoй Kaxeтии "Mимoмxилвeли" Tбилиcи, 1953 (gürcü dilində), c.69.</ref> ''"Bu nikah [[1105]]-[[1106]]-cı illərdə olmalı idi. Lakin bu addım kifayət etmədi. Əfridun əvvəlki kimi, [[türklər]]ə meyl göstərirdi və onlarla ittifaqda olmağı üstün tuturdu"''. <ref>H.Ш.Acaтиaни. Пoлитичecкиe взaимooтнeшeния Гpyзии и Шиpвaнa в XII в. Tr. Tбилиccк. Гoc. Ун-тa, т.125, 1968 (gürcü dilində), c.26.</ref> Bunun ardınca gürcü hökmdarı aralarındakı qohumluq əlaqələrinə və ittifaqa baxmayaraq, Şirvanşaha qarşı fəal əməliyyata başladı. H.511 ([[1117]])-ci ildə IV David oğlu Demetreni güclü ordu ilə Şirvanşahın üstünə göndərdi. Demetre Kaladzor qalasını tutdu, böyük qənimət və çoxlu əsir götürərək, [İran]ın birləşmiş qüvvələrinin başçısı Sukmanın adamlarını qaçmağa məcbur etdi. <ref>Brosse, c.360, 381</ref> <ref>Hadi Həsən. Fəlвki Şirvani, s.8.</ref> Demetre Şirvanlılar üzərində qələbədən sonra təntənə ilə Gürcüstana qayıtdı. Sonrakı iki il dinc keçdi, lakin sonra, h.514 ([[1120]])- cü ildə IV David özü başda olmaqla Şirvana yürüş etdi. Həmin ilin fevralında o, [[Qəbələ]] şəhərini tutaraq, çoxlu qızıl, gümüş və digər qiymətli şeylər qənimət götürdü. May ayında o, ''"Ərəbiyə-Licasdan Şiştlansa və Kürdüvana qədər"'' [[Şirvan]]ı viran edərək, çoxlu qənimətlə [[Kartli]]yə qayıtdı. Görünür, burada söhbət Lahıc və Şamaxı bölgəsindən gedir. Gürcülərin basqını Şirvanşahı gücdən saldı. Bunun ardınca [[Dərbənd]]lə müharibə başladı. H.514 (1120)-cü ilin noyabrında baş verən vuruşmada Əfridunun özü öldürüldü, qoşunu isə darmadağın edildi. <ref>Бpocce, ч.l, c.364</ref> <ref>Kapтлиc цxoвpeбa, I, c.334, 339.</ref> Əfridunun nə vaxt hakimiyyətə başlaması məsələsi yeni mənbələr aşkar edilənədək açıq qalır. "Tarix-i əl-Bab"dan bilirik ki, Əfridun I Fəribürzün Dərbənddə canişini olmuşdur: ''"Şirvanşah Fəribürz öz oğlu Əfridunu Dərbəndə hakim təyin edərək h.458-ci il səfər ayının sonuncu günü ([[30 yanvar]], [[1066]]) oraya göndərdi".''
| |||