Milli Faşist Partiyası: Redaktələr arasındakı fərq

'''Milli Faşist Partiyası''' ({{lang-it|Partito Nazionale Fascista}}) — [[1921-ci il|1921-ci ildə]] [[Benito Mussolini]] tərəfindən yaradılmış, [[faşizm]] [[ideologiya|ideologiyasını]] reallaşdıran siyasi partiya. Bu partiyanın əsasını [[1919-cu il|1919-cu ildə]] [[Benito Mussolini]] tərəfindən yaradılan [[Faşist mübarizə dəstələrinin ittifaqı|"Faşist mübarizə dəstələrinin ittifaqı"]] təşkil edib. Məhz bu təşkilat daha da formalaşdırılaraq [[1921-ci il|1921-ci ilin]]in [[9 noyabr]] tarixində Milli Faşist Partiyasına çevrilmişdi.

[[1921-ci il|1921-ci ilin]]in [[may]] ayında [[parlament]] seçkilərində [[Benito Mussolini]] Liberal partiyasının [[Lider|lideri]] Covanni Collittini dəstəkləyir. Covanni Coliitti həmin vaxt həm də [[İtaliya|İtaliyanın]] [[Baş Nazir|baş naziri]] idi. Məhz bu dəstək sayəsində yenidən qələbə çalan Liberallar öz arxaları ilə [[Mussolinini]] də çəkdilər. Belə ki, bu vaxt [[Mussolini]] başda olmaq 35 faşist deputatı da [[İtaliya]] [[Parlament|parlamentində]] təmsil olunmaq hüququ qazandılar. Həmin ilin [[9 noyabr]] tarixində [[Faşist mübarizə dəstələrinin ittifaqı|"Faşist mübarizə dəstələrinin ittifaqı"]] adlı təşkilat rəsmi olaraq Milli Faşist Partiyasına çevrildi.

Bu vaxt ölkədə sağ və sol yönümlü partiyalar arasında gedən siyasi mübarizə bəzən silahlı toqquşmalara gətirib çıxarırdı. Faşistlərin anti-demokratik, [[Terrorizm|terrorçu]] hərəkətlərinə qarşı [[1921-ci il|1921-ci ilin]]in [[Yay|yayında]] [[İtaliya|İtaliyanın]] bir çox [[şəhər|şəhərlərində]] "Xalq cəsurları" adlı [[Təşkilat|təşkilatlar]] yaranmağa başladı. Bu [[Təşkilat|təşkilatlar]] faşist dəstələrinə qarşı çıxır, zəhmətkeşlərin nümayiş və tətillərini onlardan müdafiə edirdilər.

[[1921-ci il|1921-ci ilin]]in [[Avqust|avqustunda]] Milli Faşist Partiyası və İtaliya Sosialist Partiyasının rəhbərləri arasında "sakitləşdirmə paktı" imzalandı. Hər iki tərəf öz üzərinə bir-birinə münasibətdə düşmənçilik hərəkətlərindən çəkinmək öhdəliyini götürürdü. Bu səbəbdən [[İtaliya|İtaliyada]]da anti-faşist birliyinin yaradılması ideyası baş tutmadı.

[[Ölkə]] [[Əhali|əhalisinin]] böyük bir hissəsi [[İtaliya|İtaliyanın]] [[müharibə]] nəticəsində niyyətlərinə çatmamasından narazı idi. Buna görə də [[1922-ci il|1922-ci ilin]]in [[oktyabr]] ayında [[Neapol|Neapolda]]da faşistlərin toplanışında [[Roma|Romaya]]ya yürüş elan olundu. [[Mussolini]] [[Hökumət|hökümətə]] başçılıq etmək üçün [[kral]] III Viktor Emmanuil tərəfindən [[Roma|Romaya]]ya dəvət edildi. O, öz silahdaşları ilə birgə qatarla [[Roma|Romaya]]ya gəldi. Beləliklə ölkədə qansız [[inqilab]] faşistlərin tam olaraq hakimiyyətə keçməsi ilə sona yetdi.

Faşistlər hakimiyyətə gələn kimi [[Konstitusiya]] azadlıqlarını ləğv etməyə başladılar. [[1922-ci il|1922-ci ilin]]in [[dekabr]] ayında [[Mussolini]] başda olmaqla "Böyük Faşist Şurasl" (BFŞ) yaradıldı. Bu şura, [[İtaliya]] faşist dairələrinin ali hakimiyyət orqanı idi. BFŞ qanunvericilik və icraedicilik funksiyalarını yerinə yetirirdi.

