Boks: Redaktələr arasındakı fərq

Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
ZéroBot (müzakirə | töhfələr)
k r2.7.1) (Bot redaktəsi əlavə edilir: ckb:بۆکسینگ
Səhifənin bütün məzmununun silinməsi
Sətir 1:
[[Şəkil:Ouch-boxing-footwork.jpg|thumb|right|150px|Boks yarışından bir fraqment]]
 
'''Boks''' - iki adamın müəyyən qaydalar çərçivəsində, hücum və müdafiə məqsədi ilə yumruqlarından istifadə edərək bir-birinə həmlə etdikləri bir idman növü. Boks qarşılaşmaları dünyanın çox ölkəsində maraqla izlənilir. Amma şiddət ehtiva etməsi səbəbiylə bu idmanın qadağan edilməsi lazım olduğunu düşünənlər də vardır.
 
Boks qarşılaşmaları rinqdə keçirilir. Rinq, üç sıra kəndirlə bağlı və yerdən yüksəkdə kvadrat formasında bir sahədir. Professional boksda rinqin böyüklüyü 5-6 m², həvəskar boksda isə ən az 3-6 m²dir. Boks qarşılaşmalarında, hər iki boksçu da eyni çəkidə (ağırlıqda) olmalıdır.
 
Professional və həvəskar boksun qaydaları bir-birindən fərqlidir. Həvəskar boksçular 227 qr ağırlığında, professional boksçular isə ağırlığı 170-283 qr arasında dəyişən əlcəklər istifadə edərlər. Professional boksçular yalnız şort, həvəskar boksçular isə şort və atlet geyər. Həm həvəskar həm də professional boksçular qarşılaşmada diş və qasıq qoruyucuları istifadə edərlər. Həvəskar boksçular ayrıca qoruyucu başlıq da taxa bilərlər.
 
=== Bu idman növü hələ 5000 il bundan əvvəl Misir və Babilistanda mövcud olub ===
 
Fanat: Boks demək olar ki, cəmiyyətin yarandığı ilk dövrlərdən dünya xalqları arasında yayılmağa başlayıb. Bu idman növü hələ beş min il bundan əvvəl Misir və Babilstanda mövcüd olan yumruq döyüşü əsasında inkişaf edib. Müasir boksa bənzəyən yumruq döyüşləri qədim Yunanıstanda da təşkil olunurdu. Eramızdan əvvəl 688-ci ildə boks antik Olimpiya Oyunlarının proqramına daxil edilmişdi.
 
İlk olimpiya çempionu adına yunanıstanlı Onamastus layiq görülmüşdür. Məşhur riyaziyyatçı və filosof Pifaqor da boks üzrə antik Olimpiya oyunlarının qaliblərindən olmuşdur. Arxeoloji qazıntılar nəticəsində Əlcəzairdə tapılan vaza üzərindəki rəsmlər onu göstərir ki, boks (yumruq döyüşü) qədim dövrlərdə Afrikanın cənubunda da özünə pərəstişkarlar tapıb.
 
== Boksun idman növü kimi inkişaf etməsi ==
 
Müasir boks XVIII əsrin əvvəllərində İngiltərədə təşəkkül tapıb. 16 avqust 1743-cü ildə İngiltərə çempionu Cek Broton ilk qaydalar toplusunu - Broton qaydalarını hazırlayıb. 1867-ci ildə markiz Kuinsberrinin yeni boks yarış qaydaları qəbul olunub. Bundan sonra boks idman növü kimi inkişaf etməyə başlayıb. Artıq döyüş raundlara bölünməyə başladı. Raundlar arası qısa fasilələrdə idmançıların dincəlməsi yarışın tempini və hərəkət dinamikasını xeyli artırıb.
 
