|
--[[Xüsusi:Fəaliyyətlər/62.217.141.181|62.217.141.181]] 19:08, 4 mart 2012 (UTC)04.03.2012]]<!--- LÜTFƏN, BU SƏTRƏ TOXUNMAYIN --->
{{Qaralama dəftəri}}
<!-- AŞAĞIDAKI XƏTTİN ALTINDAN YAZA BİLƏRSİNİZ --->
----
@== Xorvatiyanın xarici siyasətinin əsas istiqamətləri ==
Xorvatiyanın xarici siyasətinin əsas istiqamətləri
Mövzular:
1)Xorvatiyanın xarici siyasəti haqqında ümumi məlumat.
2)Xorvatiya və Avropa Birliyi.
3)Xorvatiya və NATO
4) Xorvatiyanın beynəlxalq əlaqələri və ümumi inkişafı.
5) 90-cı illərdə Xorvatiyanın siyasi transformasiyası.
6)90-cı illərdə Xorvatiyanın qarşısında dayanan problemlər.
7) Xorvatiyanın müstəqillik uğrunda mübarizəsi və Serb-Xorvat müharibəsi.
8) Xorvatiyanın xarici iqtisadi əlaqələri.
9) Xorvatiya XXI-əsrdə
10) Xorvatiyanın qonşu dövlətlərlə münasibətləri.
Xorvatiyanın xarici siyasəti haqqında ümumi məlumat
Xorvatiyanın xarici siyasətinin əsas məqsədlərinə dövlətlər və millətlər arasında sülh və sabitliyin qorunması, Xorvatiyanın beynəlxalq arenada mövqeyinin möhkəmləndirilməsi, Avropa, Avroatlantik siyasi, iqtisadi və təhlükəsizlik birliklərinə qoşulmaqla əsas strateji prioritetləri reallaşdırmaq, üzərinə götürdüyü beynəlxalq öhdəlikləri yerinə yetirmək, Yuqoslaviyanın dağılmasından sonra yaranmış problemləri həll etmək, qonşu dövlətlərlə bərabərlik prinsipinə uyğun olaraq mehriban qonşuluq munasibətləri və əməkdaşlıq qurmaq, Xorvatiyanın iqtisadi vəziyyətini möhkəmləndirmək və s. aid edilir.
Demokratik və stabil inkişaf edən, müasir Avropa dövləti olan Xorvatiya Respublikası öz siyasi gücünə uygun olaraq qloballaşma dünyasında, yerli iqtisadi və siyasi birliklər dünyasında, beynəlxalq terrorizm və təcavüzə qarşı mübarizədə mühüm rol oynayır. Xorvatiya bir Aralıq dənizi və Mərkəzi Avropa ölkəsi kimi demək olar ki, Avropanın ürəyində yerləşmişdir. Coğrafi baxımdan da Xorvatiya digər Avropa dövlətlərindən fəqlənir.Avropa inteqrasiyasının davamliliğı onun coğrafi mövqeyinin əhəmiyyətini xüsusi ilə artırır ki, bu da ölkənin ümumilikdə sosial-iqtisadi inkişafına müsbət təsir göstərir.
Cənub şərqi Avropa məkanında daimi sülhün, stabilliyin qorunub saxlanılmasında Xorvatiyanın rolu əvəzsizdir. Lakin Avropanın bu hissəsində daimi sülh və təhlükəsizliyin qorunub saxlanılması, sabitliyin saxlanılması yalnız ədalət, bərabərlik və qanun prinsipləri əsasında, bütün millətlərin və region dövlətlərin maraqlarına hörmət etməklə və ən əsası beynəlxalq ictimaiyyətin razılığı əsasında mümkün ola bilər.Öz xarici siyasətini həyata keçirərkən Xorvatiya bütün bu sadalanan şərtlələ əməl edir, dünyada sülh və təhlükəsizliyin təmin olunması sahəsində müəyyən tədbirlər həyata keçirir. Xorvatiyanın xarici siyasətinin məqsədləri kompleks daxili islahatlar proqramıdır ki, bu da iqtisadi inkişafın stimullaşdırılması, dövlət administrasiyasının yenidən qurulması, Avropa demokratik standartlarının bütünlükdə tətbiqi deməkdir. Avropa demokratik standartlarının tətbiqi dedikdə dövlət qanunlarının həyata keçirilməsinin təminatı, mülki və dini azadlıqların təminatı, bütün vətəndaşların bərabərliyi və hər birinə bərabər həyat səviyyəsinin yaradılması nəzərdə tutulur.
Xorvariya respublikası müasir dövrümüzdə bütün hərbi cinayətləri, terror aktlarını qınayır və cinanyətkarların ədalətə təslim olmasını dəstəkəyir. Hal hazırda Xorvatiya bir çox beynəlxalq və regional təşkilatların üzvüdür və beynəlxalq tribunal da daxil olmaqla bütün beynəlxalq öhdəliklərin yerinə yetirilməsini öz üzərinə götürmüşdür.
