Kursk döyüşü: Redaktələr arasındakı fərq

'''Kursk Müharibəsi''' (Almaniyanın verdiyi kod adı: {{lang-de|Unternehmen Zitadelle}} (Hisar Hərəkatı)), İkinci Dünya Müharibəsi əsnasında Şərq Cəbhəsində, Alman qüvvətlərinin Kursk çıxıntısına qarşı [[1943]] [[İyul]] və [[Avqust]] aylarında girişdikləri ümumi hücumdur. [[İkinci Dünya Müharibəsi]] əsnasında edilmiş ən böyük tank vuruşmalarından biri və bir gündə ən çox itkinitki verilmiş hava qarşıdurmaları bu müharibədə reallaşmışdır. Almanların Şərq Cəbhəsində reallaşdırdığı son strateji hücumdur. Nəticəsindəki Sovet zəfəri, Şərq Cəbhəsində təşəbbüsü Sovetlərə vermişdir və döyüşünmüharibənin sonuna qədər də elə qalmışdır.

"Kursk Çıxıntısı", Almanların Stalingraddakı uduzması sonrasındakı Sovet hücumu və Alman qarşı hücumu nəticəsi meydana gəlmişdi. Almanlar, çıxıntını şimal və cənub qanadlarından kəsərək cəbhəni qısaltmağı və [[Qırmızı Ordu]] birliklərini çevrəyə yeni bir böyük zəfər əldə etməyi ümid edirdilər. Ancaq Sovetlərin,Sovet ordusunun Hitlerin planları haqqında yaxşı bir kəşfiyyatıkəşfiyyat məlumatı vardı. Kənar yandan Almanlaralmanlar, başda [[Tiger I]] və [[Panther]] tankları olmaq üzrəolmaqla yeni silahları gözləyərək hücumu davamı təxirə salırdılar. Həm əldə edilən kəşfiyyat məlumatları həm də təkrarlanan bu təxirə salmalar, Qırmızı Orduya, pilləli bir müdafiə etmənin detallarınımüdafiəni təşkil etmək və bir strateji qarşı hücum üçün, böyük ehtiyat qüvvətləri təşkil etmək istiqamətində zaman qazandırdı.

Almanlar dərin müdafiə etmə xəttləri içində tamamilə yorulduqdan sonra Sovetlər öz qarşı əks-hücumlarını edərək [[5 Avqust]]da Oryol və [[Belqorodu]] və [[23 Avqust]]da da [[Xarkov]]u geri aldılar və Almanları geniş bir cəbhədə geri atdılar.

[[1942]]-[[1943]] qış müharibələrində [[Qırmızı Ordu]] onsuz da müvəffəqiyyətli olmuşdu. Kursk Müharibəsidöyüşü isə, döyüşünmüharibədə Sovet ordusunun ilk müvəffəqiyyətli strateji Sovet yaz hücumu olmuşdur. Kursk Müharibəsində tətbiq olunan strateji əməliyyat modeli, bir çox əsgərihərbi akademiyanın dərs proqramında iştiraktədris etməkdədir. Kursk Müharibəsi, İldırım Döyüşü hücumlarınınildırımsürətli düşmənhücumların müdafiədüşmənin etməsinimüdafiəni və onun strateji dərinliyini yarıb keçə bilməsindən əvvəl dayandırıldığı ilk nümunədir.

[[1942]]-[[1943]] qışında, Qırmızı Ordu [[Stalinqrad Döyüşünüdöyüşü]]nü qəti bir şəkildə qazanmışdı. Alman 6.-cı Ordusu, təxminən 800 min Alman və müttəfiq əsgəriylə birlikdə məhv olmuşedilmiş, Alman qüvvətləriqüvvələri Şərqdə ciddi şəkildə güc itirmişdi. StalingradınStalinqraddakı düşməsininməğlubiyyətin ardından [[Qafqaz]]dakı [[General vonfon KleistinKlayştin]]in 1.-ci Panzer Ordusu, təhlükəli bir vəziyyətə düşmüşdü və [[15 yanvar]] – [[1 fevral]] tarixləri arasında [[Rostov]]a (Rostov-na-Donu) çəkildigeri çəkilmişdi. [[Yanvar]] ayının ikinci yarısında cəbhənin cənub seqmentində başlayan Qırmızı OrduOrdunun ümumi hücumları bir-birini izlədi. Ən cənubdanCənubdan [[General VatutininVatutin]]in qüvvətləriqüvvələri, onun dərhal şimalından [[General Golikov]]un qüvvətləriqüvvələri, [[Fevral]] ayı ortalarından [[Kursk]] – [[Xarkov]] – [[Azak Dənizi]] xəttinə qədər irəliləmişlər. [9]

