Cəfər Sadiq: Redaktələr arasındakı fərq

| xələfi = [[İmam Kazim|Kazım]] ([[İmamilər]]ə görə)<br />[[İsmail ibn Cəfər|İsmail]] ([[İsmaililər]]ə görə)

== Həyatı ==

Cəfəri Sadiq, künyəsi Əbu-Abdullah, ləqəbi Sadiq, atası Baqir, anası isə Ümmü-Fərvə olmuşdur.

Cəfəri Sadiqin həməsri olmuş xəlifələr

[[Mərvan ibn Məhəmməd]] (126-132 h.q);

=== Sadiqin elmi səviyyəsi ===

Sadiqin elmi əzəmət və yüksəkliyinə aid çoxlu sübutlar vardır.

[[Hənəfi məzhəbi]]nin məşhur banisi [[Əbu Hənifə]] deyirdi: "Mən Cəfər ibn Məhəmmədən savadlı şəxs görməmişəm."

[[Maliki məzhəbi]]nin banisi Malik deyirdi: "Bir müddət Cəfər ibn Məhəmməd yanına gedib-gəlirdim. Onu daima bu üç halda gördüm: ya namaz qılırdı, ya oruc tuturdu, ya da Quran oxuyurdu. Onu dəstəmazsız hədis danışan görmədim. Elm, ibadət və təqvada Cəfər ibn Məhəmməd əleyhissəlamdan üstün bir şəxsi nə bir göz görmüş, nə bir qulaq eşitmiş, nə də heç kimin fikrinə belə gəlməmişdir."

Onuncu əsrin görkəmli alimlərindən olan Əbu Bəhr Cahiz deyir: "Cəfər ibn Məhəmməd elə bir şəxsdir ki, onun elmi bütün dünyanı əhatə etmiş, deyilənlərə görə Əbu-Hənifə və eləcə də, Süfyan Suri onun şagirdlərindən olmuşdur. Bu iki nəfərin onun şagirdi olması onun elmi yüksəkliyini sübut etmək üçün kifayət edər."

Məşhur tarixçi ibn Xəllikan yazır: "O, on iki İmamlı şiələrin İmamlarından biri, Peyğəmbər ailəsinin böyük şəxsiyyətlərindən biri olmuşdur. Düzgünlüyünə və doğru danışdığına görə onu Sadiq adlandırmışlar. Onun fəzilət və kəraməti o həddədir ki, daha bunu şərh etməyə ehtiyac yoxdur. Əbu-Musa Cabir ibn Həyyan Tərtusi onun şagirdi olmuşdur. Cabir Sadiqin təlimlərini ehtiva etmiş və beş yüz risalədən ibarət olan min vərəq həcmində bir kitab yazmışdır.

Sadiqin dövründəki siyasi, ictimai və mədəni vəziyyət

Sadiqin dövrü özünəməxsus yer tutmuş və o dövrdəki siyasi-mədəni vəziyyət heç hansı bir İmamın dövründə olmamışdır. Çünki həmin dövr Bəni-Üməyyə hakimiyyətinin zəiflədiyi, Bəni-Abbasın qüdrətinin isə artdığı bir dövr olmuşdur. Bu iki dəstə bu müddətdə bir-biri ilə mübarizədə olmuşdur. Hişam ibn Əbdülməlikin dövründən etibarən Abbasilərin siyasi təbliğatı başlamış, hicrətin yüz iyirmi doqquzuncu ilində bu təbliğat artıq silahlı və nizamlı mübarizəyə çevrilmiş, nəhayət yüz otuz ikinci ildə Abbasilərin qələbəsi ilə nəticələnmişdir.Abbasilər də hakimiyyətə gəlməzdən qabaq Peyğəmbər ailəsinin tərəfdarı və onların intiqamını almaq şüarı altında hərəkət etdikləri üçün onlar tərəfdən bir çətinlik törənmirdi.

Fikir və mədəniyyət cəhətdən də, Sadiqin dövrü mədəniyyət və fikir yüksəlişi dövrü olmuşdur. O dövrdə İslam cəmiyyəti içərisində misli görünməmiş dərəcədə elmə həvəs yaranmış və müxtəlif elmlər, istər Quran qiraəti, təfsir, hədis, fiqh və əqaid kimi İslami elmlər, istərsə də tibb, fəlsəfə, astronomiya, riyaziyyat və bu kimi digər dünyəvi elmlər meydana gəlmişdi. Belə ki, azca düşüncə tərzi olan hər bir şəxs elm bazarına müraciət edirdi.