Xorvatiyanın Avropa Birliyində və NATO-da iştirakı
Xorvatiya və Avropa Birliyi
Xorvatiya Avroatlantik inteqrasiya sahəsində böyük uğurlar əldə etmiş dövlətlərdən biridir. Sosial-iqtisadi inkişafın, demokratik azadlıqların mərkəzi olan Avropa birliyində iştirak Xorvatiyanın xarci siyasətinin əsas prioritetlərindən biri hesab olunur.Xorvatiya hər zaman ümumi dəyərlər və prinsiplər əsasında qurulacaq Avropa idarəsi ideyasını nəzərdən keçirmişdir. Xorvatiya Avropa idarəetmə ideyasının Avropa xalqlarının və ölkələrinin vahid şəkildə birləşdirilməsi üçün mühüm əhəmiyyət kəsb etməsini düşünür. Avropa birliyinin dəyərlər sistemi Xorvatiyanın maraqlarını əks etdirir. Xorvatiya həm Avropa birliyinə qoşulmazdan əvvəl, həm də sonra bu dəyərlərə hörmətlə yanaşacağını bildirmişdir. Avropa Birliyinə qoşulmağın verəcəyi uduş və itkilərin analizi göstərmişdir ki, Xoxvatiya Avropa Birliyinə qoşulmağın səmərəsini hələ görəcək və bundan uzun müddət mənfəət əldə edəcək. Bundan başqa belə müəyyənləşdirilib ki, Xorvatiyanın siyasi-iqtisadi, elmi-mədəni inkişafı Avropa Birliyi çərçivəsində daha sənərəlidir, nəinki onun sərhədləri xaricində. Avropa Birliyinin hazırki və o cümlədə də gələcək üzvləri ilə dostluq münasibətlərinin saxlanılması Xorvatiyanın Avropa Birliyinə və onun üzvlərinə dair siyasətinin ayrılmaz hissəsidir.
Ümumiyyətlə Xorvatiyanın xarici siyasətinin əsas prioritetlərindən biri də Avropa səviyyəsində və beynəlxalq səviyyədə birliklərdə iştirak hesab olunur.Xorvatiya Avropa Birliyinə daxil olmaq üçün çox uzun bir müddət gözləməli olmuşdur. 1990-cı illərdən etibarən Xorvatiya ilə Avropa Birliyi arasında münasibətlər yeni məcraya qədəm qoydu. Xorvatiya Avropa səhnəsinə 1990-cı illərdə, beynəlxalq vəziyyətin gərgin olduğu dövrdə çıxmışdır. Xorvatiyanın iri addımlarla Avropaya inteqrasiyası 1990-cı il 29 oktyabr tarixində AB-nin Ali Komissarı Kris Pattenin çıxışında yüksək dəyərləndirilmişdir. O, öz çıxışında bildirmişdir ki: “Bu gün Xorvatiya ilə Avropa Birliyi arasında imzalanan bu razılaşma Xorvatiyanın nəyə qadir olduğunu göstərir. Mən xorvat xalqının qısa bir müddətdə bu qədər uğurlar əldə etməsinə heyrətlənirəm. Xorvatiya Cənub-Şərqi Avropada demokratiyanın əsasını hələ 2 il bundan əvvəl qoymuşdur”.
Maraqlıdır ki, 2000-ci ildə Avropa Birliyində xarici borcların silinməsi haqqında qərarın qəbul edilməsi ilə keçmiş Yuqoslaviyanın xarici borclarının 2/3 hissəsi silinsə də, bu proses Xorvatiyaya şamil edilmədi və Xorvatiyanın Yuqoslaviya dövründən qalan xarici borcları saxlanıldı, baxmayaraq ki, Xorvatiya həmin dövrdə Avropa Birliyinə kifayət qədər inteqrasiya etmişdi və demokratik islahatlara başlamışdı. Bu məsələdə Avropa dövlətlərinə Serbiyanın da təsiri böyük idi. Həmin dövrdə Xorvatiya Avropa dövlətləri ilə əlaqələrin genişlənməsi sahəsində müəyyən qədər maliyyə sərf etməyə hazır idi. Bütün bunlara baxmayaraq dövlət, qarşısında duran problemləri yalnız Avropa Birliyinin köməkliyi ilə həll edə bildi. XXI-əsrin əvvəllərindən etibarən Xorvatiya regionun hərəkətverici qüvvəsinə çevrildi, iqtisadi sahədə çətinlikləri aradan qaldıraraq Mərkəzi və Şərqi Avropada Sloveniyadan sonra ən çox inkişaf etmiş ölkələrdən birinə çevrildi.
2003-cü ildə Xorvatiya birliyə üzvlük üçün ərizə ilə müracitə etdi. 2004-cu ilin dekabrında Avropa Birliyi ərizəyə belə cavab verdi ki, 2005-ci ilin payızına qədər Xorvatiyanın birliyə üzvlüyü reallaşa bilər. Bir halda ki, dövlət hərbi tribunal sahəsində birlik ilə tam əməkdaşlıq etsin. Lakin, rəsmi Zaqrebin birliyin qoyduğu bu şərtlərlə razılaşmaması ilə əlarədar olaraq 2005-ci ilin martın 16-da AB-tərəfindən üzvlük məsələsi sahəsində danışıqlar təxirə salındı. Danışıqların yeni mərhələsi 2007-ci il 19 dekabr tarixində başladı. 2008-ci ilin oktyabrında isə danışıqlar yenidən intensivləşməyə başladı. 2009-cu ildə isə Sloveniya ilə sərhəd mübahisəsinə görə danışıqlar dayandırıldı. 2009-cu il 11 sentyabr tarixində Xorvatiyanın baş naziri Jandroka Vosor bildirmişdir ki, Xorvitiya ilə Slovrniya arasında olan sərhəd mübahisəsi Xorvatiyanın AB-yə üzvlüyünə əngəl olmamalıdır. 2009-cu il 14 oktyabr tarixində isə dövlətin AB-yə daxil olmasının yol xəritəsi hazırlandı.