Tutmalara qadağa qoyulması boksu güləşə oxşamaqdan xilas edib. Daha yumuşaq əlcəklərdən istifadə olunması təhlükəsizlik yaratmaqla yanaşı, zərbələrin rəngarəngliyini də artırıb. Kuinsberrinin yarış qaydaları müasir boksda həm peşəkarlar, həm də həvəskarlar üçün əsas qayda oldu.
 
== AİBA-nın yaranması ==
 
1924-cü ildə Beynəlxalq Həvəskar Boks Federasiyası (FİBA) yaradılıb. Bu təşkilat 1946-cı ildən AİBA adlanmaga başladı. İlk Avropa çempionatı 1924-cü ildə təşkil olunub. Dünya çempionatı isə bundan 50 il sonra 1974-cü ildə keçirilib. 1991-ci ilə qədər Dünya çempionatları hər dörd ildən bir təşkil olunurdu. Bundan sonra bu yarış Avropa çempionatları kimi iki ildən bir keçirilməyə başladı.
 
Dünya çempionatlarında qələbələrin sayına görə rekordçu kubalı Feliks Savondur - 6 qat Dünya çempionu. O, 2000-ci ildə Sidney Olimpiadasında 3 qat Olimpiya çempionu olduqdan sonra bu göstəricidə Teofilo Stevinson və Laslo Pappanı qabaqladı. Avropa çempionatlarında ən yaxşı nəticə göstərmiş boksçu polşalı Zbiqnev Petşikovskidir. O, qitə çempionatında 4 dəfə fəxri kürsünün ən yüksək pilləsinə qalxıb.
 
== Azərbaycanda boks ==
 
Boks Azərbaycanda XX əsrin əvvəllərində təşəkkül tapıb. O dövrlər Bakıya işləməyə gələn əcnəbi fəhlə və mühəndislər, neft sənayesi üzrə mütəxəssislər idmanın bu növünü Azərbaycanda yaymağa başlayıblar. Ötən əsrin 20-ci illərində paytaxtımızda həvəskar boksçuların ilk döyüşləri keçirilməyə başladı. 1924-cü ildə Azərbaycan Boks Federasiyası təsis edilib. Azərbaycan idmançılatının beynəlxalq döyüşləri isə 20-ci illərin sonlarına təsadüf edir. Respublikamızda bu idman növünün inkişafında SSRİ-nin Əməkdar İdman Ustası, tanınmış məşqçi Abbas Ağalarovun adı ilə bağlıdır.
 
O, 1928-ci ildə Vladimir Tolstoyla birgə ümumdünya fəhlə olimpiadasında iştirak edib. Sonrakı illərdə Abbas Ağalarov dəfələrlə SSRİ milli komandasının heyətində müxtəlif beynəlxalq turnirlərdə iştirak edib. Ağalarov 1936-cı ildə Azərbaycan boksçuları arasında SSRİ İdman Ustası adını qazanan ilk idmançıdır ( 1936-cı il). 1972-ci ildən hər il Abbas Ağalarovun xatirəsiə həsr olunmuş beynəlxalq boks turniri keçirilir. Azərbaycanın dəri əlcək ustaları İttifaq dönəmində SSRİ çempionatlarında və SSRİ xalqlarının spartakiadalarında mübarizə aparsalar da, boksdakı əsas uğurlarımız məhz müstəqillik illərinə təsadüf edir.
 
Azərbaycan Boks Federasiyası AİBA-nın tam hüquqlu üzvü olduqdan sonra idmançılarımız Olimpiya oyunlarında, Dünya və Avropa çempionatlarında çıxış etməyə başladılar. İlk uğur isə gənclərin yarışında əldə olundu. 1992-ci ildə Şotlandiyanın Edinburq şəhərində keçirilən gənclər arasında Avropa birinciliyində superağır çəkidə mərhum Ədalət Məmmədov bütün rəqiblərini məğlub edərək, qızıl medala layiq görüldü.
 
