Əsgəran qalası: Redaktələr arasındakı fərq
Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
k Dırnaq |
k tire |
||
Sətir 36:
}}
'''Əsgəran qalası'''
[[Şəkil:Stamp of Azerbaijan 635.jpg|thumb|right|250px|Poçt markası (2003).]]
Ən qədim zamanlardan [[Azərbaycan]] daim yadellilərin hücumlarına məruz qalıb. Ona görə də Azərbacan ərazisi müdafiə məqsədilə tikilən istehkam və qalalarla zəngindir. Bunlardan biri də Əsgəran qalasıdır. Əsgəran qalası [[Şuşa]]nın təxminən 24, [[Xocalı]]nın 5 km -liyində və [[Ağdam]] şəhərinin 12 km cənubunda [[Qarqarçay]]ın sağ və sol sahillərində dağ döşündə yerləşir. Burada dağlar eni təqribən 500 m-ə çatan çayın vadisinə və qalanın divarları ilə əhatələnən böyük olmayan dərəyə yaxınlaşır.
Sətir 45:
Məlum olduğu kimi erməni təcavüzü nəticəsində bir çox abidələrimiz kimil Əsgəran qalası da düşmən əlinə keçib. Lakin Əsgəran qalasının təcavüzə məruz qalması hərbi münaqişədən əvvəl baş verib. Azərbaycan abidələrinə erməni təcavüzü bir neçə yolla həyata keçirilir:
1. Erməniləşdirilmə
2. Mədəniyyət və arxeoloji abidələrə qarşı terrorizm
Əsgəran qalası indi erməni işğalı altmda olmaqla yanaşı, həm də erməniləşdirilməyə də məruz qalıb. Belə ki, Şaqen Mkrtçyanın "HcTopHKO-apxHTeKTypHbie| naMaTHHKH HaropHoro Kapa6axa" (Dağlıq Qarabağın tarixi – memarlıq nümunələri) adlı kitabında bölgədəki digər abidələrlə yanaşı Əsgəran qalası da mənimsənilərək tarixi tamamiə təhrif olunub. Kitabda qalanın adı Mayraberd-Əsgəran kimi göstərilir. Qalanın adının necə yarandığını açıqlayan müəllif onun orta əsr erməni kəndi olan Mayraberd kəndi yaxınlığında salındığmdan kəndin adı ilə Mayraberd, qoşunlarm dayanacaq yeri olduğu üçün isə Əsgəran adlandırıldığını bildirir. Qalanın adına gəldikdə, məlumdur ki, [[Azərbaycan]]ın bu bölgəsində nə orta əsrlərdə, nə də sonra bu adda yer adına, nə də toponimikasında bu cür mənşəli sözə rast gəlinməyib. Qalanın adının ikinci hissəsinə gəlincə isə Əsgəranı rus variantında Askeran səsləndirən müəllif açıq şəkildə saxtakarlığa əl atdığmı büruzə verir, Əsgəran sözünün mənşəyinə gəldikdə isə "Azərbaycan toponimləri. Enisiklopedik lüğət"də toponim XVIII əsrdə Qarabağ xanı Pənahəli xanın (digər məlumata görəl Mehrəli xanın) tikdirdiyi Əsgəran qalasının adı ilə əlaqələndirilir. Qalanın adı isə Əsgəran adlı yerlə bağlanaraq, Azərbaycan dilindəki əski (köhnə, qədim) sözündən və Aran toponimindən ibarət olduğu göstərilir. Qiyasəddin Qeybullayev Əsgəran toponimini Azərbaycan dilindəki əski
[[File:Askeran fortress-001.jpg|thumb|left|340px|Qalanın ümumi görünüşü]]