Xorvatiya AB-yə üzvlük üçün qoyulan siyasi şərtləri qəbul etmidir. İrəliləyiş daha çox demokratik inkişaf sahəsində baş vermişdir. İqtisadi baxımdan isə dövlət AB-yə daxil olan digər dövlətlər kimi azad bazar iqtisadiyyatına malikdir. Son dövrlərdə dövlət infilyasiyanın aşağı salınmasında, makroiqtisadiyyatda stabilliyin qorunması sahəsidə səylərini artırmışdır.2009-cu ildən etibarən AB. Xorvatiyadan ilin sonuna qədər qoyulan şərtləri yerinə yetirməyi, danışıqları sona çatdırmağı tələb etmişdir. Lakin Sloveniya ilə sərhəd problemi üzvlük məsələsinə əngəl törətmişdir. AB-nin beynəlxalq əlaqələr üzrə komissioneri Stefan Füle 2010-cu il 23 mart tarixində öz çıxışında bildirmişdir ki, “Xorvatiya birliyə üzvlük üçün son mərhələyə yaxınlaşır. Lakin hələ qarşıda görülməli olan müəyyən işlər vardır və son mərhələdə atılacaq addımlar Xorvativa üçün bir qədər ağır olacaq.
-NATO-da iştirak.
Müasir beynəlxalq münasibətlər sistemində təhlükəsizlik məsələləri hər bir dövləti düşündürür, aktual xarakter daşıyır. Hazırda təhlükəsizlik və onun qarşıya qoyduğu məsələlər çoxtərəfli xarakter daşıyır. Bir Avropa dövləti kimi Xorvatiyanın da əsas məqsədi öz təhlükəsizliyini NATO çərçivəsində təmin etmək, NATO-da iştiraka əsaslanmış təhlükəszlik sisteminin qurulmasıdır. NATO-ya daxil olmağa aktis şəkildə hazırlaşan Xorvatiya daim təşkilatın öhdəliklərini yerinə yetirməyə hazır olduğunu bəyan edir.
NATO-ya daxil olmaq Xorvatiyanın umumi inkişafı üçün optimal səraitin təmin olunması, Xorvatiyanın təhlükəsizliyinin mükəmməl şəkildə qorunması baxmından Xorvatiya üçün böyük əhəmiyyət daşıyır. Müasir dövrümüzdə təhlükəsizliklə bağlı hədələr intensiv beynəlxalq əməkdaşlığı zəruri edir. Bütün Xorvat vətəndaşlarının və Xorvat partiyalarının fikrincə NATO Xorvatiiyanın suverenliyi və təhlükəsizliyinin qorunması, milli maraqların həyata keçirilməsi baxımından ən əhəmiyyətli yoldur. 2008-ci ildə NATO-nun Buxaresdə keçirilən sammitində Xorvatiya NATO-ya üzvlüyə dəvət edildi. Bu dəvəti Xorvatiya böyük məmnuniyyətlə qəbul etdi. 2009-cu ilin aprelində isə, dövlət NATO-nun üzvü oldu.
Xorvatiyanın beynəlxalq əlaqələri və ümumi inkişafı
Cənub-şərqi Avropada daimi sülh və sabitliyin, demokratiyanın mövcudluğunda, Avropanın bu hissəsində daimim sülhün və inkişafın təmin olunmasında, bərabərlik prinsipinə əsaslanan qonşuluq münasibətlərinin qurulmasında və eləcə də, Yuqoslaviyanın mövcudluğu dövründən qalmış problemli məsələlərin həllində Xorvatiyanın xüsusi marağı var. Xorvatiya höküməti mehriban qonşuluq, suverenliyə, ərazi bütövlüyünə qarşılıqlı hörmət prinsipinə, problemli məsələlərin beynəlxalq hüquq çərçivəsində diplomatik danışıqlar you ilə həlli prinsipinə əsaslanan mehriban qonşuluq siyasəti həyata keçirir. İkitərəfli və çoxtərəfli beynəlxalq əməkdaşlığın inkişaf etdirilməsi də Xorvatiyanın qarşısında dayanan əsas məqsədlərdən biri hesab olunur. Xorvatiya bir demokratik dövlət kimi öz milli maraqlarına uyğun olmaq şərti ilə, dünyanın digər demokratik dövlətləri ilə süverenlik və bərabərlik prinsipinə əsaslanan siyasi, iqtisadi, mədəni əlaqələri inkişaf etdirmək istəyir.
İkitərəfli münasibətlərin inkişaf konteksti çərçivəsində ABŞ-la münasibətlər Xorvatiya üçün xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. ABŞ-la tərəfdaşlıq əlaqələrinin inkişafı Xorvatiyanın ümumi beynəlxalq mövqelərinə və onun konkret xarici siyasət məqsədlərinin reallaşamasına əhəmiyyətli dərəcədə təsir göstərə bilər. Xorvatiyanın əsas məqsədlərindən biri də, digər böyük dövlətlərlə, xüsusi ilə də onun dostluq əlaqələri saxldığı Rusiya və Çinlə siyasi-iqtisadi əlaqələri genişləndirməkdir.
Çoxtərəfli əməkdaşlığa gəldikdə isə, Xorvatiya BMT, NATO və Avropa birliyində iştirakın doğurduğu öhdəlikləri, xüsusi ilə də, sülhməramlı missiyanı yerinə yetirməyi öhdəsinə götürmüşdür. Mehriban qonşuluq siyasətinin ayrılmaz bir hissəsi də regional əməkdaşlıq hesab olunur. Regionda sülh və sabitliyin qorunması Xorvatiyanın xarici siyasətində mühüm yer tutur. Xorvatya hal-hazırda regional təşkilatlarda, forum və layihələrdə aktiv şəkildə iştirak edərək onların fəaliyyətinə dəyərli töhfələr verir.
