I Orxan: Redaktələr arasındakı fərq

Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
Luckas-bot (müzakirə | töhfələr)
k r2.7.1) (Bot redaktəsi əlavə edilir: uk:Орхан I
Redaktənin izahı yoxdur
Sətir 1:
{{iş gedir}}
{{Dövlət xadimi
| azərbaycan dilində adı = Sultan Orxan Qazi
Sətir 31 ⟶ 32:
I. Orxan və ya Orxan Qazi , ( Osmanlı Türkcəsi : اورخان بك , Orxan Bəy ) (d. 1281 , Söyüd – ö. mart 1362 , Bursa ) Osmanlı Dövləti 'nin ikinci padşahı . 1326 ilə 1359 illəri arasında bəylik etmişdir. [1] [2] Atası Osman Qazi -dən 16.000 km ² olaraq götürdüyü dövləti, oğlu I. Murat 'a 95.000 km ² olaraq buraxmışdır.
Osmanlı Bəyliyi ın qurucusu Osman Qazi və Malhun Hatun 'un oğludur. Atası Osman Qazinin vəfatından sonra 1324'te bəy olmuşdur. Orxan Qazi 'ye dinin qəhrəmanı mənasını verən Şücaeddin ləqəbi verilmişdir.
==Rum elinə keçiş==
Orxan Qazinin hökmdarlığının son dövründə yeni bir strategiya ortaya çıxmışdır. Bu strategiya Bizansa kömək etmə vəsiləsiylə Rumeliyə Osmanlı hərbi göndərilməsi ilə başlayıb; Osmanlıların və Turklerin Rumeli 'də torpaq əldə edib şəhərlərə də yerləşməsi və yeni bir küffar əlindən torpaq fəth prosesinin (nəticəsində ta orta Avropaya uzanacaq olan prosesin) başlaması ilə davam etmişdir. [3]
Orxan Beyin Bizansa kömək etməsi, bir daxili üsyan sonrası imperiya taxtına keçən VI. Yannis Kantakuzenos 'la qurulan yaxın əlaqələrlə başlamışdır. 1344'de Bizans imperatoru çətin bir vəziyyətdə idi. Saloniki 'dəki valisi olan Yannis Apocausus vəziyyətə hakim ola bilməmişdir və fanatik fanatik lər (Zealot) olaraq xatırlanan bir partiya təkrar idarəçiliyi əlinə almışdı. Serb Kıralı Stefan IV. Duşan təkrar Bizans əleyhinə dönmüş və bütün Makedoniya 'yı zəbt etmək niyyəti serez qalasını mühasirəyə almışdı. Anadoluda müttəfiqi olan və daha əvvəl əsgəri kömək təmin edən Aydınoğlu Umur bəy 'in donanması Papanın qurduğu Liqa müttəfiqləri donanması tərəfindən İzmirdə yandırılmış və İzmir Papalıq müttəfiqlərinin işğalı altına alınmışdı. Saruhan Bəyliyi əsgər təmin edə biləcək vəziyyətdə idi; amma bu qüvvənin həm Saloniki həm də Serb Kıralına qarşı bir əsgəri səfər üçün kifayət olmayacağı çox açıq idi. Onun üçün 1345 -in ilk aylarında VI. Yannis Kantakuzenos Orxan Bəylə yaxın əlaqələr qurmaq üçün temaslara başlamışdır. Özü tarix yazıçısı də olan Kantakuzenos bu evlilik haqqında "kitabında bir hissə ayırmışdır. Buna görə Kantekuzanos bir az Türkcə öyrənmiş; iki hökmdar bir-birləri ilə yaxın şəxsi keçid qurmuşlar və Orxan Bəylə şəxsi görüşləri zamanı bir-birindən gözəl üç qızını da Orxan Bəylə tanıştırmıştır. İkinci qızı olan Teodora'yı Orxan Bəy ilə evləndirmək üçün razılığa. 1346 'da Orxan bəyi toy yeri olan Silivri'ye (Salymbria'ya) gətirməsi üçün 30 gəmilik Bizans donanması istifadə edilmiş və 3 gün 3 gecə davam edən toydan sonra eyni flot Orxan Bəy 'i və maiyetinde geri aparmışdır. Ertəsi il Orxan Bəy yeni arvadı Teodara ilə bu səfər Üsküdarda kayınbabası ilə buluşmuştur. [4]
1350 'də Saloniki 'dəki fanatik fanatik ləri (Zealot) ortadan qaldırmaq üçün hərəkətə keçən VI. Yannis Kantakuzenos yenə kürəkəni Orxan Bəydən Türk süvari qüvvəsi dəstəyi istəmişdir. 20.000 şəxsiyyət, Osmanlı süvari qüvvəsi ilə takviyeli, Bizans qüvvələri ilə VI. Yannis Kantakuzenos 'un oğulu olan Matthaios Kantakuzenos əmri altında Selanik'e doğru irəliləyərkən Orxan Beyin əsgərlərinin Anadoluya geri getmələri gerekmiş və bu əsgərlərin getməsi ilə gücü çox azalan Matthaios'un şansı yaver gedib Selanik yaxınlarında bir türk əsilli pirat flotu taparaq bunları pullu olaraq tutub Saloniki 'e girməyi bacarmışdır. [4]
1352 'də VI. Yannis Kantakuzenos'un ortaq imperator olan V. Yannis Palaiologos ilə arası açılmış və V. Yannis, Ədirnədə hökm sürən Matthaios'a Serblər köməyi ilə hücum edib şəhərin idarəsini əlinə almışdır. Buna qarşılıq Konstantinopolis olan VI. Yannis Kantakuzenos kürəkəni Orxan Bəydən əsgəri dəstək istəmişdir. Orxan Bəy bunun üzərinə komandirliyini oğlu olan Süleyman Paşanın etdiyi bir böyük Osmanlı birliyini VI. Yannis əmrinə girmək üzrə göndərmişdir. Bu Osmanlı birliyi ilə takveyeli Bizans ordusu Bizans imperatoru VI. Yannis başkomutanlığı altında Ədirnəyə gedib bu şəhəri qurtarmışdır. Eyni Osmanlı birliyi bir neçə ay sonra bir qarışıq Serb-Bolqar ordusunu, donmuş olan Meriç çayı sahillərində məğlub salıb məhv etmişdir. [4]