Sadiqin dövrü, həm düşüncə və fikirlərin bir-biri ilə mübadilə olunması, həm də məzhəb və firqələrin meydana gəldiyi bir dövr olmuşdur. Müsəlmanların kitab əhlinin, eləcə də yunan alimlərinin əqidə və nəzərləri ilə üzləşməsi nəticəsində müxtəlif növ çətinliklər irəli çıxmışdı. O dövrdə Mötəzilə, Cəbriyyə, Mürciə, Qulat,Zənadiqə, Müşəbbihə,Mütəsəvvifə, Mücəssəmə,Tənasüxiyyə və bu kimi məzhəblər yaranmış və bunların hər biri öz əqidələrini yaymağa çalışmışlar. Bundan da əlavə, İslami elmlərin hər birində o elmin alimləri arasında fikir müxtəlifliyi yaranırdı. Məsələn, Quran qiraəti, təfsir, hədis, fiqh və əqaid elmlərində qızğın mübahisələr yaranır, hərə bir cür hökm verərək müxtəlif nəzəriyyəni himayə edirdi.

Sadiq yaranmış əlverişli siyasi vəziyyəti və cəmiyyətin böyük ehtiyacını, həmçinin, ictimai şəraitin hazır olduğunu nəzərə alıb atası Baqirin elmi və mədəni inqilabının yolunu davam etdirərək böyük elm ocağı, böyük məktəb təsis etdi. O dövrün dini və dəqiq elmləri sahəsində sayı dörd minə yaxın qeyd edilmiş Hişam ibn Həkəm, Məhəmməd ibn Müslim, Əban ibn Təğlib, Hişam ibn Salim, Mömin Taq, Müfəzzəl ibn Ömər, Cabir ibn Həyyan və s. kimi seçilmiş böyük şagirdlər yetişdirdi. Bu şagirdlərin hər biri öz növbəsində böyük elmi şəxsiyyət və parlaq simalardan olub böyük xidmətlər göstərmişdir. Onlardan bəziləri böyük elmi əsərlər yazmış, çoxlu şagirdlər yetişdirmişlər. Misal üçün qeyd edə bilərik ki, Hişam ibn Həkəm otuz bir cild, Cabir ibn Həyyan isə müxtəlif elmlər sahəsində, istər dəqiq elmlər, istər təbiət elmləri, istərsə də o dövrdə geniş yayılmış kimya sahəsində iki yüz cilddən artıq kitab yazmış, məhz buna görə də, "kimyanın atası" ləqəbini almışdır. Cabirin kitabları orta əsrlər dövründə Avropanın müxtəlif dillərinə tərcümə edilmişdir. Yazıçılar onun xatirəsini böyük əzəmətlə yad edirlər.

Sadiqin əzəmətli elmindən hərkəs faydalanır.Əbu Hənifə bu alimlərdən biridir.

Sadiqin şagirdləri Kufə, Bəsrə, Vasit, Hicaz və digər müxtəlif şəhərlərdən, həmçinin, Bəni–Əsəd, Məxariq, Teyy, Süleym, Qətəfan, Əzd, Xüzaə, Xəsəm, Bəni-Zəbbə, Qüreyş, xüsusilə də, Bəni-Haris ibn Əbdülmüttəlib və Bəni-Həsən qəbilələrindən olmuşlar.

Sadiq məktəbinin genişliyi haqqında bu yetər ki, Rzanın şagirdlərindən olan (və neçə il Sadiqdən sonra yaşayan), böyük hədisçilərdən biri olmuş Həsən ibn Əli ibn Ziyad Vəşşa deyir: "Kufə məscidində hamısı Cəfər ibn Məhəmməd hədis söyləyən doqquz yüz hədis müəllimi gördüm."

İbn Həcər Əsqəlaninin dediyinə görə Şübə, Süfyani Suri, Süfyan ibn Üyeynə, Malik, İbn Cərih, [[Əbu Hənifə]], Musa ibn Əbu Hənifə, Vəhib ibn Xalid,Qəttan, Əbu Asim və bu kimi bir çox digər fəqih və hədisçilər Sadiqdən hədis söyləmişlər. Şafei yazır: "Onun tövhid və digər sahələrdə qiymətli kəlamları var. Onun şagirdi olmuş Cabir ibn Həyyan beş yüz risalədən ibarət olan min vərəqli bir kitab yazmışdır."