Xorvatiyanın ümumi inkişafından bəhs edərkən onu da qeyd etmək lazımdır ki, beynəlxalq münasibətlərdə dövlətin imici vacib faktor kimi xarici siyasət hədəflərinin reallaşmasına böyük təsir göstərir. Bu səbəbdən də, Xorvatiya höküməti Xorvatiyanın dünyaya müasir, dinamik, demokratik tolereant Mərkəzi Avropa ölkəsi kimi tanıtmaq üçün müəyyən tədbirlər görür. Bu sahədə Xorvatiyaanın mədəni təbliğatı mühüm rol oynayır.
Xorvatiyanın müharibələrdə iştirakı
Artıq 80-ci illərin sonu, 90-cı illərin əvvəllərində Xorvatiyanın qarşısında duran əsas məqsəd Yuqoslaviyanın tərkibindən ayrımlaq, müstəqillik əldə etmək idi. Yuqoslaviyada xalqlararası münasibətlərin gərgin olduğu dövrdə Xorvatiyada konustitusiyaya dəyişiklk edildi. Bu dəyişikliyə görə konustitusiyada göstərilirdi ki, “Xorvatiya xorvat xalqının dövlətidir”. Xorvatların fəallaşdığını görən serbler də fəallaşmağa başladılar. Xorvatiya Sosialist respublikasının inzibati ərazilərində yaşayan serblər 1990-cı ilin dekabr ayında Krayinanı Serb muxtar vilayəti elan etdilər. 1991-ci ildə keçirilən referenum zamanı krayinada yaşayan serblər Xorvatiyanın tərkibindən çıxmaq, Serb respublikasına birləşməyə razılıq verdilər. 1991-ci ildə Xorvatiya və Sloveniya Yuqoslaviyanın tərkibindən çıxaraq öz müstəqilliklərini elan etdilər.
Müharibənin başlanğıcında döyüşlər əsasən xorvat polisi ilə etnik serblər arasında gedirdi. Mərkəz Belqradda serblərin əhəmiyyətli təsiri nəticəsində Yuqoslaviya hökuməti serblərə gözəçarpan yardım etməyə başlayır. Bunu və digər diskriminasiyalara cavab olaraq, həmçinin milli amili nəzərə alıb, xorvatlar Yuqoslaviyadan öz müstəqilliklərini elan edirlər. Münaqişənin əvvəlində Yuqoslaviya Xorvatiyanı tərkibində saxlamağa cəhd etmiş və qiyamçı ölkənin böyük hissəsini zəbt etmişdir.
Bununla barışmayan Yuqoslaviya Sloveniyada bir sıra uğursuz hərbi əməliyyatlar keçirdikdən sonra Xorvatiyaya doğru yönəldi. Fəal hərbi əməliyyatlar zamanı Yuqoslaviya ordusu böyük uğurlar əldə edə bilmədi. 1992-ci ildə tərəflər arasında atəşkəs imzalandı. Bu razılaşmaya əsasən onlar arasında fəal hərbi əməliyyatlar dayandırıldı, mart ayında isə BMT-nin sülhməramlı qüvvələri Xorvatiyaya yeridildi. 1991-ci ildə Xorvatiya serblərin çoxluq təşkil etdiyi əraziləri itirmişdir. 1991-1994-cü illər ərzində Xorvatiya öz daimi ordusunu gücləndirmiş, Bosniya və Hersoqovinada vətəndaş müharibəsində iştirak etmiş, Krainaya qarşı fəal hərbi əməliyyatlar keçirmişdir. 1992-1995-ci illər ərzində serblərlə xorvatlar arasında müharibənin yeni mərhələsi başladı. 1995-ci ildə Xorvatiya İldırım əməliyyatı çərçivəsində Slavoniyanı ələ keçirdi. Buna cavab olaraq Zaqreb şəhəri serblər tərəfindən raket atəşinə tutuldu. Raket atəşi nəticəsində 7 nəfər həlak oldu, 175 nəfər insan yaralandı.
1995-ci ildə Xorvatiya tərəfindən Tufan əməliyyatı keçirildi. Bu əməliyyat nəticəsində bir neçə gün ərzində krayina serblərinin müdafiə xətti yarıldı. Serbskaya krayinanın süqutu serblərin bu ərazilərdən kütləvi şəkildə çıxarılmasına səbəb oldu. 4 gün ərzində Xorvatiyanı 200.000 serb tərk etmişdir. Bəzi mənbələrdə serblərin evakuasiyasının əvvəlcədən təşkil olunduğu soylənilir. Öz torpaqlarında uğurlar qazanmış xorvatlar bir müddətdən sonra Bosniyaya daxil oldular və buraha həm müsəlmanlara, həm də serblərə qarşı hücuma başladılar. NATO-nun munaqişəyə müdaxiləsindən sonra tərəflər arasında atəşkəs əldə olundu və 1995-ci ildə Yuqoslaviyada hərbi əməliyyatları sona yetirən Deyton səazişi imzalandı.
Xorvatiyada bu müharibə Vətən müharibəsi və ya Böyük Serb təcavüzü adlanır. Serbiyada isə münaqişəni nəzərdə tutanda Xorvatiyada müharibə adlandırmasından daha çox istifadə edirlər.
