Nikola Tesla: Redaktələr arasındakı fərq

Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
Yeni səhifə: Nikola Tesla, (d. 10 İyul 1856, Smiljana-Hırvatistan – ö. 7 Yanvar/ocaq 1943, New York). Serb əslli fizikaçı, ixtiraçı, maşın mühəndisi və elektrik mühəndisi. 19. və...
(Fərq yoxdur)

08:43, 30 noyabr 2007 versiyası

Nikola Tesla, (d. 10 İyul 1856, Smiljana-Hırvatistan – ö. 7 Yanvar/ocaq 1943, New York). Serb əslli fizikaçı, ixtiraçı, maşın mühəndisi və elektrik mühəndisi. 19. və 20. əsrin ən maraqlı ixtiraçılarından biridir.

Atası keşiş idi. Heç bir zaman oxuyub yaza bilməməsinə baxmayaraq, anası xalq arasında praktik ev alətləri mucidi olaraq bilinərdi. Ona görə Tesla, yaradıcı dahi olmağa namizəd idi. Keşiş olması üçün atasının məcbur etməsinə qarşı çıxaraq, gənc Tesla, mühəndislik peşəsində israr etdi. Anası da onu dəstəklədi, fizika və riyaziyyatda məlumatını artırarkən Grazdakı Politexnik məktəbinə girdi və Praqa Universitetində təhsilini davam etdi. Xarici texniki əsərləri oxuya bilmək üçün, orada, xarici dil kursuna davam etdi. Ana dili olan Serb tərəfindən və ailəlikcə bildikləri Almancaya əlavə olaraq İngiliscə, Fransızca və İtalyancanı da öyrəndi.

Praqadakı təhsilini 1880-də bitirdikdən sonra, Budapeştedə lisans üstü edərkən, professoruyla alternativ axının xüsusiyyətlərini müzakirə etdi. Sonra bir Paris telefon şirkətində işə başladı. Burada doğru axın mühərrikləri və dinamolar mövzusunda geniş və əhəmiyyətli təcrübələr əldə etdi. Oradaykən işlədiyi dönər maşınları qorumaq üçün requlyasiya edici idarə cihazları icad etdi.

Elektrik sənayesinin vəziyyəti

O günlərdə ümumiyyətlə doğru axın, istilətməyə, işıqlandırmağa, güc təmin etməyə və çatdırmağa ən uyğun elektrik cərəyanı olaraq bilinərdi. Lakin doğru axın müqavimət itkinləri o qədər böyük idi ki, hər kvadrat mil üçün bir güc stansiyasına gərək vardı. İlk akkor lampalar (110 Voltda), güc stansiyasına yaxın olsalar belə parlaq yanmırlar və bir mildən daha uzaqlıqdakılar isə itən gücə bağlı olaraq sönük yanırdılar.

1884-də gənc Tesla, başı fikirlərlə dolu və cibində 4 sentlə Nyu Yorkda gəmidən ayrıldı. Təcrübəsi onu doğru axın mühərrikləri və dinamolardaki komutatorun sonsuz problemlər yaradan, gərəksiz bir qarışıqlıq olduğuna inandırmışdı. Doğru axın generatorun bir komutatorla xarici dövrədə tamamilə eyni yönə axan dalğa silsilə şəklində alternativ axın meydana gətirdiyini gördü. O zaman, mühərrikdə dönmə hərəkətini təmin edəcək bir doğru axın əldə etmək üçün, üsul tərsinə çevrilməli idi. Hər elektrik mühərrikinin endüvisi, mühərrikə alternativ axın bəsləmək üçün döndüyü anda maqnetik qütblərin yönlərini dəyişdirən, dönər komutatura sahib idi.

İlham

Teslaya görə bu doğru axın, axmaqlığın da özü idi. Həm generator həm də mühərrikdəki komutatoru ortadan qaldırmaq və alternativ axını bütün sistemdə istifadə etmək ağla uyğun gəlməkdə idi. Lakin heç kim alternativ axında işlə/çalışa bilən bir mühərriki meydana gətirməmişdi və Tesla bu problemi çox düşündü. 1882 Fevralında, Budapeştenin bir parkında Szigetti adında bir sinif yoldaşı ilə gəzişərkən birdən qışqırdı: "Tapdım!" Bütün elektrik sənayesində inqilab edəcək olan "dönən maqnetik alanını" tapmışdı. Dönən işçiyə əlaqə gərəyi olmayacaqdı. Komutator yox idi artıq.

Sonradan bütün alternativ axın elektrik sistemlərini hazırladı. Alternatorler, elektrik enerjisinin iqtisadi mesajmı və paylamas(n)ı üçün gərginlik yüksəldici və alçaldıcı transformatorlar və mexaniki güc təmin etmək üçün alternativ axın mühərrikləri. Dünyanın hər tərəfində xərclənib gedən su gücünün bolluğundan ilhamlanıb, lazımlı olan yerlərə enerji paylaya bilən hidroelektrik stansiyalarıyla bu böyük gücün əldə edilməsini hazırladı. Budapeştedə "Bir gün Niaqara Çağlayanını elektrik əldə etmək üçün istifadə edəcəyəm" deyərək dinləyənləri çaşdırdı.

Edison tərəfindən cəsarəti qırıldı

Teslanın axtardığı fürsət və şans asanca əlinə keçmədi. O zamanlar Nyu Yorkda Pearl prospektindəki ilk laboratoriyasında akkor lampası üçün bazar axtarmaqla məşğul olan Edisona rast gəldiyi zaman Tesla, gənclik həyəcanıyla, özünün tapdığı alternativ axın sisteminin şərhini etdi. Bu düşüncəni dərhal və tamamilə kəsdirib atan o böyük adam, "Sən nəzəriyyə üzərində vaxtını xərcləyirsən" dedi.

Bir il boyunca, uzun boylu, zəif Yugoslav, bu xarici ölkədə aclıqdan qorunmaq üçün mübarizə etdi. Gün gəldi, çuxur qazaraq dolanışığını təmin etdi. Lakin birlikdə işlədiyi çuxur qazıcısı, Western Unionun ustası, yemək saatlarında Teslanın maraqlandığı yeni elektrik sistemlərinin xəyali təriflərini dinləyərək, bu mövzu üzərində bir plan etdi. Teslanı A.K. Brown adlı firmanın sahibiylə tanış etdi. Teslanın parlaq planlarıyla ovsunlanaraq, Brown və bir ortağı böyük bir atılam etməyə qərar verdilər. Ortaya əhəmiyyətli bir miqdar pul qoydular və Tesla Qərb Broadwayda bir təcrübə laboratoriyası qurdu. Orada Tesla generator, transformatorlar, transmisiya xətti, mühərriklər və işıqlar kimi hazırladığı sistemlərin bütününün planlarını hazırladı. Hətta iki və üç fazalı sistemləri də hazırladı.

Cornell Universitesindən Professor W. A. Anthony yeni alternativ axın sistemini sınadı və dərhal Teslanın sinxron mühərrikinin ən yaxşı doğru axın mühərrikinə bərabər yetərlikdə olduğunu açıqladı.