Sadiq öz şagirdlərinin hər birini onun istedadına uyğun olan sahədə yetişdirir, nəticədə şagirdlərinin hər biri hədis, təfsir, əqaid və bu kimi elmlərin biri və ya ikisində mütəxəssisə çevrilirdi. Bəzi vaxtlar Sadiq onunla elmi bəhs və münazirə etmək istəyən şəxslərə bildirirdi ki, onun həmin sahədə mütəxəssis olmuş tələbəsi ilə bəhs etsin. Hişam ibn Salim deyir: "Bir gün Sadiqin bir neçə dostu ilə birlikdə o Həzrətin yanında oturmuşduq. Bu vaxt Şam şəhərindən olan bir kişi icazə istəyib məclisə daxil oldu. Sonra ondan soruşdu: "Nə istəyirsən?" Şam şəhərindən olan kişi dedi: "Eşitmişəm ki, siz camaatın bütün suallarına cavab verib çətinliklərini həll edirsiniz, mən də gəlmişəm sizinlə elmi bəhs edəm."Sadiq buyurdu: "Hansı mövzuda bəhs etmək istəyirsən?" Şam şəhərindən olan kişi dedi: "Quranın qiraəti barədə." Sadiq üzünü Həmrana tutub buyurdu: "Həmran, bu kişinin cavabı sənin öhdənədir." Şamdan olan kişi dedi: "Mən Həmranla yox, məhz Sizinlə bəhs etmək istəyirəm."Sadiq buyurdu: "Əgər Həmranı məğlub etsən, elə bil ki, məni məğlub etmisən." Şam şəhərindən olan kişi çarəsiz qalıb Həmranla bəhsə başladı. Nə dedisə, Həmrandan qəti və qaneedici cavab eşitdi. Belə ki, nəhayət yorulduğu üçün bəhsi davat etdirməkdən əl çəkdi.

Bu həyəcanlı hadisəni müşahidə etməklə sevincdən Sadiqin dodaqlarına şirin bir təbəssüm qonmuşdu.1

=== Sadiqin münazirələri ===

Bundan öncə qeyd etdik ki, Sadiqin yaşadığı dövr fikir və düşüncə mübarizəsi, müxtəlif məzhəb və firqələrin meydana gəldiyi dövr olmuşdur. İslam maarif və mədəniyyətinin yunan alim və filosofların fikir və rəyləri ilə mübarizəsi nəticəsində bir sıra şübhələr meydana çıxmışdı. Buna görə də,Sadiq İslam əsaslarını tanıtdırmaq məqsədi ilə bu məzhəblərin başçı və tərəfdarları ilə çoxsaylı və həyəcanlı münazirələr edirdi. Bu münazirələrlə o, bu məzhəblərin əqidəsinin puç, İslam əqidəsinin isə üstün olduğunu kəskin və məntiqli sübutlarla isbat edirdi.

Yuxarıda qeyd etdiklərimizi nəzərə alsaq, asanlıqla başa düşərik ki, Cəfəri fiqhi Sadiqin dövründəki rəsmi fəqihlərə qarşı təkcə sadə bir dini ixtilaf olmamış, eyni zamanda hökumətə qarşı iki məzmunu da özündə ehtiva etmişdir. Onların birincisi və eləcə də, ən əsası hökumət orqanlarının lazımi dini məlumatlardan xəbərsiz olmasını və camaatı ideoloji cəhətdən idarə edə bilmədiklərini isbat etmək olmuşdur. Yəni, həqiqətdə onların xilafət kürsüsündə oturmağa layiq olmadıqları sübut olunurdu. İkincisi isə hökumətə bağlı olan fəqihlərin fiqhi məsələləri bəyan etmək və onların, hakim dairələrin istəklərini nəzərə alaraq qeyri-İslami məsləhətləri əsasında qurduqları şəriətdə dinin təhrif olunmasını sübuta yetirmək idi.Sadiq elm ocağını genişləndirib fiqh, İslam maarifi, Quran təfsirini hökumətə bağlı olan alimlərin dediyindən fərqli bəyan etməsi əməli olaraq hökumətə qarşı atılmış bir addım idi. O Həzrət hamısı bir növ hökumətin əsas hissəsi sayılan rəsmi fiqh və məzhəbi təşkilatların səhvlərini üzə çıxarıb hökumət orqanının şəriətdən kənar olduğunu isbat edirdi.