Serb-Xorvat müharibəsinə dair əsas hadisələrin xronologiyası
Tarix Hadisələr
31 mart 1991 Plitvays gölündə insident
2 may 1991 Borovo Selo öldürülməsi
1 avqust 1991 Dalj öldürülməsi
Avqust 1991 Battle of Dalmatia uğrunda döyüş
Sentyabr 1991 Vukovar uğrunda döyüşlərin başlanması
14–19 sentyabr 1991 "Kazarmalar döyüşünün" əsas hissəsi
1 oktyabr 1991 Dubrovnik mühasirəsinin başlanması
4 oktyabr 1991 Dalj qırğını
5 oktyabr 1991 Xorvatiya ümumi səfərbərlik başlayır
7 oktaybr 1991 YSQ xorvat hökumət binalarını bombalayır
10 oktyabr 1991 Lovas qırğını
10–13 oktyabr 1991 Široka Kula qırğını
16–18 oktyabr 1991 Gospiç qırğını
20 oktyabr 1991 Baçin qırğını
31 oktyabr 1991 – 4 no 1991 "Otkos 10" əməliyyatı
7 noyabr 1991 Lipovaca, Vukoviçi və Saborskoda etnik təmizləmələr
18 noyabr 1991 Vukovar uğrunda döyüşün bitməsi. Vukovar qırğını.
18 noyabr 1991 Škabrnja qırğını
12 dekbar 1991 – 3 yanvar 1992 "Orkan 91" əməliyyatı
13 dekabr 1991 Voçin qırğını
21 dekabr 1991 Bruşka qırğını
21 iyun 1992 Miljevci yaylası döyüçü
22 iyun 1993 "Maslenica" əməliyyatı
9–17 sentyabr 1993 Medak anklavında əməliyyat
Yanvar 1995 Z-4 planının qurulması
1–3 may 1995 İldırım əməliyyatı
2–3 may 1995 Zaqrebin raket atəşinə tutulması
4–7 avqust 1995 Tufan əməliyyatı
12 noyabr 1995 Erdut razılaşmasının imzalanması
XX əsrin 90-cı illərində Xorvatiyanın siyasi transfofmasiyası
XX əsrin 90 cı illərində Xorvatiyada belə bir fikir formalaşmışdı ki, Xorvatiya serbmeylli hökümət tərəfindən idarə olunur. 1989-cu ildə Xorvatiyada milli demokratik əhval ruhiyyə qalmaqda idi və seçkiqabağı kompaniyada bir çox partiyalar yaranmışdır ki, onlardan da ən güclüləri Xorvatiya Demokratik Birliyi və Xorvatiya Kommunist birliyi idi. Xalq Demokratik Partiyasının əsas məqsədi Qərbi Avropa sivilizasiyasına daxil olmaq idi. XDP seçkilərdə qələbə qazandı. 22 dekabrda qəbul olunmuş konustitusiyada Xorvatiyanın Yuqoslaviya tərkibində müstəqil dövlət statusu möhkəmləndirildi. Bunun ardınca 1991-ci ilin fevralından etibarən Xorvatiyanın Yuqoslaviyanın tərkbindən çıxması prosesi başladı. 1991-ci ilin mayında keçirilən referendumda 94% əhali Xorvatiyanın müstəqilliyinə səs verdi. Nəticədə 1991-ci ilin iyunun 25-də Müstəqil Xorvatiya Respublikasının əsası qoyuldu. Xorvatiya Respublikasının yaranması konustitusiyada belə izah olunurdu ki, Yuqoslaviyada insan hüquqlarına, millətlərə və federal vahidlərə münasibətdə ciddi hüquq pozuntuları var və Yuqoslaviya respublikaları federasiyanın gələcək perspektivini görmürdülər.
1991-ci ilin oktyabrında Yuqoslaviya ilə büyün münasibətlərin kəsilməsi Balkanlarda geosiyasi vəziyyətdə və Xorvatiyanın statusunda dönüş nöqtəsi oldu. 1992-ci ilin əvvəllərində demək olar ki, bütün Avropa Birliyi ölkələri Xorvatiyanı bir dövlət kimi tanıdı, mayın 22 də isə Xorvatiya BMT-nin üzvü oldu. 1990 cı ilin konustitusiyasında serblərin çoxluq təşkil etdiyi ərazilərə siyasi muxtariyyət vermək nəzərdə tutulmamışdı. Məhz bu amil Serb-Xorvat münaqişəsinin başlanmasında katalizator oldu. 90-cı illərin biricci yarısında Xorvatiyada fəal hərbi əməliyyatlar aparıldı. Yalnız 1995-ci ildə Xorvat hərbi komandanlığı əraziləri nəzarət altına ala bildi.Serblərin əlində yalnız Şərqi Havoniya qaldı. 1995-ci ildə Serblərlə Xorvatlar arasında regionun inteqrasiyası üçün ikiillik keçid dövrü haqqında müqavilə imzalandı. Şərqi Havoniya qəti olaraq 1998-ci ilin yazında Xorvatiyanın hüquqi sərəncamına daxil oldu.
Müharibə Xorvat cəmiyyətinin şüurunda dərin izlər buraxdı.Müharibə zamanı 10 mindən çox insan həlak oldu, 250 min nəfər isə qaçqın düşdü. Maddi zərər təxminən 27 mlrd. dollar oldu. Xorvatiyanın iqtisadi potensialı 1/3 qədər azaldı. Rəsmi Serbiya tələb edirdi ki, qaçqınlar evlə və işlə təmin olunsunlar, halbuki həmin dövrdə Xorvatiya heç vətəndaşlarını belə işlə təmin etmək gücündə deyildi.