Bəzi türk tarixlərinə görə bu müvəffəqiyyətin nəticəsi olaraq 1353 'te Çimpe qalası Süleyman bəyə bir əsgəri əsas olaraq verilmişdir. Süleyman bəy bura və ətrafına əsgərlərinin ailələrini və qaçqın türkmənləri yerləşdirməyə başlamışdır və bu qala Osmanlıların Avropaya bir köprübaşı nöqtəsi olmuşdur. Bunu qarşısını almağa çalışan İmperator VI. Yannis Kantakuzenos , Çimpe qalasını geri almaq üçün 10.000 qızıl təzminat verməyi təklif etmiş və bunu müzakirə etmək üçün Orhan Bəylə şəxsən görüşmək istəmişdir. Lakin yaşlılığını və xəstəliyini irəli sürən Orxan Bəy bu görüşü qəbul etməmişdir. [5]
Bir başqa şərhə görə isə 2 Mart 1354 'te bütün Trakya böyük bir zəlzələ keçirmiş və bu fəlakəti dərhal arxasından gələn qar növü fırtınaları və şiddətli yağış afetleri həyatı daha da fenalaştırmıştır. Bu afetten əvvəl böyük bir Bizans şəhəri olan Gelibolu daş daşın üzərində qalmayacaq qədər zərər görmüş və bütün xalqı tərəfindən dənizdən tərk edilmişdir. Biga 'da bu xəbəri alan Süleyman Paşa , bir izahata görə onsuz da özünə baza verilən Çimpe'ye getmək üzrə hazır yerləşirdi. Digər bir izahata görə, Süleyman Paşa , daha əvvəlki kömək səfərində Rumeli torpaqlarının zənginliyini görmüş və Rumeliyə yaratmaq üçün bir belə bir fürsət kollamaktaydı.
Hər səbəbdən olursa-olsun, Süleyman Paşa və ordusu ilə Çanaqqala boğazı 'nı keçib və birlikdə gətirilən türkmən Göçmenleri bomboş olan Gelibolu'ya yerləşdirmişdir. Bir neçə ay ərzində şəhərdəki binalar yaşanacaq şəkildə onarılıp və şəhərin qala divarlarının yenidən inşa edilmiş və Gelibolu əhalisinin hamısı Türk olan bir müsəlman şəhərinə çevrilmişdir. Bizans imperatoru rəsmən Süleyman Paşadan Gelibolu'dan orada yerləşdirdiyi bütün türklərlə birlikdə çəkilməsini istəmişdir. Ancaq Süleyman Paşa cavab olaraq bura Türklərin Allahın niyyəti ilə gəldiklərini; gəldiklərində şəhərin tərk edilmiş olduğunu; burada yaşayan heç bir kimsənin evindən zorla atılmadığını və bu şəhəri tərk Allahın inayətini rədd etmə olacağını bildirmişdir. İmperator bu şəhərin boşaldılması xərclərini qarşılayacağını və üstünə təzminat verəcəyini bildirdiyse də Süleyman Paşa 'yı fikirindən caydıramamıştır. İmperator bu səfər kürəkəni Orxan bəyə də vəziyyəti şikayət etmişdir; Orxan Bəy İmparatorla İzmitdə görüşebileceğini bildirmiş isə də görüşməyə xəstəlik bəhanəsini keçməmişdir. Bunu bir fəlakət olaraq qəbul edən İmperator böyük bir ümidsizlik qapılmışdır [4]
Bu problem daha bir hal yoluna qoyulmadan Kantakuzenos, ortaq imperator olan V. Yannis'le açıq mübarizəyə girişmiş; əvvəl kürəkəni V. Yannis Palaiologos'u ortaq imperatorluqdan atıb; Bozcaada'ya (Tenedos'a) sürgünə göndərmişdir. Amma oradan Venediklilər köməyi Bozcaada'dan qaçan V. Yannis İstanbula gəlib Konstantinopolis'te idarəçiliyi yenidən əlinə almışdır. V. Yannis ilə qayınatası VI. Yannis Kantakuzenos müqavilə edib birlikdə imperiya etməyi qəbul etmişlər. Lakin, böyük bir depressiya içində olan VI. Yannis Kantekuznos bir neçə gün sonra, 4 dekabr 1354'te öz istəyi ilə taxtından fərəqət etmiş; bir monastra keşiş olaraq girmişdir. Beləcə Osmanlıların Rumeliyə keçmələri bir Məcburi olaraq qalmış, amma Orxan Beyin kayınbabası iqtidardan ayrılmışdır. [4]
Masallaşmış bir şərhə görə isə Süleyman Paşa və kiçik ordusu Rumeliyə Çak keçiş etmiş və orada ilk yerleşkiyi qurmuşlar.
Hər nə şəkildə keçiş və köprübaşı qurulmuş olursa-olsun, Osmanlılar Trakyada Bizans şəhərlərini bir-bir zaptetmeye başlamışlar. Çimpe qalası və Gelibolu qala və şəhərinə başlayaraq Bolayır, Keşan və Rodoscuk ( Tekirdağ ) 1354'te fəth edilmişdir. Bunun yanında fəth olunmuş torpaqları qorumaq məqsədilə Rumelidə geniş bir məskən siyasəti tətbiq olunmuş və Anadoludan Trakyaya Türklər gətirilib yeni fəth olunmuş yerləşkələrə məskən edilmişlər. Bundan başqa, onsuz da Trakya ərazisində olan quldurluq, haydutluk və çeteciliklə dolanan Türklər, Aydınoğulları və Saruhan orduları qalıqları da Osmanlılara qatılmışlar. 1356'da Osmanlılar Çorlu 'ya qədər ilərləmişlərdir.
Rumeli 'dəkı Osmanlı torpaqları üzərində beylerbeylik vəzifəsi edən Süleyman Paşa, Çorlu ətrafında bir ov zamanı atından düşərək faciəvi şəkildə ölmüşdür (1357). Süleyman bəyin ölümü ilə; 1359-1362 arasında Orxan Beyin oğlu və vəliəhdi Murat bəy Rumelidə Osmanlı ordularına komutaya başlamışdır. Osmanlılar 1361'de Dimetoka 'ye əllərinə keçirmişlər. 1362'de Orxan Bəy öldüyündə Osmanlı orduları Ədirnə qapılarında olub o il bu şəhər də Osmanlılar əlinə keçmişdir.Bu sayədə Ədirnə Osmanlıya aid olmuşdur.
 
