|
'''Lokal kompyuter şəbəkələri (LAN-Local Area Network)''' eyni mühitdə və çox böyük olmayan ərazidə (bir otaq, bir bina, bir müəssisə və s. daxilində) qurulan şəbəkədir. Bu şəbəkələrdə [[kompyuter]]lər arası məsafə adətən 1-2 km-dən çox olmur. Lokal kompyuter şəbəkələri müxtəlif topologiya (struktura) üzrə qurulur.
== Şin topologiyası ==
[[Şəkil:Shin topologiyasi.jpg|thumb|200px|Şin topologiyalı lokal şəbəkə]]
Şin topologiyalı lokal şəbəkələr ən sadə struktura malikdirlər. Bu topologiyada bütün kompyuterlər paralel olaraq şinə qoşulurlar. Şin, [[kompyuter]]ləri bir-birinə bağlayan kabel sistemidir. [[İnformasiya]] paketlər şəklində şinlə hər iki tərəfə ötürülür.
[[İnformasiya]] göndərmək istəyən kompyuter (şəbəkə adapteri) şinin boş olub-olmamasını (yəni şinlə digər kompyuterlərin informasiya göndərib-göndərməməsini) yoxlayır. Əgər şin boş isə kompyuter paketləri şinlə ötürür. Paket bir neçə hissədən:
* informasiyanın ünvanlandığı kompyuterin ünvanından;
* informasiyanı göndərən kompyuterin ünvanından;
* göndərilən informasiyadan;
* xidməti sahələrdən
ibarətdir.
Hər bir [[kompyuter]] şinlə ötürülən paketlərin ünvan hissəsinə baxır və ona ünvanlanmış paketləri özündə qeyd edir.
Əgər iki kompyuter eyni zamanda paketlərini şinə ötürərsə bu zaman şində toqquşma olur. Toqquşmaya səbəb olan kompyuterlər qısa bir müddət ərzində [[informasiya]] göndərmək hüququnu itirirlər.
Şin topologiyalı lokal şəbəkələrin əsas üstünlükləri aşağıdakılardır:
* Hər hansı bir kompyuterin sıradan çıxması şəbəkənin işinə təsir etmir;
* Şəbəkəyə yeni kompyuterlərin daxil edilməsi asandır;
* Şəbəkə kartları (adapterləri) ucuzdur;
Şin topologiyalı lokal şəbəkələrdə şinin (kabel sisteminin) etibarlılığı yüksək olmalıdır. Şin topologiyalı lokal şəbəkələr IEEE 802.3 standartı əsasında qurulurlar. Şin topologiyalı lokal şəbəkələrə nümunə olaraq [[Ethernet]] 10 BASE-2, 10 BASE-5 şəbəkələrini göstərmək olar. Burada 10 – şəbəkənin sürətini (Mbit/san) göstərir.
== Halqavari topologiya ==
[[Şəkil:Halqavari topologiya.jpg|thumb|200px|Halqavari topologiyalı lokal şəbəkə]]
Halqavari topologiyalı lokal şəbəkələrdə hər bir [[kompyuter]](işçi stansiya) bir-biri ilə halqavari şəkildə, yəni birinci kompyuter ikinci ilə, ikinci kompyuter üçüncü ilə, üçüncü kompyuter dördüncü kompyuter ilə və s., sonuncu kompyuter isə birinci kompyuterlə birləşdirilir. Nəticədə halqavari topologiya əldə edilir. Bu topologiyalı şəbəkədə məlumatlar müəyyən bir istiqamətdə (məsələn, [[saat]] əqrəbi istiqamətində) bir kompyuterdən qonşu kompyuterə ötürülmək şərti ilə lazımi ünvana ([[kompyuter]]ə) çatdırılır. Bu tip şəbəkələrdə əsasən marker prinsipindən istifadə edilir. Markeri əldə edən [[kompyuter]] məlumat göndərmək hüququna malik olur. Markeri əldə etmiş kompyuterin, digər kompyuterlərə göndərəcəyi məlumatı var isə, bu məlumatları markerə yerləşdirərək onu paket şəklinə çevirir, məlumatın gedəcəyi ünvanı və digər lazımi informasiyaları paketə qeyd edərək, qonşu kompyuterə göndərir. Paketi almış kompyuter, onun ünvan hissəsinə baxır və əgər paket ona ünvanlandırılmışsa, paketi özünə qeyd edir, əks halda paketi özündən sonrakı kompyuterə göndərir. Paket halqa ilə tam bir yol keçdikdən sonra paketi göndərmiş kompyuter onu halqadan çıxardır və yeni paketi (əgər göndərməyə məlumatı varsa) göndərir. Əgər göndərməyə informasiya yoxsa markeri bir sonrakı kompyuter göndərir. Bu tip şəbəkələrdə kompyuterlərdən biri həm də monitorinq funksiyasını həyata keçirir (şəbəkə işə qoşularkən markerin generasiya edilməsi, itən markerin bərpası və s.).