90-cı illərdə Xorvatiyanın qarşısında dayanan problemlər
90-cı illərdə Xorvatiyanın əsas məqsədlərindən biri də ölkədə siyasi-iqtisadi sahədə, daxili idarəçilikdə, beynəlxalq əlaqələr sahəsində mövcud olan problemlərin həll edilməsi idi. Əvvəlki dövrlərdən qalan problemlərlə yanaşı, digər problemlərin həlli də, Xorvatiyanın hökümət orqanlarını narahat edirdi. 90-cı illərdə Xorvatiyanın əsas problemləri aşağıdakılardan ibarət idi:
Bu dövrdə, yəni müstəqilliyin ilk dövrlərində Xorvatiyanın digər dövlətlərlə əlaqələri elementar səviyyədə idi.Bu sahədə dövlətin əsas məqsədi dünya dövlətləri ilə və ən əsası region dövlətləri ilə normal siyasi-iqtisadi əlaqələr yaratmaqdan ibarət idi. Bundan başqa Xorvatiyanı düşündürən əsas məsələlərdən biri də, ölkənin müdafiəsinin yüksək səviyyədə təmin olunması idi. Xorvatiyanın müstəqillikdən sonrakı ilk dövrlərdə özünü təcrid siyasəti yürütməsi onun Avropa dövlətləri ilə əlaqələrinin tamami ilə zəifləməsinə səbəb olmuşdur. Lakin Xorvatiya tezliklə, bu özünütəcrid siyasətinin dövlətin sosial-iqtisadi həyatına mənfi təsir etdiyidi dərk edərək, bu kursdan imtina etdi.Tezliklə təhlükəsizlik sahəsində və iqtisadi sahədə digər dövlətlərlə əməkdaşlıq əlaqələrinin genişləndirilməsi onun “ boz zona”-dan çıxmasına səbəb oldu. Buna baxmayaraq qonşu dövlətlərlə problemlər və müxtəlif sahələrdə qərəzli mövqelərin olması 90-cı illərdə Xorvatiyanın inkişafına əngəl törədirdi.
90-cı illərdə ölkədə demək olar ki, bütün hakimiyyət prezidentin əlində cəmlənmişdir. Parlament və hökümət orqanları isə, prezidentin əlində öz hakimiyyətinin həyata keçirməsi üçün bir alət idi.
Yuqoslaviya müharibəsində ölkə iqtisadiyyatına böyük zərər dəymişdir. Dövlət iqtisadi sahədə bu geriləməni aradan qaldırmaq məqsədi ilə müəyyən dövlət proqramları qəbul etsə də, ilə dövrlərdə bu proqramlar böyük nəticələr vermirdi.
Dövlətin prezidenti Xorvatiyanın beynəlxalq aləmdə roluna dair çıxışlarından birində bildirmişdir ki: “Bizim kütlə hələ də yeni hökümətin dövlətin rifahı, sosial-iqtisadi inkişafı, beynəlxalq aləmdə rolunun artırılması sahəsində öz üzərinə götürdüyü öhdəlikləri və bu sahədə gördüyü tədbirlərin mahiyyətini dərk etmək qabiliyyətində deyil.”
90-cı illərdə yaradılmış hökümət dövlətin problemlərinin həllinə daha yaxın idi. Lakin bu böhranlı vəziyyətin aradan qaldırılması, digər dövlətlərlə əməkdaşlıq əlaqələrinin tənzimlənməsi üçün güclü proqram sənədi hazırlanmamışdı. Bundan başqa mövcud problemlərin qısa bir zamanda həll olunmamasının əsas səbəblərindən biri də ondan ibarət idi ki, hakimiyyət orqanları mövcud probemlərin aradan qaldırılması üçün unikal imkanlardan istifadə etməkdən imtina edirdilər. Daha dəqiq desək hakimiyyət orqanları çətin problemlərin həllinə səy göstərməməklə yanaşı, “mənfəət üçün qısamüddətli çətinliklər”-in öhdəsindən gəlməyin əhəmiyyətini dərk etmirdilər.
Xorvatiyanın xarici iqtisadi əlaqələri
Xorvatiyanın inkişaf strategiyasının bir hissəsini də iqtisadi inkişaf təşkil edir.Xorvatiya höküməti Xorvat məhsullarının ixracını artırmağı, xarici investorları ölkəyə cəlb etməyi qarşısına məqsəd qoymuşdur. Bu məqsədlərin həyata keçirilməsi birbaşa iqtisadiyyatın inkişafına müsbət təsir göstərir. Müasir beynəlxalq əlaqələrdə iqtisadi əlaqələrin aparıcı mövqe tutması Xorvatiyanın xarici siyasətində açıq aydın özünü göstərir. Xorvatiyanın iqtisadi əlaqələrinin həyata keçirilməsində, hədəflərə çatmaqda iqtisadi diplomatiya və investisiyaların artırılması üzrə agentliyin fəaliyyəti əsas rol oynayır.