1993-cü il də Azərbaycan boksçuları üçün uğurlu oldu. 17 yaşlı Rövşən Hüseynov həm gənclər, həm də böyüklər arasında təşkil olunmuş qitə çempionatının qalibi adını qazandı. Rövşən Hüseynov bir il sonra Banqokda keçirilən Dünya Kubokunda 51 kq çəki dərəcəsində bütün rəqiblərindən üstün oldu. Yarışın ən texnikalı boksçusu üçün ayrılmış xüsusi mükafat Tayland kralı tərəfindən həmyerlimizə təqdim edildi.
 
== Azərbaycan Boks Federasiyasının yaranması ==
 
Azərbaycan Boks Federasiyası 1924-cü ildə yaradılıb. 1926-cı ildə ilk dəfə olaraq boks üzrə Azərbaycan çempionatı keçirilib. 1926-cı ildə Azərbaycanın ən güclü boksçuları Zaqafqaziya çempionatında iştirak edib və qalib olublar. 1929-cu ildə Azərbaycan Türkiyə beynəlxalq görüşü keçirilmişdir. Azərbaycan Boks Federasiyası 1992-ci ildən AİBA və EABA-nın tam hüquqlu həqiqi üzvü olub. 2009-cu il yanvarın 23-də Azərbaycan Boks Federasiyasının hesabat-seçki konfransı keçirilmişdir. Kəmaləddin Heydərov yekdilliklə federasiyanın prezidenti seçilmişdir. Konfransda Ağacan Əbiyev federasiyanın I vitse-prezidenti, Süleyman Mikayılov və Rövşən Hüseynov isə vitse-prezident seçilmişlər.
 
=== Bakıda boks üzrə ilk Avropa çemionatı ===
 
1999-cu ildə Azərbaycan boks tarixində ilk dəfə olaraq Bakıda yeniyetmələr arasında (15-16 yaşlılar) Avropa çempionatı keçirildi. Həmin yarışda boksçularımız qitənin əksər güclü komandalarını qabaqlayaraq, Rusiyadan sonra 2-ci yeri tutdular. Həmin yarışda dəri əlcək ustalarımız 4 qızıl, 1 gümüş və 4 bürünc medala sahib oldular. 2001-ci ildə isə paytaxtımızda ilk dəfə olaraq yeniyetmələr arasında Dünya birinciliyi təşkil olundu. 1999-cu ildə olduğu kimi bu dəfə də boksçularımız 2 qızıl, 4 gümüş, 4 bürünc medalla ümumi hesabda Rusiyadan sonra 2-ci nəticə göstərdilər.
 
[[Şəkil:Olympic pictogram Boxing.png|thumb|right|150px|Olimpiada yarışlarında boks piktoqramı]]
=== Olimpiadada boksçularımızın ilk uğuru ===
 
Olimpiya oyunlarında boksçularımızın ilk uğuru 2000-ci ildə keçirilmiş Sidney Olimpiadasına təsadüf edir. Planetin ən böyük yarışında 75 kq çəki dərəcəsində mübarizə aparmış Vüqar Ələkbərov bürünc medala layiq görüldü. Bundan 2 il sonra böyüklərdən ibarət yığma komandamız Astanada təşkil olunmuş Dünya Kuboku turnirində 12 komanda arasında 5-ci yeri tutdu. 2002-ci ildə Rusiyanın Perm şəhərində keçirilmiş Avropa çempionatında 54 kq çəki dərəcəsində Şahin İmranov yalnız final görüşündə rusiyalı Dünya çempionu Malaxbekova uduzaraq, gümüş medala layiq görüldü.
 