[[1923-cü il|1923-cü]] ildə parlamentdə Açerbo qanunu qəbul olundu. Bu qanun [[seçki]] sistemini tamamilə dəyişdirdi. Açerbo qanununa görə [[seçki|seçkidə]] faizdən aslı olmayaraq hamıdan çox səs qazanan partiya avtomatik olaraq [[Parlament|parlamentdə]] 66% yerin sahibi olurdu. [[1924-cü il|1924-cü ilin]]in [[aprel]] ayında keçirilən seçkilərdə Milli Faşist Partiyası 63% səs toplayaraq [[Parlament|parlamentdə]] olan yerlərin 66% göstəricisinə sahib oldu. [[1924-cü il|1924-cü ilin]]in [[iyul]] ayında [[sosialist]] deputat Cakomo Matteotti faşist partiyasının gizli üzvləri tərəfindən oğurlanaraq qətlə yetirildi. Bu hadisə ölkədə dərhal böhran yaratdı. [[Xalq]] [[Parlament|parlamenti]] baykot etməyə başlayaraq [[Mussolini]] rejiminin devrilməsini tələb etməyə başladı. [[1925-ci il|1925-ci ilin]]in [[3 yanvar]] tarixində [[Mussolini]] öz çıxışında [[Hakimiyyət|hakimiyyətdə]] olan partiya əleyhinə çıxışlar edənlərə qarşı yeni sərt kursun icra ediləcəyini bildirdi. Bununla da [[XX əsr|XX əsrin]]in 20-ci illərində [[İtaliya|İtaliyada]]da [[Avtoritarizm|avtoritar]] rejim yarandı. Bu sistemin əsas elementi birpartiyalı rejimə keçid idi. Partiya strukturları dövlət səlahiyyətləri qazandılar. Bu ilk olaraq partiyanın silahlı birləşməsinin səlahiyyətlərinin artması ilə nəticələndi. Belə ki, Milli Faşist Partiyasının rəsmi silahlı birləşməsi həm də rəsmi olaraq milli [[polis]] funksiyasını daşımağa başladı. [[1922-ci il|1922-ci ildə]] yaradılan Böyük Faşist Şurası [[1928-ci il|1928-ci ildə]] əldə etdiyi yeni səlahiyyətlər ilə dövlətin ən ali orqanına çevrildi. [[1928-ci il|1928-ci ildə]] Milli Faşist Partiyasından başqa digər partiyaların fəaliyyəti rəsmi olaraq qadağan olundu. Seçkilərdə ancaq Böyük Faşist Şurasının seçdiyi namizədlər iştirak edə bilərdilər.

[[1943-cü il|1943-cü ildə]] müttəfiqlərin [[Siciliya|Siciliya adasına]] qoşun çıxartması [[İtaliya|İtaliyada]]da olan faşist rejimi üçün həyəcan siqnalı oldu və onun gec-tez dağılacağının labüdlüyünü nümayiş etdirdi. Bu zaman böyük dairələrdə [[Mussolini]] rejimini devirmək üçün planlar cızılmağa başlandı. [[24 iyul|24 iyuldan]]dan [[25 iyul|25-nə]] keçən gecə BFŞ-nin əksər üzvləri [[Mussolini|Mussolininin]]nin hakimiyyətdən uzaqlaşması barədə qərar qəbul etdilər. Bununla da [[Kral|kralın]] əmri ilə [[Mussolini]] həbs edilir. Bu vaxt onu əvəz edən yeni baş nazir marşal Pietro Badoglio rəsmi olaraq Milli Faşist Partiyasının fəaliyyətini qadağan edir.

[[Mussolini]] [[12 sentyabr]] [[1943-cü il|1943-cü ildə]] [[Nasist Almaniyası|alman]] desant dəstələrinin köməyi ilə həbsdən azad olur. Dərhal [[Nasist Almaniyası|Almaniyaya]] göndərilən [[Mussolini]] şəxsən [[Hitler]] ilə görüşür. Bundan sonra [[Hitler]] [[Mussolini|Mussolinini]]ni [[Nasist Almaniyası|Almaniyanın]] [[İtaliya|İtaliyada]]da işğal etdiyi ərazidə yaradılmış İtaliya Sosialist Respublikasının başçısı vəzifəsinə qoyur. Bu vaxt Milli Faşist Partiyası adını dəyişərək Respublika Faşist Partiyası adı ilə fəaliyyət göstərməyə başlayır. İtaliya Sosialist Respublikasının ömrü az olur. [[1945-ci il|1945-ci ilin]]in [[25 aprel]] tarixində bu dövlət süquta uğrayır. Beləliklə Respublika Faşist Partiyası da öz fəaliyyətini dayandırır.

Milli Faşist Partiyasının ideologiyası vaxt keçdikcə müxtəlif dəyişikliklərə məruz qalıb. Bu birbaşa olaraq [[Mussolini|Mussolininin]]nin siyasi baxışlarının və ölkədə olan siyasi vəziyyətin dəyişməsinə görə baş verirdi. Yarandığı zamanlardan etibarən ilk vaxtlarda partiyanın [[İdeologiya|ideologiyasında]] [[Sosializm|sosialist]] və sindikalist ideyalar var idi. Buna baxmayaraq partiyanın əsasını [[millətçilik]] və [[faşizm]] təşkil edirdi və partiya aktiv şəkildə [[kommunist]] və [[Sosialist|sosialistlərə]] qarşı mübarizə aparırdı. Partiya [[Ölkə|ölkədə]] nüfuz qazandıqdan sonra ekstremist sağ yönümlü ideyalar onun əsasını təşkil etməyə başladı. Bundan başqa Milli Faşist Partiyası [[Din|dinə]] müsbət şəkildə yanaşırdı. [[1929-cu il|1929-cu ildə]] [[Katolik kilsəsi]] ilə imzalanan Lateran müqaviləsini buna misal çəkmək olar. [[Mussolini]] və [[Roma papası]] [[XI Piy]] ilə bağlanmış bu müqaviləyə əsasən [[İtaliya|İtaliyada]]da [[Vatikan|Vatikan dövləti]] yaradılmışdı. Bununla da Milli Faşist Partiyası [[Vatikan|Vatikanın]] dəstəyini qazanmışdı. Partiyanın əsas ideyalarından biri korporativizm idi. Bu ideya bir-biri ilə müttəfiq olan müxtəlif sosial qrupların [[dövlət]] çərçivəsində, [[hakimiyyət]] naminə birləşməsini nəzərdə tuturdu.

* Zeev Sternhell, Mario Sznajder, David Maisel, Maia Ashéri [http://books.google.ru/books?id=hnv0F88nLawC&printsec=frontcover#v=onepage&q&f=false The birth of fascist ideology: from cultural rebellion to political revolution] — Princeton University Press, 1995. — 348 səh. (ingiliscə)