Holland sindromu: Redaktələr arasındakı fərq
Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
k r2.7.1) (Bot redaktəsi dəyişdirilir: id:Penyakit Belanda |
Redaktənin izahı yoxdur |
||
Sətir 6:
1960-cı illərdə Hollandiya təbii qaz satmaqdan xeyli pul qazanırdı və birdən məlum oldu ki, qeyri-qaz sahələri tənəzzülə gedir. Sonralar "holland sindromu" adını alan bu fenomenin ilkin əlaməti odur ki, ya yerli pul ölür, ya da daxili istehsal.
“Holland sindromu” “diaqnoz”u ilk dəfə Niderlandda qoyulmuşdur. Buna baxmayaraq, “holland sindromu” ” epidemiya”sı dünyada sürətlə yayılır və bir çox ölkələrdə indi də hiss edilməkdədir.
“Holland sindromu” keçən əsrin əllinci illərin sonu altmışıncı illərin əvvəlində Şimal dənizinin Hollandiyaya məxsus sektorunda təbii qaz ehtiyatlarının aşkarlanması ilə “inkişaf etməyə” başladı. Bu holland milli valyutasının əhəmiyyətli dərəcədə bahalaşmasına səbəb oldu. Nəticədə əmtəə və xidmətlərin ixracının azalması öz növbəsində ölkə iqtisadiyyatının sənayeləşməsinə zərbə vuran proseslərə gətirib çıxardı. Niderlandın 1960 – cı illərdəki iqtisadi göstəricilərini tədqiq edərkən ixracın ümumi daxili məhsula nisbətən nəzərə çarpacaq dərəcədə azalması aydın görünür. Artan neft ixracı nəinki sənaye məsulu və xidmətlərinin ixracını sıxışdırdı eyni zamanda ümumi ixracı da azaltdı. Təbii olaraq yalnız ixracın deyil bütünlükdə sənayenin tənəzzülü barədə narahatlıq yarandı. Bütün bunlara baxmayaraq “sindrom” uzun çəkmədi. Artıq altmışıncı illərin sonunda əmtəə və xidmətlərin ümumi ixracda xüsusi çəkisi 40% - dən 60% - ə qədər artdı.
İndiyə qədər iqtisadçılar arasında “holland sindrom”unun doğrudan da ”xəstəlik” olub – olmaması barədə mübahisələr gedir. Bəzi mütəxəsislər hesab edirlər ki, bu, makroiqtisadi itkisiz şəkildə iqtisadiyyatın bir sektorunun digər sektor hesabına qələbəsidir. Digər qrup iqtisadçılar isə düşünür ki, belə vəziyyət qeyri- sağlamdır , çünki bu zaman ölkə iqtisadiyyatının resursları müxtəlif sahələr arasında uyğunsuz şəkildə bölüşdürülür. Daha doğrusu resursların yüksək texnologiyalı sahə və xidmət sferalarından aşağı texnologiyalı istehsala axını baş verir.
“Holand sindromu”nun iqtisadiyyatın tənəzzülünün başlanmasını göstərən bir neçə “simptom”ları mövcuddur. Onlardan biri ölkənin milli valyutasının beynəlxalq valyuta bazarlarında bahalaşmasıdır. Bununla belə, “holland sindromu” milli valyutası olmayan ölkələrdə də müşahidə oluna bilər. Bu problem xərclərin səviyyəsinin formalaşmasında xüsusilə hasilat sənayesi aktiv iştirak edən ölkələr üçün aktualdır. Milli valyutanın real şəkildə bahalaşması açıq sektorun rəqabət qabiliyyətini azaldır. Nəticədə emal sahələrinin ixracı və buraxılış azalır ki, bu da idxalın və işsizliyin artmasına, xalis ixracatın və nəhayət ümumi daxili məhsulun azalmasına səbəd olur.