Alman Fed MarşalFeldmarşal [[ErichErix vonfon MansteinManştayn]], [[1943]]-cü ilin [[fevral]] və [[mart]] aylarında Üçüncü [[HarkovXarkov Müharibəsidöyüşü]]ninü qazanaraq, kobudca cənubda [[Rostov]]dan, şimalda [[Leninqrad]]a qədər uzanan bir cəbhə xətti meydana gətirdi. Bu cəbhə xəttinin mərkəz bölgəsində, Alman irəli mövqeləri arasında bir [[Sovet]] girintisiçıxıntısı qalmışdırqalmışdı. Bu girintiçıxıntı, cənubda [[Xarkov]]dan şimalda [[Oryol]] ətrafına qədər uzanar və 150 km. dərinlik və 200 km. genişlikdədirgenişlikdə idi.

Almanlar [[1917]]də-ci ildə Qərb Cəbhəsində [[HindenburgHindenburq xətti]]ni Xəttini tikmişlərtikmişdilər, beləcə cəbhə xəttlərixətləri qısalarkən buna bağlı olaraq müdafiə etmə gücləri artmışdı. Eyni strategiyanı Sovetlər Birliyi torpaqlarında təkrarlayaraq PantherPanter-Wotan XəttiniXətti olaraq bilinən uzun, kəsilməz bir müdafiə etmə xəttinin inşaasınıinşasına başlatdılarbaşladılar. Bu xəttə geri çəkilməyi [[1943]]-cü ilin sonlarında reallaşdırmağı planlayırdılar və xəttin gerisində öz güclərini yenidən qazanarlarkəntoplayarkən Sovetlərin qangüc itirməsi təmin ediləcəkdi.

Alman cəbhə komandirlərindənkomandirlərinin çoxu, Sovet hücumlarını tutacaq və axınlarına qarşı dayanacaq daha geridə bir arxa müdafiə etməsisteminin vəziyyətininqurulmasının prioritetliprioritet olduğu mövzusunda eyni fikirdədirfikirdə idilər. Hitler də bu fikiri qətiliklə qəbul etməməkdədiredirdi. "Hitler hər vaxt olduğu kimi hər şərtdə hücumu əmr edirdi." [[Hitler]]ə görə əsas hücum Kursk çıxıntısında olmalı idi. Lakin, LeningraddaLeninqrada doğru da bir hücumuhücum ciddi -ciddi düşünməkdədüşünülməkdə idi. Alman YüksəkHərbi KomandirliyiKomandanlığı (OKW) bu yolla Şərq Cəbhəsində təşəbbüsüntəşəbbüsü yenidən ələ keçəriləcəyiniala biləcəyinə ümid edirdi.

MansteinManştayn Üçüncü Xarkov Müharibəsindədöyüşündə müvəffəqiyyətlə tətbiq edib həddindən artıq yayılmış Sovet güclərini məhv etdiyietmə planınplanının bənzərini tətbiq etmək istəyirdi. Qırmızı Ordunu cənuba, ümidsizcədoğru yenidən qurmağayenidənqurma üçün 6.-cı OrduyaOrdunu hücum etmə mövzusunda aldadaraq Ukraynanın şərqindəki DonetsDonetsk Hövzəsinə çəkməyi təklif etmişdi. Daha sonra Donets Hövzəsinin şərqindəki HarkovdanXarkovdan cənuba, Rostova doğru hücum edərək bütün bir Sovet cənub qanadını Azakbütünlüklə Azov Dəniziylə birlikdə çevrəyəmühasirəyə alacaqdı.

