Primatlar: Redaktələr arasındakı fərq
Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
k r2.7.2+) (Bot redaktəsi əlavə edilir: ur:حیوانات رئیسہ |
Redaktənin izahı yoxdur |
||
Sətir 17:
| vikianbar = Category:Primates
}}
'''Primatlar''' ({{lang-la|Primates}}, {{lang-la|primas}}, hərfi mənada "ilkin", "birinci") — [[Plasentalılar|plasentalı]] [[məməlilər]]in daha çox inkişaf etmiş dəstələrindən biri. Bu dəstəyə [[meymunlar]] və [[insan]] da daxildir.
== Yarımdəstə və fəsilələri ==
{{bt-azlat|Yaşburunlar|Strepsirhini}}
Sətir 39:
* {{bt-azlat|Hibbonlar|Hylobatidae}}
* {{bt-azlat|Hominidlər|Hominidae}}
==Primatların xarakterik xüsusiyyətləri==
[[Şəkil:Non-human_primate_range.png|220px|thumb|Primatların yayılma əraziləri (insanlardan başqa)]]
Primatkimilər dəstəsinə daxil olan canlılar formasına və boyuna görə müxtəlifdir. Müasir primatlar [[Asiya]], [[Afrika]] və [[Amerika]]nın tropik və subtropik ərazilərində, [[Zond]] və [[Filippin]] adalarında yaşayırlar. Ətrafları 5 barmaqlıdır, bu da onlara ağacdan möhkəm tutmağa imkan verir. Beyin yarımkürələri iri olur. Göz çuxurları kəllənin ön tərəfində yerləşir. Müəyyən edilmişdir ki, primatlar cücüyeyən məməlilərin qədim qruplarından əmələ gəlmişdir. Bu dəstəyə ibtidai primatlar (yarımeymunlar) və ali primatlar (meymunlar) daxildir.
==İbtidai primatlar==
İbtidai primatların barmaqları caynaqlıdır. [[Lemur]]lar [[Madaqaskar]] və [[Kanar adaları]] üçün səciyyəvidir. Madaqaskarda onların bir neçə növünün nəsli kəsilmək üzrədir. Afrika və Asiya meşələrində [[lori]]lər yaşayır.
==Ali primatlar==
Ali primatlara 100-dən çox növ daxildir. Bunların ön beyin yarımkürələri iri və qırışlıdır. [[Cənubi Amerika]] meşələrində ilişkənquyruq adlı meymunlar hündür ağacların başında sürətlə qaça bilir. Əntər meymunlar Afrikada və Cənubi Asiyada yaşayırlar. Onlar böyük sürülər şəklində yaşayırlar və nizamlı davranırlar. Sürüyə başçı-dominant rəhbərlik edir. [[İnsanabənzər meymunlar]] daha çox inkişaf etmişdir. Onların başı yumru, ön beyin qabığı mürəkkəb quruluşludur, üzündə tük azdır, ayaqlarının altı və əlinin içi tüksüzdür. İnsanabənzər meymunlar tropik meşələrdə yaşayır. Qorilla və şimpanzelər həm yerdə, həm də ağacda yaşayırlar. [[Hibbon]]lar (Asiya və İndoneziya) və oranqutanlar çox vaxt ağacda olur, yerə nadir hallarda enir. Oranqutanlar [[Sumatra]] adasında daha çox yayılmışdır.
==Kamil insanın formalaşması==
Kamil insan növündən əvvəl [[neandertal]], [[sinantrop]], [[pitekantrop]] və [[avstralopitek]] adlı insan növləri olmuşdur. Güman edilir ki, müasir insan Afrikada əmələ gəlmişdir. Onun sosioloji varlığa çevrilməsində əmək böyük rol oynamışdır.
== İstinadlar ==
== Xarici keçidlər ==
[[Kateqoriya:Primatlar|*]]
[[Kateqoriya:Məməli dəstələri]]
{{Link FM|ca}}
{{Link FM|de}}
| |||