Sadiqin səhabələrinə buyurduğu təlim və müzakirələrində xəlifələrin dini elmlərdən xəbərsiz olduqları məsələsi, İslam nöqteyi-nəzərindən onların xəlifəliyə səlahiyyətləri olmadığı açıq-aşkar müşahidə olunur. Yəni, Sadiq öz fiqh və Quran dərslərinin ehtiva etdiyi hökumətlə qarşıdurma məsələsini səhabələri arasında açıq-aşkar müzakirəyə qoyurdu.Sadiqdən olan hədisdə oxuyuruq: "Biz o kəslərik ki, [[Allah]]-taala bizə itaət etməyi camaata vacib buyurmuşdur. Halbuki, camaat elə bir şəxsə itaət edir ki, sabah onun cahilliyi ucbatından [[Allah]] dərgahında üzürlü sayılmayacaqlar." Bu o deməkdir ki, camaat rəhbər və xəlifələrinin cahilliyi nəticəsində səhvə düçar olub [[Allah]] yolundan başqa yola getdiklərinə görə üzürlü sayılıb deyə bilməzlər ki, biz öz seçimimizə görə səhv etməmişik. Bizi bu yola sürükləyən bizim cahil rəhbərlərimiz olmuşdur. Bu üzr əsla qəbul olunmayacaq, çünki, bu cür rəhbərlərdən itaət etməyin özü səhv bir iş olub sonrakı səhvlərə bəhanə ola bilməz.

=== Sadiq məktəbinin şagirdlərindən bir nümunə ===

Hişam görkəmli alim, böyük əqaidçi, şirin və gözəl nitq sahibi və elmi mübahisədə çox mahir bir şəxsiyyət idi. O, Sadiq və Kazimin məktəbinin ən görkəmli şagirdlərindən biri hesab olunurdu.

Hişam ibn Həkəm şiələrin hər tərəfdən müxtəlif məzhəblər və siyasi qüdrətlərin təzyiqlərinə məruz qaldığı bir dövrdə şiə dünyasına çox böyük xidmətlər göstərmiş, xüsusən şiə məzhəbinin əsas əqidə dayaqlarından biri olan İmamət mövzusunu layiqincə müdafiə etmiş, onun cəmiyyəti islah edə biləcək mənasını gözəl şəkildə bəyan etmişdir. Düzdür, Hişamın əqidə dayaqları və elmi şəxsiyyəti Sadiqin məktəbində möhkəmlənmiş və bu məktəbdə onun İslami və fikri təkamülü öz inkişafını davam etdirmişdir. Ancaq hicrətin yüz qırx səkkizinci ilindən sonra, yəni,Sadiq şəhid olduqdan sonra Hişamın böyük şəxsiyyətliyi Kazım tövsiyələri ilə təkamülə çatmış və bu sahədə son həddə qədər irəliləmişdir.

Hişamın Sadiq ilə ilk və onun elmi həyat yolunu tamamilə dəyişən görüşü çox şirin və maraqlı olmuşdur.

Hişamın Ömər ibn Yezid adlı əmisi deyir: "Cəbriyyə məzhəbinə xidmət edən qardaşoğlum Hişam, məzhəbi məsələlərdə elmi mübahisələr etmək üçün onu Sadiq ilə görüşdürməyimi xahiş etdi. Mən ona cavab verdim ki,Sadiqdən icazə almamış belə bir iş görə bilmərəm. Sonra İmamın hüzuruna gedib Hişamın onunla görüşməsi üçün ondan icazə aldım. Qırağa çıxıb bir neçə addım atdıqdan sonra qardaşoğlumun cəsarət və qorxmazlığını xatırladıb yenidən Sadiqin hüzuruna qayıtdım. Qardaşoğlumun cəsarət və qorxmaz olduğunu ona bildirdim.Sadiq mənə buyurdu: "Mənim üçün narahatsan?" Tutduğum işdən utanıb səhvimi başa düşdüm. Sonra qardaşım oğlunu Sadiqin hüzuruna gətirdim. İçəri keçib oturduqdan sonra Sadiq ona bir sual verdi, o, cavab verə bilməyib bir qədər möhlət istədi,Sadiq da ona möhlət verdi. Hişam bir neçə gün həmin məsələnin cavabını tapmaq üçün o qapını, bu qapını döyürdü. Axırda da bir cavab tapa bilmədi. Nəhayət, çarəsiz qalıb yenidən Sadiqin hüzuruna getdi, Sadiq da məsələnin cavabını onun üçün açıqladı.