Xorvatiya hal hazırda bir çox beynəlxalq iqtisadi təşkilatların üzvüdür. Həmin təşkilatlar Xorvatiyanın iqtisadi inkişafında mühüm rol oynayır, dövlətə müəyyən maliyyə yardımları ayırırlar.Xorvatiyanın üzvü olduğu beynəlxala iqtisadi təşkilatlara AYİB, ECE, FAO, MAQATE, BYİB, BMK, BHT, İDA, İFAD və s. misal göstərmək olar. Xorvatiya bu təşkilatlardan donor proqramları vasitəsi ilə bir çox yardımlar almışdır. Məsələn 1991-2003-cu illərərzində AYİB Xorvatiyaya 1.212.039.000 EURO məbləğində iqtisadi inkişaf üçün investisiya ayırmışdır. Bundan başqa 1998-ci ildə Cənub-Şərqi Avropa İqtisadi inkişaf proqramı (THOUM) vasitəsi ilə ABŞ tərəfindən Xorvatiyaya 23.25 milyon dollar məbləğində yardım göstərilmişdir. Göstərilən bu yardımların yarı hissəsi qaçqın və məcburi köçkünlərin geri qaytarılmasına, bir hissəsi demokratikləşmə sahəsində tədbirlərin görülməsinə, 5%-i isə maliyyə sektorunun restrukturizasiyası üçün xərclənmişdir. 2003-cü ildə isə Beynəlxalq İnkişaf Agentliyi tərəfindən Xorvatiyaya və eləcə də Bolqarıstana yardımlar göstərilmişdir. Xorvatiyanın 2002, 2003, 2004-cü illərdə əldə etdiyi gəlirlərin və göstərilən yardınların 10 milyon dolları iqtisadi inkişaf üçün, 5 milyon dolları müharibənin mənfi nəticələrinin aradan qaldırılmasına, 3 milyon dolları serb-xorvat müharibəsi dövründən qalmış qaçqınların geri qaytarılmasına, 5 milyon dolları isə demokratik təsisatların inkişafı üçün xərclənmişdir. 2005-2006 cı illərdə Avropa komissiyası tərəfindən PHARE, İSPA, SAPARD yardım proqramı əsasında 245 milyon EURO məbləğində yardım təklif etmişdir.
Xorvatiya XXI-əsrdə
XXI-əsrdə Xorvatiyayanın siyasi sistemində, digər dövlətlərlə beynəlxalq əlaqələrində mühüm dəyişikliklər baş vermişdir. Bu dövrdən etibarən daxili və xarici siyasətdə Xorvatiyanın siyasi mənzərəsi əsas etibari ilə dəyişdi. Bu dövrdən etibarən Xorvatiyanın beynəlxalq təşkilatlarda rolu getdikcə artmağa başladı.
2000 ci il Xorvatiyanın tarixindəmüstəsna rol oynayır. 2000-ci ilin yanvarında ölkə ərazisində prezident və parlament seçkiləri keçirildi. Baş nazir seçilmiş Racanın başçılığı ilə yeni hökümət yaradıldı. Baş nazir Raca 2000-ci ildə öz çıxışında bildirmişdir ki: “ Bu gün biz Xorvatiyanın müstəqilliyinin 10-cu ildönümünü qeyd etməkdən məmnunluq hissi keçiririk. Artıq 10 ildir ki, Xorvatiya beynəlxalq aləmda müstəqil xarici siyasət yeridir, mehriban qonşuluq siyasətini həyata keçirir. Prezident seçilən Stepan Mezon isə seçkiqabağı verdiyi vədlərə əməl edərək hökümət üçün 2000-2004-cü illər üçün “Fəaliyyət proqramı”-nı elan etdi. Bu fəaliyyət proqramının əsas mahiyyəti Xorvatiyanın Nato və Avropa Birliyi ilə əməkdaşlığının genişləndirilməsindən ibarət idi.
Qısa bir müddətdə Xorvatiyanın daxili və xarici siyasətində baş verən bu dəyişikliklər ABŞ və Avropa Birliyi tərəfindən müsbət qarşılandı. XXI- əsrin əvvələrindən etibarən ABŞ-ın və Avropa dövlətlərinin rəsmiləri Zaqrebə rəsmi səfərlər etməyə başladılar. Bu dövrdən etibarən Xorvariya qarşısına qoyduğu məqsədlərin həlli üçün böyük səylər göstərməyə başladı. 2001-ci il 11 sentyabr hadisələrindən sonra Xorvatiya da digər Avropa dövlətləri kimi ABŞ-ın rəhbərliyi ilə həyata keçirilən antiterror əməliyyatlarında iştirak etmişdir, antiterror koalisiyasına ilk qoşulan dövlətlərdən biri olmuşdur.
XXI əsrdən etibarən Xorvatiyanın siyasi-iqtisadi həyatında baş verən dəyişikliklər daha qabarıq şəkildə özünü biruzə verməyə başladı. Konustitusiyanın qəbulundan sonra prezidentə məxsus olan hüquqların bir hissəsi parlamentə və hökümətə verildi. Bundan əlavə konustitusiya ilə qanunverici, icraedici və məhkəmə hakimiyyətinin səlahiyyətlərində müəyyən dəyişikliklər edildi. Bu dövrdən etibarən demokratik dəyərlərin inkişafı, insan hüquq və azadlıqlarının qorunması sahəsində əsaslı tədbirlərin həyata keçirilməsi ölkənin hərtərəfli inkişafına rəvac vermişdir. ABŞ-ın dövlət departamenti Xovatiyanın demokratik baxımdan inkişafını dəstəklədiyini, bu sahədə dövlətə müəyyən yardımlar göstərməyə hazır olduğunu bildirmişdir. XXI-əsrin əvvələrində ölkədə müxtəlif istiqamətlərdə inkişaf müşahidə edilsə də, iqtisadi sahədə baş verən inkişaf gözləniləndən zəif idi.