Alman Quru qüvvələriQoşunları ÜstBaş KomandirliyiKomandanlığı (OKH) MansteininManştaynın planını təsdiqləmədi və onun yerinə Oryol və HarkovXarkov arasındakı gözə batan çıxıntıya diqqətlərini yönəltdi. Voronej və Mərkəz Cəbhələri bu çıxıntının içində və ətrafında danışılmışdı və bu çıxıntını kəsmək idilazım idi. Eyni zamanda daha düz və qısa bir cəbhə yaradılmış olacaqyaradılacaq və Moskvadan Rostova uzanan şimal-cənub dəmiryolu üzərindəki strateji Kursk şəhəri də ələ keçəriləcəkdi.

Şərqdəki döyüşü Müttəfiqlər Alman işğalı altındakı Avropanı cənubdan və qərbdən təhdid etməyə başlamadan əvvəl bitirmək istəyən Hitler, geniş "Kursk Çıxıntısı" 'nı yox edərək buradakı böyük Sovet birliklərini məhv etməyi planlayırdı. Alman Wehrmacht[[Vermaxt]] ÜstBaş KomandirliyiKomandanlığı (OKW) Şərq Cəbhəsində təşəbbüsü yenidən ələ keçərmək istəyirdi.

[[Mart]]da planlar dəqiqəşdi. [[Walter Model]]in 9. Ordusu [[Oryol]]dan cənuba doğru hücum edərkən [[Hermann Hothun]] 4. Panzer Ordusu və Kempf Ordu Dəstəsi, Mansteinin ümumi əmri altında HarkovdanXarkovdan şimala doğru hücum edəcəkdi. Kursk yaxınlarında birləşməyi planlayırdılar və hücum yaxşı nəticələnsə öz təşəbbüslərində şərqə doğru, bir neçə həftə uzaqlıqdakı Don Çayı üzərində yeni bir xətt meydana gətirmək üçün irəliləyə biləcəkdilər.

Bu ana qədər döyüşün gedişatı, Almanların hücuma söykənən müvəffəqiyyəti şəklində idi. [[Blitzkrieg]] Qırmızı Ordu da daxil bütün düşmənlərini alt etmişdi. Digər tərəfdən hər iki qış hücumu da [[Sovet]] hücumlarının da yaxşı işlədiyini göstərmişdi. Yenə də, Jukov başda olmaq üzrə Stavkanın qərargah zabitlərindən bəziləri, Almanların hücum edərək özlərini istehlak etmələri tərəfdarı idi. Bununla birlikdə cəbhə komandirlərindən bəziləri hələ də, önləyici bir hücumdan yanaydılar. Mərkəz Cəbhə qərargahının [[10 Aprel]] [[1943]] tarixli hesabatının son hissəsində, Qərb, Mərkəz və Bryansk Cəbhəsi qüvvətlərinin topluca Oryol bölgəsini hədəf alan bir önləyici hücuma girişmələri təklif edilməkdə idi. May ortalarında isə Voronej Cəbhəsi Komandiri Vatutin və Cəbhənin siyasi komissarı Kruşçev, Almanların Belgorod – HarkovXarkov bölgəsində toplanmaqda olan qüvvətlərinə qarşı önləyici bir hücumu təklif etmişlər idi. Kənar yandan yenə May ayı ortalarına qədər Stalin, hücum ya da müdafiə etmə mövzusunda qərarsız idi. Nəticədə, Vasilevskiy və Antonovun dəstəyini alan/sahə, Jukovun fikri mübahisə/müzakirənin istiqamətini təyin etmişdi. Şübhəsiz bu nəticədə, bir əvvəlki il İzəm Körpübaşı Hücumunun təcrübəsinin də təsiri olmuşdu. Alman yaz hücumları, başlamadan əvvəl bir hücumla maneə törətmək və beləcə strateji təşəbbüsü ələ keçərmək məqsədiylə HarkovXarkov bölgəsində girişilən hücum, acı/ağrılı bir uduzmayla nəticələnmişdi.