== Olimpiada-2004 (Afina) 9 nəfər iştirak edib. ==
* [[Ağası Məmmədov]] - 3-cü yer
* [[Fuad Aslanov (boksçu)|Fuad Aslanov]] - 3-cü yer
* [[Rövşən Hüseynov]] - 5-ci yer
* [[Ruslan Xairov]] - 5-ci yer
* [[Vüqar Ələkbərov]] - 5-ci yer
* [[Ceyhun Əbiyev]] -
* [[Cavid Tağıyev]] - 9-cu yer
* [[Əli İsmayılov (boksçu)|Əli İsmayılov]] - 9-cu yer
* [[Şahin İmranov]] - 9-cu yer
 
{{Şablon:Olimpiya idman növləri}}
 
[[Kateqoriya:Boks]]
[[Kateqoriya:Olimpiya idman növləri]]
 
{{Link GA|es}}
 
[[af:Boks]]
[[an:Boxeyo]]
[[ang:Fȳstlāc]]
[[ar:ملاكمة]]
[[ast:Boxéu]]
[[be:Бокс]]
[[be-x-old:Бокс]]
[[bg:Бокс (спорт)]]
[[bn:মুষ্টিযুদ্ধ]]
[[bo:ཁུར་འཛིང་།]]
[[bs:Boks]]
[[ca:Boxa]]
[[ckb:بۆکسینگ]]
[[cs:Box]]
[[cy:Paffio]]
[[da:Boksning]]
[[de:Boxen]]
[[el:Πυγμαχία]]
[[en:Boxing]]
[[eo:Boksado]]
[[es:Boxeo]]
[[et:Poks]]
[[eu:Boxeo]]
[[fa:مشت‌زنی]]
[[fi:Nyrkkeily]]
[[fo:Nevaleikur]]
[[fr:Boxe anglaise]]
[[fy:Bokse]]
[[ga:Dornálaíocht]]
[[gd:Dòrnaireachd]]
[[gl:Boxeo]]
[[he:איגרוף]]
[[hi:मुक्केबाज़ी]]
[[hr:Boks]]
[[ht:Bòks]]
[[hu:Ökölvívás]]
[[hy:Բռնցքամարտ]]
[[id:Tinju]]
[[ilo:Boksingero]]
[[is:Hnefaleikar]]
[[it:Pugilato]]
[[iu:ᒥᖏᑎᑕᐅᑎᔪᖅ]]
[[ja:ボクシング]]
[[jv:Tinju]]
[[ka:კრივი]]
[[kk:Бокс]]
[[kn:ಬಾಕ್ಸಿಂಗ್]]
[[ko:권투]]
[[ky:Бокс]]
[[lt:Boksas]]
[[lv:Bokss]]
[[mk:Бокс]]
[[ml:ബോക്സിങ്]]
[[mr:बॉक्सिंग]]
[[ms:Tinju]]
[[mwl:Boxe]]
[[my:လက်ဝှေ့ထိုးခြင်း]]
[[nah:Māīxnāmiquiliztli]]
[[nds:Boxen]]
[[ne:मुक्केबाजी]]
[[nl:Boksen]]
[[no:Boksing]]
[[oc:Bòxa anglesa]]
[[pl:Boks]]
[[pms:Bòcs]]
[[pt:Boxe]]
[[qu:Saqmanakuy]]
[[ro:Box]]
[[ru:Бокс]]
[[sah:Бокс]]
[[sh:Boks]]
[[si:බොක්සිං]]
[[simple:Boxing]]
[[sk:Box (šport)]]
[[sl:Boks]]
[[sn:Tsiva]]
[[sq:Boksi]]
[[sr:Бокс]]
[[su:Tinju]]
[[sv:Boxning]]
[[ta:குத்துச்சண்டை]]
[[te:ముష్టి యుద్ధం]]
[[tg:Бокс]]
[[th:มวยสากล]]
[[tl:Suntukan]]
[[tr:Boks]]
[[uk:Бокс]]
[[ur:مکے بازی]]
[[uz:Boks]]
[[vi:Quyền Anh]]
[[wuu:拳击]]
[[yi:באקס]]
[[zh:拳击]]
[[zh-min-nan:Bo̍k-sèng]]