Turukki: Redaktələr arasındakı fərq
Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
k tire |
Redaktənin izahı yoxdur |
||
Sətir 1:
[[Şəkil:Turukki.jpg|250px|right|thumb|Turukkilərin yaşadığı ərazi<ref>F. Cəlilov – Azər xalqı, II nəşri Bakı, 2006</ref>]]
'''Turukki''' və ya '''Turuk''' – e.ə. XX – XIX əsrlərdə [[Cənubi Azərbaycan]]da və [[Xəzər]]in cənub hissəsində yaşamış qədim türk <ref>F. Cəlilov – Azər xalqı, II nəşri Bakı, 2006</ref><ref>Q. Qeybullayev – Azərbaycan türklərinin təşəkkül tarixindən, Bakı, 1994</ref><ref>Z. Bünyadov, [[Yusif Yusifov (alim)|Y. Yusifov]] – Azərbaycan tarixi, Bakı, 2006</ref>tayfalarından biri. Quti dövlətinin parçalanmasından sonra turuklar Azərbaycan ərazisində – gələcək Midiya erkən dövlətinin formalaşacağı yerdə kiçik çarlıqlarını qurmuşlar.
Miladdan öncə minillər boyu qədim [[Azərbaycan (tarixi ərazi)|Azərbaycan]]da yaşayan türk boyları 3-4 min il əvvəl müxtəlif qollara ayrılmış, bir qolu [[Türküstan]] tərəfə köçmüş, digər qolu isə [[Urmiya gölü|Urmu gölü]] hövzəsində qalmışdır. Şərqə gedən türklər V əsrdən sonra böyük [[Göytürk İmperiyası]]nı qurmuşlar. Bu türklər haqqında [[Çin]] mənbələrində, Orxon-Yenisey türk abidələrində və digər qaynaqlarda kifayət qədər məlumat vardır. Müxtəlif dillərdə yazılmış sənədlərdə ''tukyu'' (çin), ''türküt'' (monqol), ''tork'' (fars, erməni) və öz dillərində ''türük'', ''türk'' adlanan türklərin şərq qolu elmi ədəbiyatda geniş işıqlandırılmışdır, lakin Ata yurdda qalan türklər barədə bunu söyləmək olmaz, çünki indiyə qədər bu sahədə tədqiqat aparılmamış, yalnız akkad yazılarında bir-iki yerdə adı turukki şəklində oxunan tayfaların türk olması fikri söylənmişdir.<ref>F. Cəlilov – Azər xalqı, II nəşri Bakı, 2006, səh 40 – 46</ref>
Sətir 8:
== Tarixi ==
[[Şəkil:Turukki adının yazılışı.jpg|thumb|400px|left|]]
İndiki [[İraq]] – [[Suriya]] sərhədi yaxınlığında [[Fərat]] çayının batı yaxasında fransız alimlərinin apardığı qazıntı qədim Mari şəhərinin çar arxivini üzə çıxarmışdı. Mixi yazı ilə yazılmış tabletlərin (gil lövhələrin) mətnləri iyirmi il sonra [[1950]]-ci ildən bayşlayaraq, Georgies Dossin tərəfindən [[Luvr muzeyi]] xəbərlərində seriyalarla dərc olundu. İyirmidən artıq mətndə '''turukku''' şəklində oxunmuş boy adı vardı. İlk dəfə bu adın türklərlə ilgili olduğunu söyləyən H. Z. Koşay iki tabletdə turukku sözü olan sətri [[1982]]-ci ildə [[Buxarest]]də nəşr olunan bir elmi bülletendə çap etdirmişdir. [[1989]] – cu ildə S. Bayram turukku sözü olan daha 11 tablet olduğunu qeyd etmişdir. Azərbaycan tarixçilərindən Z. Yampolski, [[Yusif Yusifov (alim)|Y. Yusifov]] <ref>[[Yusif Yusifov (alim)|Y. Yusifov]] – Qədim Şərq tarixi, Bakı, 1994</ref>, S. Əlyarov ([[1996]]) da asur mətnlərində xatırlanan turukku və ya turukki boyunu türk hesab etmiş və bu adın müxtəlif zamanlarda və müxtəlif dilli yazılarda '''türük'''//'''török'''//'''turuk'''//'''türki''' şəklində işləndiyini qeyd etmişlər.
{{Azərbaycan tarixi}}
Lakin, bu adı Mari mətnlərinin transkripsiyasında düzgün verməmişlər. Belə ki, türk sözünün qədim forması turuk şəklindədir və asurca olan mətnlərdə də həmin forma əks olunmuşdur. Lakin asur dili kontekstində türk adının fonetik oxunuşu ''tu-ru-ki'' olduğu halda, asuroloqlar onu Turukku şəklində transkripsiya edirlər, yəni adın son samitini asur ləhcəsinə uyğun geminat (qoşa) samit kimi oxuyurlar, halbuki mətnlərin çoxunda həmin adda geminat samit yoxdur. Adadnerari (XIV əsr) yazısında da Turuki ölkəsi tu-ru-ki-i şəklində qeyd olunmuşdur. Bu adın səhv oxunuşu alman alimi K. Riemşnayderin "Akkad dili" <ref>K.Riemşnayderin – Akkad dili, Berlin, 1975, səh 168</ref> dərsliyində də özünü göstərir; mətndə Tu-ru-ku-tum şəklində verilən forma mətnin sözlüyündə Turukkutum şəklində transkripsiya edilir. Prof. F. Cəlilov isə 25 №-li tabletin 9 və 10-cu sətirlərinin nəzərdən keçirilməsi ilə adın səhv transkrisiya edildiyinin aydınlaşdığını qeyd edir:
| |||