|
Urartuda dini görüşlər yaranmış, çoxallahlılıq mövcud olmuşdur. Hər tayfa öz allahına sitayiş edirdi. Haldi (səma allahı) Urartunun baş allahı sayılırdı. Onun şərəfinə qala salınmış, heykəl qoyulmuşdu. Tufan, ildırım və yağış allahı Teyşeba, günəş allahı Şivini adlanırdı.
Urartu dövlətinin incəsənətinə Assuriya sənətkarlarının təsiri olmuşdur. Urartunun yüksək inkişaf dövrü b.e.ə. VIII əsrə təsadüf edir. məhz bu dövrdə digər sahələrlə bərabər incəsənət də çiçəklənir. Bizim vaxtımıza gəlib çatmış sənər nümunələri arasında bürüncdən hazırlanmış kiçik ölçülü heykəllər, zərgərlik məhsulları, silahlar yer alıb. Urartu incəsənətinin kiçik bir hissəsi elmə məlumdur. Qədim dövlətlərdən fərqli olaraq Urartunun incəsənət nümunələri bir tədqiqat işi nəticəsində tapılıb. Aralarındaki üslub fərqinin aydın görünməsinə baxmayaraq, Urartu nümunələri uzun müddət Assuriya adı ilə tanınıb. Urartu sənətkarlığının bir sıra özünəməxsus xüsusiyyətləri var.
Urartu sənətkarları çoxsaylı böyük bürünc heykəllər hazırlamışlar. Buna misal olaraq Müsasirdən tapılmış böyük heykəli misal göstərmək olar. Müsasir şəhərinin ələ keçirilməsi zamanı Assuriyalılar tərəfindən 1,8 ton ağırlığında olan, Urartu hökmdarı I Argiştinin şərəfinə hazırlanmış bürünc heykəl tapmışdılar. Lakin bizim dövrümüzə qədər nə bürünc heykəllər, nə də onların fraqmentləri gəlib çatmamışdır.
XX əsrin sonunda Urartu allahlarının cəmi 3 bürünc heykəli tapılmışdır. Belə görünür ki, bu heykəllər dini mərasimlərin keçirilməsi üçün istifadə olunub. Çünki sənət nümunələrində allahların təsviri ənənə hal alsaydı onların sayı daha çox olardı. Hazırda 3 heykəldən birincisi Xaldi allahının heykəli Britaniya muzeyində, digər ikisinin surəti isə Erebuni muzeyində saxlanılır.
Tədqiqatçılar Urartu silahları sırasında hökmdarlara aid olanları ayrı bir kateqoriyaya aid etmişlər. Bu kateqoriyaya aid olmuş nümunələr dəbilqələr, qolçaqlar, qılınclardır. Belə əşyalarda tipik şərq motivləri əks olunurdu- şirlər və öküzlər, ilanlar, qanadlı ilahələr. Elmə Urartu dəbilqələrinin kifayət qədər böyük bir hissəsi məlumdur. Təkcə Teyşebani ərazisində 200-dən artıq nümunə tapılıb. Şah dəbilqələri döyüşçü dəbilqələrindən çox da fərqlənmirdi. Hər iki növdə olan örnəklər xüsusi qabartmalarla bəzədilirdi.
Urartunun zərgərlik nümunələrini iki kateqoriyaya ayırırlar:
1) bahalı metal və daşlardan hazırlanmış dəyərli sənət nümunələri
2) bunların bürüncdən hazırlanmış sadələşdirilmiş formaları, hansı ki əhalinin aşağı təbəqələrdə daha çox istifadə olunurdu
Tədqiqatçılar hesab edirlər ki, zərgərlik məhsullarının bir çoxu yalnız bəzək əşyası kimi yox, həm də amulet xarakteri daşıyırdı. Urartuda tapılmış bəzək əşyalarının çox az qismi günümüzədək gəlib çatıb. Bu zinət əşyaları 714-cü ildə assuriyalılar tərəfindən Müsasirdən oğurlanıb. Belə tip əşyalar artıq saxlanmayıb. Günümüzə çatmış olan ən böyük zərgərlik əşyası Rusxinilidən tapılmış boyunbağıdır.
Daşdan hazırlanmış sənət nümunələri çox azdır. Van ərazisində axtarış zamanı heç bir dal barelyef tapılmamışdır. Topraqqaladakı qazıntılarda da iri daş örnəklər tapılmayıb. Halbuki, Assuriya çarı II Sarqonun barelyefində Müsasir şəhəri təsvir olunub. Görünür, Müsasir məbədlərində iri heykəllər olmuşdur. Bəzi kiçik ölçülü nümunələr Türkiyənin digər şəhərlərində tapılıb. Ehtimal olunur ki, onlar bu ərazilərin midiyalılar tərəfindən işğalından sonra əhv olunub.
Hazırda Urartuya aid olan gildən hazırlanmış cürbəcür sənət nümunələri məlumdur. Urartu dulusçuları keramikadan hazırlanmış və gündəlik məişətdə istifadə olunan , üzərində allahların və heyvanların təsvirlərinin yer aldığı bir çox əşyalar hazırlamışlar. Bir sıra ritual və çar əşyaları gildən hazırlanırdı.
Urartu bədii sənətkarlığına məxsus bir çox saxsı, metal, zərgərlik məmulatlarının, möhürlərin üzərində müxtəlif rəsmlər təsvir edilmişdir. Qızıl medalyon üzərində metal-plastika üsulu ilə işlənmiş "taxtda əyləşmiş İlahəyə səcdə edən qadın" təsviri Urartu zərgərlik sənətinin gözəl nümunəsidir. Urartu ərazisinin coğrafi şəraiti müxtəlif olmuşdur. Burada ucqar və yüksək dağlarla yanaşı, məhsuldar vadilər, aran torpaqları mövcud idi. Xüsusilə Haldi allahına ithaf edilmiş məbədlərin nüfuzu saxlanılırdı və təbliğ olunurdu. Urartu hökmdarları öz qələbələrini və abadlıq işlərini Haldi allahını adı ilə bağlayırdılar. Məbədlərə nəzir verilir və qurban kəsilirdi. İşğal olunmuş ölkələrdən gətirilmiş qənimətin, mal-qaranın və əsirlərin bir qismi məbəd təsərrüfatına bəxş edilirdi. Burada məbədlər hələ böyük torpaq sahələrinə malik deyildilər. Urartu hökmdarları məbəd tikintisinə diqqət verirdilər, lakin məbədlərdə dövlət təsərrüfat formasına oxşar təsərrüfatlar hələ yaranmamışdı.
| 