Ağciyər: Redaktələr arasındakı fərq

Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
Redaktənin izahı yoxdur
k tire
Sətir 48:
Ağciyərlərin konsinstensiyası yumuşaq, məsaməli və süngərə bənzəyir, daxilində hava olduğu üçün suda üzür (batmır). Əgər onların daxilində hava olmazsa (məsələn, rüşeymin, anadan ölü olmuş dölün vəya suda boğulmuş insanın ağciyəri) suda tez batır. Ağciyərlər artıq dərəcədə elastikdir; onların nəfəs verilən zaman yığılması həmin xassədən asılıdır.
 
Hər ağciyəri zirvədən əsasa doğru kəsilmiş konusun yarısı ilə müqayisə etmək olar; konusun əsasına uyğun səthi diafraqmaya və digər ucu yuxarıya baxır, beləliklə, hər ağciyərin ''' əsası''' - ([[latın dili|lat.]] ''basis pulmonis''), '''zirvəsi''' - ([[latın dili|lat.]] ''apex pulmonis'') və üç səthi vardır: əsasını örtən basıq diafraqma səthi - ([[latın dili|lat.]] ''facies diaphragmatika'') orta divara (ürəyə doğru baxan içəri səthi - ([[latın dili|lat.]] ''facia medialis (facia mediastinalis - BNA)''))və bayır tərəfə baxan qabırğa səthi - ([[latın dili|lat.]] ''facies costalis'').
 
== Bronxların ağciyərlərdə şaxələnməsi ==
 
[[Şəkil:Illu quiz lung05.jpg|230 px|left|thumb|Bronxların ağciyərlərdə şaxələnməsi<br />1. Nəfəs borusu - [[latın dili|lat. ]]''Tracea'', 2. Baş bronx - [[latın dili|lat.]] ''bronchus principalis'', 3. Pay bronxu - [[latın dili|lat.]] ''Bronchus lobaris'' 4. Paycıq bronxiolu - [[latın dili|lat.]] ''bronchialis lobularis'', 5. Hüdudi bronxiollar - [[latın dili|lat.]] ''bronchioli terminales'' 6. Alveol axacaqlarına - [[latın dili|lat.]] ''ductuli alveolares'', 7. Alveol kisəciyi - [[latın dili|lat.]] ''sacculi alveolares'']]
Sağ və sol bronxlar ağciyər qapılarından onların parenximasına daxil olaraq, ağciyərlərin əsaslarına doğru gedir yol uzunu yan şaxələr - ([[latın dili|lat.]] ''rami bronchialis'') verir. Bunlar iki qrupa: ventral və dorzal bronx şaxələrinə - ([[latın dili|lat.]] ''rami venterales et dorzales'') bölünür. Ventral şaxələr dorzal şaxələrdən böyük olub gedişi önə və bayır tərəfədir. Dorzal şaxələr isə ağciyərlərin arxasına doğru gedir.
Sol ağciyərin baş bronxu ağciyərə daxil olaraq dörd venteral və dörd dorzal şaxə verir, bunlardan birinci ventral şaxə yuxarı paya və yerde qalan venteral və dorzal şaxələr aşağı paya gedib orada şaxələnir. Bunlar sol ağciyər arteriyasının altında olduğu üçün arteriyaaltı bronx şaxələri - ([[latın dili|lat.]] ''rami bronchiales hzparteriales'') adını alır.
 
Sağ ağciyərin baş bronxu 2,5-3 ''sm'' başlanan yerindən uzaqlaşdıqdan sonra, yuxarı paya yoğun bir şaxə verir. Bu şaxə sağ ağciyər arteriyasının üstündə olduğu üçün arteriyaüstü bronx şaxəsi - ([[latın dili|lat.]] ''ramus bronchialis eparterialis'') adlanır. Baş bronx bu şaxəni verdikdən sonra dörd venteral və dörd dorzal şaxə buraxır, bunların hamısı ([[latın dili|lat.]] ''rami broncheales hyparteriales'') qismindəndir. ventral şaxələrin birincisi orta payda, yerdə qalan venteral şaxələr və dorzal şaxələrin hamısı aşağı payda şaxələnir.
 
Bronx şaxələri dixotomik üsulla daha kiçik bronxlara, bunlar da bronxiollara - ([[latın dili|lat.]] ''bronchioli'') bölünür. Hər bir bronxiol ağciyər paycığına daxil olur və paycıq bronxiolu - ([[latın dili|lat.]] ''bronchialis lobularis'') adlanır; bunun diametri 1''mm''-ə bərabər olur. Hər paycığa daxil olmuş bronxiol diametri 0,5 [[mm]]-ə bərabər 12 - 18 ədəd daha kiçik şaxələrə - hüdudi bronxiollara - ([[latın dili|lat.]] ''bronchioli terminales'') bölünür. Bunların hər biri iki tənəffüs bronxioluna - ([[latın dili|lat.]] ''bronchioli respiratorii'') şaxələnir. Hər tənəffüs bronxiolu alveol axacaqlarına - ([[latın dili|lat.]] ''ductuli alveolares'') bölünür; bunlar da öz uclarında genişlənərək alveol kisəciklərinə - ([[latın dili|lat.]] ''sacculi alveolares'') açılır.
 
Hər iki tənəffüs bronxiollarından ayrilan alveol axacaqları alveol kisəcikləri ilə birlikdə ağciyərlərin qurluş vəhdətini ([[latın dili|lat.]] ''acinus'') təşkil edir. 12-18 [[latın dili|lat.]] ''acinus'' birləşdirici toxuma vasitəsilə bir-birilə birləşərək ağciyər paycığını - ([[latın dili|lat.]] ''lobulus pulmonus'') əmələ gətirir.
 