Qalanın tikilmə tarixindən söz açan erməni müəllif onun [[1778]]-[[1779]]-cu illərdə müdafiə məqsədilə tikildiyini bildirsə də, qalanın kimin tərəfdən inşa olunduğunu qeyd etməyi lüzum görmür. Qeyd etmək lazımdır ki, müəllif qalanın tikilmə tarixini də yanlış göstərir. Əsgəran qalasının tikilmə tarixi və onu tikdirənin adı müxtəlif mənbələrdə müxtəlif cür yazılmışdır. Bir qisim tarixçi qalanın tikilməsini [[Mehrəli xan Qarabağlı]]ın, digər qisim isə [[İbrahimxəlil xan]]ın adı ilə bağlayır. Eyni zamanda tikilmə tarixi də müxtəlif cür verilir. Rzaqulu bəy Mirzə Camal oğlunun "Pənah xan və Ibrahim xanın [[Qarabağ]]da hakimiyyətləri və o zamanın hadisələri" əsərində müəllif qeyd edir: '''''"Mərhum İbrahim xanın yadigarlarından üçüncüsü hər iki Əsgəran qalasıdır. Bu qalaları hicri 1203, miladi [[1786]]-cı ildə tikdirmişdir.''''' (Əslində Əsgəran qalaları [[1783]]-[[1784]]-cü illərdə tikilmişdir. Qeyd N.Axundovdandır). Bu qalalar [[Şuşa qalası]]nın üç ağaclığında, Qarqar çayının keçidi olan iki dağın arasında yerləşmişdir. [[Şirvan]], [[Şəki]] və [[Dağıstan]] vilayətləri əhalisi mərhum [[Pənahəli xan Qarabağlı]] ilə düşmən olduqlarından ehtiyat üçün böyük oğlu Ibrahim xana vəsiyyət etmişdi ki, əgər fürsət tapmasam, sən bu iki Əsgəran dağının arasında iki qala tikdir ki, düşmən gələn zaman piyada qoşunlarımız bu qalalarda olsunlar. Oradan [[Şuşa qalası]]na 8 verstə qədər məsafə vardır. Düşmən oradan keçib qalaya gələ bilməz.
Sətir 56:
Göründüyü kimi qalanın müəllifi və tikilmə tarixi nisbətən mübahisəli olsa da çox güman ki, qalanın inşasının əsası [[Mehrəli xan Qarabağlı]] tərəfindən qoyulmuş, İbrahim xan tərəfindən isə davam etdirilərək başa çatdırılmışdır. Qalanı tikdirənin adını çəkməməsi məlumdur ki, erməni müəllifinin maraqlarından kənardır. Şaqen Mkrtçyan qalanı siyasi təbliğat üçün istifadə etməyi də unutmur: "1805-ci ilin iyununda 40 minlik İran ordusu onlarla erməni kənd və monastırlarını qarət edib, yandıraraq [[Şuşa qalası]]nı ələ keçirmək və orada yerləşən rus qarnizonunu məhv etmək məqsədilə [[Qarqar dərəsi]]nə soxuldular. [[Şuşa]]ya köməyə gələn mayor Karyaginin 400 nəfərlik dəstəsi [[Əsgəran]] yaxınlığında Xramort kəndi ərazisində mühasirəyə düşdü. Rus ordusunu qaçılmaz ölümdən qurtarması üçün başda məliklər Vani və Akop Yüzbaşı Atabəyyanlarj olmaqla [[Qarabağ]] könüllüləri həyatlarını təhlükə altına ataraq rus döyüşçülərini mühasirədən çıxartdılar. Kusapat və Moxrataıl əhalisi isə öz qida ehtiyyatlarını rus əsgərləri ilə bölərək onları aclıqdan xilas etdi".
Əlavə şərhə ehtiyac yoxdur. Məqsəd aydındır. Birincisi görəsən İraol ordusunun yandırdığı hansı onlarla erməni kəndi və monastırlarından söz gedir? Bu yolla müəllif bölgəni tarixən [[ermənilər]]ə məxsus ərazi kimi təqdim edir. İkincisi, rus ordusunun köməyinə gələn ermənilər barədə həqiqətən əsərində kifayət qədər saxtakarlıq və təhriflərə yol verən V.Pottonun yazdığına görə o zaman Vani adlı erməni Qarabağda ruslara kömək edir: "Şuşada mühasirədə olan Lisaneviçə köməyə gələn Karyagin iyunun 24-ü tezdən çaydan keçərək Şah Bulağa doğru irəlilədi. Lakin Iran qoşunlan tərəfındən mühasirəyə düşdü. İran süvarilərinə zərbələr endirərək dəstə artıq Əsgəran dərəsinə yaxınlaşdı, lakin birdən onların qarşısnı Pirqulu xanın əsas qüvvələri kəsdi. Aydın idi ki, [[farslar]] artıq Əsgəran qalasında möhkəmləniblər və Şuşaya gedən yol bağlanıb. Vəziyyət çox təhlükəli idi. Yalnız bir yol qalmışdı
== Mənbə ==
| |||