Halqavari topologiyalı lokal şəbəkələrin əsas üstünlükləri aşağıdakılardır:
* Hər bir kompyuter yalnız qonşu kompyuterlə birbaşa bağlıdır;
* Hər bir kompyuterin məlumat göndərə bilməsi üçün ona müəyyən vaxt verilir.
Halqavari topologiyalı lokal şəbəkələrin əsas çatışmayan cəhətləri aşağıdakılardır:
* Hər bir kompyuter informasiyanın ötürülməsində iştirak edir. Buna görə də hər hansı bir kompyuterin adapterinin sıradan çıxması şəbəkənin işini pozur;
* Şəbəkə adapteri daima işçi vəziyyətdə olmalıdır;
== Ulduzvari topologiyalı lokal şəbəkələr ==
[[Şəkil:Ulduzvari topologiya.jpg|thumb|200px|Ulduzvari topologiyalı lokal şəbəkə]]
Ulduzvari topologiyalı lokal şəbəkələr mərkəzi qovşaq üzərində qurulur. Hər bir [[kompyuter]] mərkəzi qovşaq ilə ayrıca xətlə birləşdirilir. Kompyuterlər arasında [[informasiya]] mübadiləsi mərkəzi qovşaq vasitəsi ilə həyata keçirilir.
Mərkəzi qovşaq kimi [[xab]], [[kommutator]] və ya xüsusi [[server]] kompyuteri istifadə oluna bilər.
Ulduzvari topologiyalı lokal şəbəkələrin əsas üstün cəhətləri kompyuterlərarası mübadilənin sadə olmasıdır. Bu şəbəkələrin çatışmayan cəhəti isə şəbəkənin etibarlılığının mərkəzi qovşağın etibarlılığından asılı olmasıdır. Ulduzvari topologiyalı lokal şəbəkəyə nümunə olaraq [[Ethernet]] 10 BASE-T, 100 BASE-T şəbəkələrini göstərmək olar. Burada 10 və 100 - şəbəkənin sürətini (Mbit/san) göstərir.
== Ulduz-halqa topologiyalı lokal şəbəkə ==
[[Şəkil:Token ring.jpg|thumb|200px|Token Ring lokal şəbəkəsi]]
[[Token Ring]] şəbəkəsi – IEEE təşkilatı tərəfindən standartlaşdırılmış, lokal şəbəkələrin digər bir arxitekturasıdır. O, Ethernet və digər şəbəkə texnologiyaları ilə ümumi xassələrə malikdir. Token Ring şəbəkəsinin topologiyası halqadır, lakin xaricən ulduzu xatırladır. Bu onunla bağlıdır ki, ayrı-ayrı abunəçilər şəbəkəyə birbaşa deyil, xüsusi konsentratorlar və ya çoxstansiyalı müraciət qurğuları vasitəsilə birləşirlər. Ona görə də şəbəkə fiziki olaraq '''ulduz-halqa topologiyası'''nı təşkil edir.
== Digər topologiyalar ==
[[Şəkil:Agacvari topologiya.jpg|thumb|200px|Ağacvari topologiyalı lokal şəbəkə]]
Praktikada digər topologiyalardan '''ağacvari''', '''qarışıq''' lokal topologiyalardan da istifadə oluna bilər.
'''Ağacvari strukturda''' bütün şəbəkə üçün bir mərkəzi server və müxtəlif işçi qruplar üçün bir neçə fayl-server olur
'''Qarışıq topologiya''' isə yuxarıdakı topologiyaların birləşməsindən təşkil olunur. Yəni burada həm şin, həm halqavari, həm də ulduzvari topologiyalar iştirak edə bilər
[[Şəkil:Qarishiq topologiya.jpg|thumb|200px|Qarışıq topologiyalı lokal şəbəkə]]
Bu və ya digər topologiyanın seçilməsi [[kompyuter şəbəkəsi]]nin tətbiq sahəsindən, [[kompyuter]]lərin coğrafi yerləşməsindən və bütövlükdə şəbəkənin ölçülərindən və s. asılıdır. Bundan əlavə, lokal şəbəkənin topologiyasını seçərkən, qiymət, etibarlılıq və s. kimi vacib göstəricilərə də diqqət edilməlidir.
