Kardinal Rişelye: Redaktələr arasındakı fərq
Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
k Bot: de:Armand-Jean du Plessis, duc de Richelieu yaxşı məqalədir |
k tire |
||
Sətir 27:
== Həyatı və fəaliyyəti ==
[[1585]]-ci il [[9 sentyabr|sentyabrın 9-da]] Parisdə [[Puatu]] əyalətinin Rişelye qəsrində kasıblaşmış zadəgan ailəsində anadan olmuşdur. Onun atası Fransua dyu Plessi Fransada [[III Henrix (Fransa kralı)|III Henrixin]] dövründə baş prevo
[[1516]]-cı ildə III Henrix tərəfindən Plessiyə bağışlanmış La-Roşelye yeparxiyasında dini vəzifə ailənin yeganə gəlir mənbəyi idi.Ailənin ortancıl oğlu monastıra getdiyindən Rişelye ailəsi bu vəzifəyə gənc Armanın təyin olunmasına çalışır. Arman gənc olduğu üçün bu rütbəyə onu Roma Papası [[V Pavel]] təsdiq etməli idi. Gənc abbatı qəbul edərkən onun fitri istedadını və hazırlığını görən V Pavel onu bu vəzifəyə 22 yaşında təsdiq etdi.
Sətir 39:
[[Şəkil:Kardinaal de Richelieu.jpg|thumb|200px|left|Rişelye (by Philippe de Champaigne, 1637)]]
Rişelyenin bacarığı tezliklə Fransanın o zaman ki, faktiki rəhbəri ana-kraliça [[Mariya Mediçi]] tərəfindən qiymətləndirildi və o gənc [[XIII Lüdovik (Fransa kralı)|XIII Lüdovikin]] arvadı
Lakin [[1617]]-ci ildə [[Mariya Konçino Konçini|Konçininin]] (d'Ankr) öldürülməsi və onun yerinə hersoq [[de Lyuin]]in gəlməsi Rişelyenin təkrar [[Lyuson]]a qayıtması və daha sonra [[Avinyon]]a göndərilməsi ilə nəticələndi. Bu müddət ərzində o yalnız dini fəaliyyətlə məşğul oldu, lakin XIII Lüdovik və anası Mariya Mediçi ilə məktublaşırdı.
Fransa şahzadə nəsillərinin nümayəndələri
=== Saray fəaliyyəti ===
İlk anlardan etibarən Rişelye çoxlu düşmən və etibarsız dostlarla üzləşdi. Kralın sevgisini qazana bilməsədə hər hadisədən sonra XIII Lüdovik Rişelyenin təsirinə daha çox düşürdü. Kral ailəsi Rişelyeyə isti münasibət göstərmirdilər
Çox tezliklə Rişelye mərkəzi hakimiyyəti möhkəmləndirdi, parlamentlər (şəhərlərdə ali məhkəmə hakimiyyəti) kral hakimiyyətinə tabe edildi, dini işlərə nəzarəti kralın əlində cəmləşdirdi.
Sətir 55:
[[Şəkil:Louis XIII Richelieu devant La Rochelle.jpg|right|thumb|250px|XIII Lüdovik və Rişelye La-Roşel mühasirəsində]]
Rişelye səhhəti baxımınıdan zəif adam olmuşdur. Faktiki olaraq hakimiyyətin başçısı və zehni fəaliyyəti səhhətindəki problemlərin daha tez üzə çıxmasına şərait yaratmışdır. Hətta ölüm ayağında belə orduya əmrlər verir, diplomatik instruksiyalar və ayrı-ayrı əyalətlərin qubernatorlarına namələr yazırdı. [[28 noyabr]] [[1642]]-ci ildə kəskin ağrılar başlayır, [[2 dekabr]]da XIII Lüdovik onu ziyarətə gəlir. ''"Artıq vida vaxtıdır
Növbəti gün kral sonuncu dəfə görüşə gəlir və bir saat müddətində onlar təklikdə söhbət edirlər. Daha sonra içəri gəlmiş keşişlərin sorğularına "Mənim dövlətin düşmənlərindən başqa düşmənlərim olmayıb" deyərək aydın və dəqiq cavab verir. Rişelye [[5 dekabr]] [[1642]]-ci ildə [[Paris]]də vəfat etmişdir və [[Sarbonna]] ərazisindəki kilsədə, universitetə etdiyi əvəzolunmaz köməyin xatirəsinə orada dəfn edilmişdir.
Sətir 66:
Rişelye Fransız [[absolyutizm]]ini gücləndirmək məqsədilə mədəni inkişafa ciddi fikir vermişdir. Kardinalın təşəbbüsü ilə [[Sarbonna Universiteti|Sarbonnanın]] əsaslı rekonstruksiyası keçirilmişdir. [[Fransa Akademiyası|Fransa Akademiyasının]] yaradılmasında əvəzsiz rol oynamış, Sarbonna Universitetinə öz vəsiyyətinə əsasən Avropanın ən böyük kitabxanalarından birini bəxş etmişdir. Parisdə Pale-Kardinal (sonradan o XIII Lüdovikə bağəşlanılır və indi [[Pale-Royal]] adlanır) qəsrini tikdirir.
Rişelyenin Fransız [[klassisizm]]inin çiçəklənməsi naminə rəssamlara və yazıçılara etdiyi köməkdən əlavə o özü də məhsuldar dramaturq olmuşdur. Onun pyesləri öz təşəbbüsü ilə açdırdığı kral tipoqrafiyasında çap olunurdu. Fransaya rəqib hesab etdiyi İspan kralının qızı
Rişelye təkcə səhnədə uğur qazanmamışdır, o Fransada uzun müddət sürmüş və onu hədsiz zəiflətmiş dini müharibəni ([[Katolisizm|katoliklər]] və [[Protestantisizm|protestantlar]] arasında) dayandıra və uzun müddət olmaması üçün şərait yarada bilmişdir. Rişelye həmçinin Avropa tarixinin gedişatına çox güclü təsir göstərmişdir. O duel və saray intriqalarını tam dayandıra bilməsə də kardinal olduğu dövrdə onlara güclü təsir göstərə bilmişdir. Kral şurasının və mərkəzi hakimiyyətin mövqeyinin kəskin güclənməsinə nail olmuşdur. Onun dövründən başlayaraq Fransa kolonial imperiyaya çevrilməyə başlamış, Kanada kimi vacib kolonyaları meydana gəlmişdir.
|