Türgiş xaqanlığı: Redaktələr arasındakı fərq
Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
k tire |
Redaktənin izahı yoxdur |
||
Sətir 3:
== Tarixi ==
Adlarının "Türk+ş" şəklində gəlişmiş olduğu bildirilən Türgişlər, [[Talas]] – Çu – İli – Isık Göl sahəsında oturur və Qərbi Göytürklərin (On-Oxlar) [[Tulu (boy)|To-lu]] qolunun bir qisminı təşkil edirdilər. [[Çin]] qaynaqlarında, ilk dəfə [[651]]-ci il hadisələri ilə ilgili olaraq zikr edilən [[Türgişlər]] (To-ki-şi), şübhəsiz Göytürk xaqanlığının quruluşundan öncəki dövrlərdən bəri burada idilər, zira [[İstəmi xaqan]], [[552]]-ci ildə Türgişlərin də daxil olduğu On-Oxların başına "yabgu" təyin edilmişdi. 630-cu ili təqib edən illərdə Türgişlərin, diğər Türk toplulukları kimi, təşkilatlı bir
İlk Türgiş başçısı olaraq görünən, [[Bağa Tarxan]] unvanlı U-çə-lə, başlangıçda bağlı olduğu təyinli (bağımlı olunan dövlət, yani Çin tərafındən təyin edilmiş) Qərbi Göktürk xaqanının idarəsizliğindən faydalanarak, ətrafına qüvvələr topladı. Qısa zamanda hər birinin 7 min əsgəri olan, 20 başbuğlu bir ordu qurmağa müvəffəq oldu. Çu vadisinin şimal-qərb ucunda olan mərkəzini, şimal-şərqə nəql etdi. Beləcə, biri Çu üzərində, başqası İlinin şimalında, iki mərkəzə sahib oldu. Çu bölgəsindən başqa, Turan və Kuca "əyalət"lərinə qədər hakimiyətini genişlətdi, durumun zəiflədıyını görərək, ölkəsini bıraxıb Çin paytaxtına gedən təyinli "xaqan"ın ayrılmasından sonra, həmən bütün On-ox sahəsini öz idarəsinə aldı. Fəqət, iqtidarının bu sağlam dövrində (VII əsrin sonlarında doğru), [[Qapağan xaqan]] idarəsində həşmətli çağını yaşayan Göktürkləri durdurmaq məqsədi ilə [[Qırğızlar]] və Çin ilə işbirliği aparması, yaxşı nəticə vermədi.
Göktürk aləyhtarı üçlü ittifakın bir üyəsi olduğu için üzərinə yürüyən [[Tonyukuk]] tarafından mağlup və əsir ədildi ([[698]], Bolçu savaşı). On ox sahəsı, Göktürk xaqanlığına bağlandı. U-çə-lə’nin oğlu So-ko da mərkəzə itaatsizlik göstərdiği, Çin ilə münasəbət qurduğu için bu dəfa [[Kül Tigin]] və Bilgə’nin iştiraki ilə, Kapagan Kağan tarafından, [[711]]-ci ildə Bolçu yakınında həzimətə uğratıldı və tələf ədildi. Savaşın səbəbi olarak Çin kaynaklarında bildirilən, Türgiş arazisinin paylaşılması sırasında çıkan
Kapaganın şiddəti yüzündən, qarışıklıq və üsyan harəkətlərinin arttığı yıllarda, Çin’in hiç əksilməyən kışkırtmaları nəticəsində yinə Türgişlərlə uğraşmak zorunda kalındı. [[712]] vəya [[713]]’tə Kül Tigin tarafından idarə ədilən və Göktürklər için əlvərişsiz şartlara rağmən başarı ilə sona ərən bir Kara-Türgiş səfərindən sonra, Türgişlər Su-lu-çur adlı başbuğu "kağan" səçtilər ([[717]]) ki, Çin habərlərinə görə Türk uruglarından mühim bir kısım, Bilgə’dən ayrılarak, yəni Türgiş hakanının hizmətinə girmiştir.
| |||