== Kabelsiz lokal şəbəkələr ==
Hal-hazırda kabelsiz lokal kompyuter şəbəkələri də tətbiq edilir. Bu şəbəkələrdə radio modemlərdən (adapterlərdən) istifadə edilir. Bu zaman kompyuterlərarası informasiya mübadiləsi kabellərlə yox, [[radio]] kanallar vasitəsi ilə həyata keçirilir.
== Mənbə ==
* LOKAL ŞƏBƏKƏLƏR (Mühazirə), İ.M.ƏLIYEV, t.e.n., AMEA İnformasiya Texnologiyaları İnstitutunun şöbə müdiri
== Həmçinin bax ==
* [[Qlobal şəbəkə]]
* [[İnternet]]
== Xarici keçidlər ==
* [http://www.overclockers.ru/articles/lan/index.shtml Статья "Строим Локальную Сеть"]
* [http://www.donsks.net Проектирование и инсталяция ЛВС]
* http://www.elm.az
* http://www.ikt.az
* http://www.compuser.info
****
[[Kateqoriya:Kompyuter|*]]
[[Kateqoriya:Texnologiya]]
[[Kateqoriya:Kompyuter şəbəkəsi]]
[[Kateqoriya:İnformatika]]
[[ar:شبكة محلية]]
[[be-x-old:Лякальная вылічальная сетка]]
[[bg:Локална мрежа]]
[[bn:লোকাল এরিয়া নেটওয়ার্ক]]
[[bs:Local Area Network]]
[[ca:Xarxa d'àrea local]]
[[ckb:تۆڕی خۆجێیی]]
[[cs:Local Area Network]]
[[cy:Rhwydwaith ardal leol]]
[[da:LAN]]
[[de:Local Area Network]]
[[el:Τοπικό δίκτυο υπολογιστών]]
[[en:Local area network]]
[[eo:Loka reto]]
[[es:Red de área local]]
[[et:Kohtvõrk]]
[[eu:Sare lokal]]
[[fa:شبکه محلی]]
[[fi:Lähiverkko]]
[[fr:Réseau local]]
[[ga:Líonra achair logánta]]
[[gl:LAN]]
[[he:רשת מקומית]]
[[hi:लोकल एरिया नेटवर्क]]
[[hr:LAN]]
[[hu:Helyi hálózat]]
[[ia:Rete local]]
[[id:Jaringan wilayah lokal]]
[[is:Staðarnet]]
[[it:Local Area Network]]
[[ja:Local Area Network]]
[[ka:ლოკალური ქსელი]]
[[km:Local Area Network]]
[[ko:근거리 통신망]]
[[lb:Local Area Network]]
[[lv:Lokālais tīkls]]
[[mhr:Верысе вапш]]
[[mk:Локална мрежа]]
[[ml:ലോക്കൽ ഏരിയ നെറ്റ്വർക്ക്]]
[[mn:Дотоод сүлжээ]]
[[ms:Rangkaian kawasan setempat]]
[[my:Local area network]]
[[nl:Local area network]]
[[no:Lokalnett]]
[[pl:Sieć lokalna]]
[[pms:LAN]]
[[pt:Rede de área local]]
[[ro:Rețea locală]]
[[ru:Локальная вычислительная сеть]]
[[simple:Local area network]]
[[sk:Local Area Network]]
[[sq:Local Area Network]]
[[sr:Локална рачунарска мрежа]]
[[su:Local area network]]
[[sv:Local Area Network]]
[[ta:குறும்பரப்பு வலையமைப்புகள்]]
[[th:แลน]]
[[tl:Local area network]]
[[tr:Yerel alan ağı]]
[[uk:Локальна мережа]]
[[ur:مقامی علاقائی جالکار]]
[[uz:LAN]]
[[vi:LAN]]
[[xmf:ლოკალური რშვილი]]
[[yi:לאקאלער נעצווערק]]
[[zh:局域网]]
[[zh-min-nan:LAN]]
| 