==Yenilikləri və düzənləmələri==
 
===Dövlət sahəsində===
 
[[Şəkil:Orhan I area map.png|thumb]]
 
Orxan Qazi Osmanlı Beyliği yeni qanunlar və razılıq sayəsində dövlət etmişdir. Sultan ünvanı ilk dəfə Orxan Qazi dövründə istifadə edilmişdir. İlk dəfə vəzirlik təşkilatı yaradılmışdır. İlk qazı və subaşı mənimsətmələri bu dövrdə edilmişdir. Sancaklara qazıların göndərilmişdir. Məhkəmə Təşkilatı qurulmuşdur. Vəqf sistemi, hüquqi təşkilat qurulmuşdur.
 
===Hərbi sahəsində===
 
Piyada və məlum olaraq ilk nizamlı Osmanlı ordusu qurulmuşdur. İlk donanma işləri görülmüşdür və [[Osmanlı Dövləti]] gücünə güc qatmışdır.
 
== Şəxsiyyəti və fiziki quruluşu ==
 
Orxan Qazi; mavi gözlü, sarışın, ağ bədənli, geniş sinəli, iri quruluşlu bir insan idi. Qulağında qara bir məni var idi. Xalq tərəfindən olduqca sevilirdi. Tez-tez xalqın arasına qarışıb onların dərdlərini dinlerdi.Davranışları balanslı və qətiyyətli idi. Daim tədbirli davranardı. Yaxşı əxlaqlı olaraq bilinərdi.
 
==Son illəri və ölümü==
 
Orxan Qazi, son illərində Osmanlı Dövlətinin idarəsini, oğlu Murat'a buraxaraq Bursa səssiz keçirmişdir.
Ölüm səbəbi və ili haqqında tarixçilər arasında ixtilaf vardır. Zamanının tarixçisi olan Aşıkpaşazade, Orxan Beyin Süleyman Bəylə eyni ildə, 1358 'də, öldüyünü yazmaqdadır [7] Bəzi tarixçilər 1360-ci ildə 79 yaşında ikən vəfat etdiyini bildirirlər və digərləri isə ölümünün 1362'de olduğunu bildirir. [2] .
Orxan Bəy, Bursa, Gümüşlü Kümbet'te atasının türbəsinə basdırılmışdır.
 
==Ailəsi==
 
===Həyat yoldaşları===