Uzunmüddətli perspektivdə “holland sindromu” resursların emal sahəsindən xammal və xidmət sektorlarına hərəkətinə gətirib çıxarır. Bundan başqa ölkə iqtisadiyyatının uzun müddət təbii resursların ixracından asılı olması emal sahələrinin inkişafı və yeni texnologiyaların yaradılması stimulunu zəiflədir. İlk növbədə dinamik elmtutumlu sektorlar tənəzzül edir və öz mövqelərini itirirlər. Bu onlara texnologiyanın və məhsulların yenilənməsi üçün lazım olan böyük investisiya qoyuluşunun azalması ilə əlaqədardır. Milli valyuta kursunun artması nəticəsində rentabelliliyin azalması investisiyanın ixtisarına, texnoloji geriliyə və bazardan çıxmasına səbəb olur. Ənənəvi sahələrin əhəmiyyətli dərəcədə texnologiyanın yenilənməsinə ehtiyaclarının olmaması səbəbindən kifayət qədər uzun müddət bu vəziyyətə tab gətirə bilirlər. Beləliklə, ölkəyə kapital axını istehlakçı tələbatını artırır, “holland sindromu”na məruz qalmış sənaye isə gəlirlərin artması ilə ayaqlaşa bilmir, və nəticədə inflyasiya baş verir.
"Holland sindromu" "Qroningen effekti" ilə eyni mənanı daşıyır, sadəcə "Qroningen effekti" ümumilikdə ölkədən daimi xammal ixracı nəticəsində ( xüsusilə əgər həmin xammal dünya bazarında yüksək tələbat obyektidirsə) ölkənin milli valyutasının xarici valyutalara nisbətən bahalaşmasıdır ki, bunun da nəticəsində ölkə iqtisadiyyatının digər sahələri (qeyri-xammal) ixrac prosesində iştirak etməməklə yanaşı, xarici istehsalçıların milli bazardakı rəqabətlərinə də tab gətirə bilmirlər. Nəticədə ölkə xammal ixracatçısına çevrilir ki, bu da sonralar həmin resursların tükənməsi şəraitində ölkə iqtisadiyyatının böhran yaşamasına gətirə bilər.
"Holland sindromu" isə "Qroningen effekti"nin neft-qaz sahəsinə aid olan hissəsidir ki, bu da öz adını Hollandiyanın həddən artıq ixracı və buradan gələn pulların düzgün istiqamətləndirilməməsi nəticəsində iqtisadiyyatda baş verən böhrandır və bunu da "Holland sindromu" adlandırırlar.
“Holland sindromu” təhlükəsini azaltmağın iki yolu mövcuddur. Bunlardan birincisi real valyuta dərəcəsinin qiymətinin aşağı salınmasıdır. Bu yanaşmaya görə əldə edilmiş gəlirlərin hamısı birbaşa olaraq ölkəyə gətirilməməlidir, onları ölkədən kənarda xüsusi fondlarda saxlamaq lazımdır və sonra ölkəyə hissə- hissə gətirilməlidir. Bu tədbir xərcləmə effektini azaldacaq. Gəlirlərin ölkəyə yavaş – yavaş gətirilməsinin digər bir faydası da odur ki, ölkə hər il sabit gəlir axını ilə təmin edilir. Həmçinin, ölkə əldə etdiyi gəlirləri gələcək nəsillər üçün saxlamış olur. Lakin xüsusilə inkişaf etməkdə olan bu siyasi cəhətdən çətin olur. Çünki, tez-tez əldə edilmiş gəlirlərin yoxsulluğun azaldılması məqsədilə təcili xərclənməsi üçün təzyiqlər olur ki, bu zaman böyük makroiqtisadi təsirlər nəzərə alınmır. Məliyyə fondlarına misal olaraq Norveç Dövlət Pensiya Fondunu, Rusiya Federasiyası Sabitləşdirmə Fondu, Azərbaycan Dövlət Neft Fondu, 1976 – cı ildə yaradılmış Küveyt dövlətinin Gələcək Nəsillər Fondunu göstərmək olar.
“Holland sindromu” təhlükəsinin azaldılmasının ikinci yolu isə istehsal sektorunun rəqabət qabiliyyətinin artırılmasıdır. Təhsilə və infrastruktura investisiya qoyuluşları istehsal sektorunun rəqabət qabiliyyətinin artırılmasına imkan verir. Alternativ olaraq dövlət himayədarlığa müraciət edə bilər. Lakin bu, təhlükəli strategiya ola bilər və “holland sindromu” effektini daha da pisləşdirə bilər. Çünki, ölkəyə böyük xarici kapital axını ixrac sektoru ilə təmin edilir və idxal sektoru ilə qəbul edilmiş olur. İdxal mallarına vergi qoyulması süni şəkildə sektorun xarici valyutaya tələbatını azaldacaq.
{{iqtisadiyyat-qaralama}}
| |||