Ağciyərlərdəki alveolların miqdarı təxminən 300-500 milyona və ''acinus''-ların miqdarı 800 000-ə çatır; bunların tənəffüs səthi nəfəs verdikdə 30 ''m²''-ə, dərin nəfəs verdikdə 100 ''m²''-ə bərabərdir.
 
Yuxarıda təsvir olunan bronx və bronxiol şaxələri sistemi vəzifə cəhətcə iki qismə bölünür: 1) bronx ağacı - ([[latın dili|lat.]] ''arbor bronchialis'')- tənəffüs bronxlarına qədər hava daşımaq vəzifəsini ifa edir; 2) alveol ağacı - ([[latın dili|lat.]] ''arbor alveolaris'')- tənəffüs bronxları daxil olmaq şərtilə bunlardan sonra gələn törəmələr - qazlar mübadiləsini daşıyır.
 
== Ağciyərlərin qurluşu ==
 
[[Şəkil:Bronchial anatomy with description.png|230 px|thumb|right|Alveolun qurluşu: A - alveola, DA - alveol axacağı - [[latın dili|lat.]] ''ductuli alveolares'', BR - tənəffüs bronxiolu - [[latın dili|lat.]] ''bronchioli respiratorii'', BT - Hüdudi bronxiollar - [[latın dili|lat.]] ''bronchioli terminales'', AS - alveol kisəciyi - [[latın dili|lat.]] ''sacculi alveolares'']]
Ağciyərlər histoloji cəhətcə mürəkkəb alveollu-borulu vəzilərdəndir; birincili bronxlar vəzin baş axacağını və ([[latın dili|lat.]] ''ductuli alveolares'') onun üç sekretor şöbələrini əvəz edirlər. Ağciyərin əsas kütləsi bronx şaxələri sistemindən, birləşdirici elastik toxumadan və qan damarlarından təşkil olunmuşdur; bunlardan başqa burada limfa damarları və sinirlər də vardır. Ağciyərlərin bronx şaxələrinin quruluşuna gəldikdə görürük ki, ümumiyyətlə, birincili bronxların quruluşu kimidir, çünki, burada da həmin ünsürlər (qığırdaq. saya əzələ lifləri, elastik toxuma və selikli qişa) vardır. Ancaq bunların fərqləri bundadır ki, ağciyərlərdəki bronx şaxələrində zarlı divar - ([[latın dili|lat.]] ''paries membranacea'') olmur, qığırdaqlar səfhə və ya zolaq şəklində və elastik liflər ilə əhatə olunurlar. En kəsikləri dairə və ya oval şəklində olur.
Bronx şaxələrinin divarındakı qişalar belə düzülmüşdür:
# ən xaricdə elastik liflərlə zəngin birləşdirici toxuma qişası;
#əzələ qişası - saya əzələ liflərindən təşkil olunmuşdur;
#ən daxildə selikli qişa.
 
Sətir 80:
 
== Ağciyərlərin seqmentar qurluşu ==
Klinik -rengenoloji müayinələr və döş qəfəsi cərrahlığı təcrübəsi əsasında son zaman müəyyən edilmişdir ki, ağciyərin bəzi xəstəliklərində patoloji prosesslər bütün payı yox, yalnız onun ayrı-ayrı hissələrini - seqmentlləri işğal edir. Bu hissələrə bronx - ağciyər seqmentləri adı verilmişdir. Bunlar paz şəklində olur, əsasları ağciyərlərin xarici səthinə, zirvələri köklərinə doğru baxır; hüdudlarını piqmentasiya dərəcəsi ilə təyin etmək olur.
Qeyd etmək lazımdır ki, ağciyərin hər bir seqmenti müvafiq bronx seqmentinə (şaxəsinə) malikdir. Qan damarları da ağciyərlərin daxilində seqmentar üsulla şaxələnərək bronx şaxələri üzəri ilə bütün kütləsinə nəşr olunur.
Paric anatomik nomenklaturasına görə ağciyərlərin seqmentar qurluşu aşağıdakı sxem üzrədir. Sağ ağciyər 11 bronx - ağciyər seqmentlərindən təşkil olunmuşdur; bunlardan üçü - yuxarı paya, iksi - orta paya və altısı aşağı paya aiddir. Sol ağciyər isə 10 bronx - ağciyər seqmentlərindən ibarətdir; bunlardan dördü - yuxarı payı və altısı - aşağı payı təşkil edir.
 
== Ağciyərlərin vəzifəsi ==
Sətir 88:
Məlum olduğu üzrə ağciyərlər qazlar mübadiləsi vəzifəsini ifadə edir; bu zaman qan oksigen ilə zənginləşir və karbon qazından azad olur. Oksigenlə zəngin havanın ağciyərlərə daxil olması və karbon qazı ilə zəngin qazın xaric olması döş qəfəsi əzələlərinin və diafraqmanın yığılması ilə izah olunur.
 
Ağciyərlər tənəffüs vəzifəsindən başqa bir sıra vəzifələr də daşıyır, məsələn, sekretor - ifrazat və maddələr (su, lipoid və duzlar) mübadiləsi vəzifəsi. Yəqin edilmişdir ki, ağciyərlərdə [[faqositar]] (mühafizəedici) vəzifə ifaedici [[retikulo-endotelial sistem]]ə aid bir sıra hüceyrələr də vardır.
 
== [[Plevra]]nın və ağciyərlərin topoqrafiyası ==
Sətir 94:
== Mənbə ==
 
*Prof. [[Kamil Balakişiyev|K.Ə. Balakişiyev]], İnsanın Normal Anatomiyası, II cild, "MAARİF" Nəşriyyatı, Bakı - 1979
 
== İstinadlar ==