Qarabağ xanlığı: Redaktələr arasındakı fərq
Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
k 178.237.78.251 tərəfindən edilmiş redaktələr geri qaytarılaraq WikitanvirBot tərəfindən yaradılan sonuncu versiya bərpa olundu. |
|||
Sətir 95:
== Tarixi ==
Qarabağ xanlığı [[Səfəvilər]] imperiyasının süqutundan sonra hakimiyyətə keçən Nadir şahın (Nadir hakimiyyətə gələndə xan idi, yalnız hakimiyyətə keçəndən sonra özünü şah elan etmişdir.) öldürülməsi nəticəsində XVIII ortalarında yaranmış xanlıqlardan biridir. Qarabağ xanlığının əsasının [[Pənahəli xan Sarıcalı-Cavanşir|Pənahəli bəy]] ([[1748]]-[[1763]]) [[1748]]-ci ildə qoymuş və özünü xan elan etmişdir. Xanlıq [[Araz]] və [[Kür]] çayları arasındakı ərazidə yerləşirdi. Qarabağ xanlığı [[İrəvan xanlığı]], [[Şəki xanlığı]],[[ Gəncə xanlığı]], [[Naxçıvan xanlığı]], [[Qaradağ xanlığı]], [[Cavad xanlığı]] və [[Şamaxı xanlığı]] ilə həmsərhəd idi.
[[Pənahəli xan]] xanlığın əsasını qoyandan sonra müdafiə işlərini gücləndirmək üçün [[1748]]-ci ildə Kəbirli mahalında [[Bayat qalası]]nı, [[1751]]-ci ildə Tərnəkütdə [[Şahbulaq qalası]]nı tikdirdi. III qala [[Şuşa qalası]] oldu. Şuşa əlçatmaz dağlarda yerləşib. Lakin monqolların yürüşlərindən ([[XIII]] əsr) sonra dağılmış və Pənahəli xan tərəfindən bərpa edilmişdir. Tədricən [[Şuşa qalası]] Qarabağ xanlığının iqtisadi, siyasi paytaxtına çevrilimişdir.
Pənahəəli xanın yeritdiyi düzgün siyasət nəticəsində qonşu xanlıqlar və xanlığın tərkibində olan məliklər Pənahəli xana yaxınlaşmışlar. Buna görə də Urmiyalı [[Fətəli xan Araşlı-Avşar]], [[Məhəmmədhəsən xan Qovanlı-Qacar]] Qarabağ xanlığına hücüm etmişdilər. Xanlığı yalnız Fətəli xan tabe etdirə bilsə də Kərim xan Zəndin Fətəli xana müharibə elan etməsi Qarabağ xanlığının asılıqdan qurtarmasına səbəb oldu.
Lakin Kərim xan Zənddə Fətəli xanı məğlub edib [[Urmiya]]nı tutduqdan sonra Qarabağ xanlığını tabe etdirib onun idarəsinin Pənahəli xanın oğlu İbrahimə tapşırmış, Pənahəli xanı isə Şiraz qonaqlığına aparmışdır. Bununla da Qarabağ xanlığına böyük zərbə vurulmuşdur. Hakimiyyəti ələ almaq istəyən İbrahim atasının xan təyin etdiyi qardaşı Mehrəli bəylə mübarizəyə başlayır. Mübarizədə İbrahim qalib gəlir. [[1780]]-ci illərdə məliklər yenidən mübarizəyə başlayırlar. Lakin [[İbrahim xan]] onların hamısını Şuşaya toplayıb Qarabağ xanlıqlarına etdikləri xəyanətə görə həbs etdi.
[[XVIII]] əsrin sonlarında [[Ağa Məhəmməd şah Qacar]]ın Şimali Azərbaycan xanlıqlarını işğalından sonra [[Rusiya]] Azərbaycan xanlıqlarının "qorumaq" üçün [[İran]]a müharibə elan etdi. Rus ordusu Qarabağ xanlığını [[1805]]-ci il 14 may tarixli [[Kürəkçay müqaviləsi]] ilə öz əsarəti altına keçirtdi. Beləliklə [[1748]]-ci ildə yaranmış Qarabağ xanlığı [[1805]]-ci ildə süqut etdi. [[Rusiya]] ilə [[İran]] arasında müharibənin I mərhələsi [[1813]]-cü il oktyabrın 12-də [[Gülüstan müqaviləsi|Gülüstan sülhü]] ilə başa çatdı. Müqaviləyə görə [[İrəvan]] və [[Naxçıvan]] xanlıqları müstəsna olmaqla Şimali xanlıqları Rusiyanın əsarətinə verldi.
=== Çar Rusiyasının etnik təmizləmə siyasəti ===
Rusiya-İran müharibəsinin II hissəsinin qurtarmasını bildirən [[Türkmənçay müqaviləsi|Türkmənçay sülh]] müqaviləsi [[1828]]-ci il 10 fevralda imzalanmışdır. Bu müqavilənin XV bəndinə əsasən əhalinin İrandan Cənubi Qafqaza hərəkətinə icazə verildi. Nəticədə İranda məskunlaşmış ermənilər Cənubi Qafqaza köçürüldü. İlk vaxtlar erməni ailələri əsasən [[Qarabağ]]a, [[Şəki]]yə, [[Naxçıvan]]a, [[İrəvan]]a, [[Göyçə]]yə və [[Şamaxı]]ya köçürüldü. Təkcə [[1828]]-ci ilin sonunda [[Bərdə]]də mindən çox erməni ailəsi məskunlaşdırılmışdır.
Q. D. Lazarev, İ. F. Paskeviç və s. rus generalları ermənilər daha çox [[İrəvan]] ərazisinə köçürtməyə çalışırdılar. Bu da təsadüfi deyil [[Osmanlı imperiyası]], Gürcü xanlıqları, [[İran]]la isə [[Naxçıvan]] vasitəsi ilə qonşu olan İrəvan xanlığının ərazisi hər üç dövlətə təzyiq etmək üçün çox gözəl ərazi idi. Buna görə də ermənilər sonradan buraya köçürülməyə başladı. Buna görə də köçürmə siyasəti üçün erməni mənşəli Bebudovun başçılığı ilə xüsusi komitə təşkil edildi. 1828-ci ilin fevralından mayına qədər 948 erməni ailəsi [[İrəvan]]a köçürülmüşdür. Sonralar isə [[Naxçıvan]] və [[İrəvan]] xanlıqlarının ərazisində "Erməni vilayəti" yaradıldı.
== İctimai–iqtisadi vəziyyəti ==
| |||