Xorvatiyanın qonşu dövlətlərlə münasibətləri
Xorvatiya-Bosniya-Hersoqovina əlaqələri.
Bir çox digər Avropa dövlətləri kimi (Sloveniya) Xorvatiya ilə Bosniya-Hersoqovina arasında da sərhəd mübahisələri vərdır və mu mübahisələr müasir dövrümüzə qədər davam edir. Una çayı sahilləri hər iki dövlət arasında mübahisəli ərazi hesab olunur. Bu əraziyə şimaldan Xorvatiya, cənubdan isə Bosniya-Hersoqovina iddia edir. Una çayı onun ətrafında olan bu, mübahisəli ərazilər hal-hazırda Xorvatiyanın ixtiyarında olsa da, Bosniya tərəfindən də buraya iddialar vardır. Bu ziddiyyələrin olmasına baxmayaraq, Una çayı üzərindən salınmış körpüdən hər iki dövlət sərbəst şəkildə istifadə edir. Bu yaxınlarda Xorvatiya tərəfindən Xorvatiya ilə Peljesac yarımadası arasında körpünün tikilməsi təşəbbüsü irəli sürülmüşdür. Lakin Bosniya-Hersoqovina bu layihənin reallaşmasına öz etirazını bildirdi. Çünki bu körpünün çəkilməsi ilə Bosniya-Hersoqovinanın beynəyxalq sulara çıxışı bağlanmış olurdu. Bu sahədə danışıqlar hələ də davam edir.
Xorvatiya-Sloveniya əlaqələri.
Xorvatiya ilə Sloveniya arasında torpaq və dəniz sərhədlərinə görə mübahisələr mövcuddur. Sloveniya Piran körfəzinin dəniz sərhəd körfəzindən keçmədiyini, Xorvatiya isə keçdiyini iddia edir. Bu ərazilərdə hər iki dövlətin silahlı qüvvələri keşik çəkirlər. Piran körfəzi Sloveniya üçün həm də, beynəlxalq sulara çıxış yolu, dəhliz hesab olunur. İkinci dünya müharibəsindən sonra İstra ərazisində yerləşən Draqoniya çayıniın sağ sahilində olan kiçik bir ərazi də, Xorvatiyanın tərkibində qalmışdır. Bu ərazi tarixən Sloveniya ərazisi olmuşdur.
Sloveniya hal-hazırda Adriatik dənizində iqtisadi sektorlar qurmaq sahəsində Xorvatiyanın təkliflərini müzakirə edir. Xorvatiya Adriatik dənizində balıqçılığın inkişfına, dənizdən daha ciddi məqsədlər üçün istifadə olunması barəsində düşünür. Xorvatiya bu planı reallaşdırmaq üçün 2004-cü ildən etibarən müəyyən işlər görür.
Xorvatiya-Çernoqoriya əlaqələri
2002-ci ilin sonunda Xorvatiya, Serbiya və Çernoqoriya arasında Kotor korfəzinin girişindəki Prevlek yarımadası üzərində olan mübahisəni yoluna qoymaq üçün razılaşma əldə etdiər. Belə bir şəraitdə bu dövlətlər BMT qüvvələrinin bu ərazilərindən çəkilməsini tələb etdilər. Dövlətlər bundan sonra öz aralarında olan mübahisələri Haaqa məhkəməsində həll etməyi qərara aldılar.
Xorvatiya-İtaliya əlaqələri
2-ci dünya müharibəsindən sonra Xorvatiya ilə İtaliya arasında etnik azlıqların qaytarılması və sərhəd məsələlərimüzakirə edilməyə başlandı. 2-ci dünya müharibəsindən sonra əvvəllər Yuqoslaviya vətəndaşı olan şəxslər İtaliyaya sürgün edildilər. Sonrakı dövrdə Yuqoslaviya ilə İtaliya arasında qaçqınların qaytarılması, müharibə dövründə Yuqoslaviyaya dəyən zərərin ödənilməsini özündə əks etdirən müqavilə imzalandı. Müharibədən sonra İtaliyaya sürgün edilən Yuqoslav xalqı İtaliya hökümətindən tələblərinə görə 2 yerə bölünürdülər. Onların bir hissəsi öz mülklərinin geri qaytarılmasını, bir hissəsi isə İtaliyada onların adına müəyyən qədər torpaq verilməsini tələb edirlər. Lakin bu tələbləri hüquqi baxımdan Xorvatiyaya aid etmək mümkün olmadı. Buna baxmayaraq bu sahədə yeni qərarın qəbul edilməsi ilə əlaqədar olaraq hər bir AB. vətəndaşının Xorvatiyada daşınmaz əmlaka sahib olmaq hüququ vardır.
İtaliya ilə Xorvatiya arasında digər bir problem isə Adriatik dənizində balıqçılıq zonasının bölüşdürülməsi ilə bağlı meydana çıxmışdır. 2008 ci ildə İtaliya Xorvatiyanın Adriatik dənizində müəyyən əraziləri öz daxili zonası elan etməsinə etiraz edərək, bu əraziləri Xorvatiyanın daxili zonası kimi qəbul etmədi. Çünki, Xorvatitanın bu əraziləri öz daxili zonası elan etməsi İtaliya ilə Sloveniya arasında bu sahədə imzalanan müqaviləyə zidd idi. Buna görə də İtaliya vaxt itirmədən bu əraziləri öz daxili zonası elan etdi.
| 