1.Hişam fövqəladə bir elmi mübahisə qüvvəsinə malikdir. Belə ki, macəranı danışan (yəni Hişamın əmisi) ondan qorxu hiss edərək onun bu sahədə olan bacarıq və hünərini cəsarət və qorxusuzluq adlandırır. O, hətta onun Sadiq ilə üzləşəcəyindən nigarançılıq hissi keçirərək bu məsələni Sadiq bildirir.

3.Diqqəti cəlb edən üçüncü məsələ Sadiqin şəxsiyyətinin əzəmətidir. Belə ki, Hişam onun qarşısında özünü itirərək bütün bildiklərini unudur və gözlərindən oxunan hörmətlə dolu baxışları ilə özünün o Həzrətin qarşısında kiçikliyinə etiraf edir.

Bəli, o mənəvi görüş öz işini görərək Hişamın həyat tərzini büsbütün dəyişdi. O gündən etibarən Hişam Sadiqin məktəbinə qoşularaq keçmiş fikirlərini başından çıxartdı və bu məktəbdə elə parladı ki, Sadiqin digər dostlarını da ötüb keçdi.

Hişam Sadiqin məktəbindən öyrəndiyi çoxlu elmlər sayəsində qısa bir zamanda yüksək elmi mərhələləri arxada qoyub şiə məzhəbinin əsaslarının təbliği və məzhəbin müdafiəsində əlindən gələni etdi. O, bu sahədə çoxlu elmi əsərlər yazıb özündən yadigar qoydu. Hişamın təxminən otuza qədər olan əsər və kitablarının adını nəzərdən keçirsək, onun elmi əzəmət və gördüyü işlərin nə qədər böyük olduğunu görərik. İndi onun müxtəlif sahələrdə yazdığı əsər və kitabların adını oxucuların nəzərinə çatdırırıq:

=== Sadiqin siyasi fəaliyyəti ===

Burada bunu qeyd etmək lazımdır ki, hamının təsəvvürünün əksinə olaraq Sadiqin hərəkatı təkcə elm sahəsində (baxmayaraq ki, bu sahə çox geniş olmuşdur) olmamışdır. Eyni zamanda, o Həzrət siyasi fəaliyyət də göstərmişdir. Ancaq Sadiqin hərəkatının bu hissəsi bir çox yazıçı və təhqiqatçılar üçün naməlum qalmışdır. İndi isə "Sadiq o dövrün vəziyyət və şəraitini nəzərə alıb əsla siyasət işinə qarışmamış və heç bir siyasi fəaliyyət göstərmədən xəlifələrin siyasətləri ilə hərəkət etmişdir" deyənlərin bu fikrinin əsassız və səhv olduğunu başa düşmək üçün Sadiqin bəzi siyasi fəaliyyətlərini oxucuların nəzərinə çatdırırıq.

Yuxarıda qeyd etdiyimiz kimi Bəni-Abbas Bəni-Üməyyə ilə mübarizənin əvvəllərində (Bəni-Haşimi) Peyğəmbər (səlləllahu əleyhi və səlləm) ailəsini himayə etmək,haqq-ədalət qurmaq şüarlarını verirdilər. Həqiqətən də, bir tərəfdən Əməvilərin hakimiyyəti dövründə Peyğəmbər (səlləllahu əleyhi və alihi və səlləm) ailəsinin məzmlumluğu müsəlmanların ürəklərini yaraladığından, digər tərəfdən də, onlar İslam hakimiyyəti adı altında heç bir zülm etməyi əsirgəmədiyindən, Bəni-Abbas camaatın Bəni-Üməyyəyə qarşı olan ciddi narazılığından istifadə edib Peyğəmbər (səlləllahu əleyhi və alihi və səlləm) ailəsini himayə etmək şüarı adı altında işin əvvəlində xalqın etimadını özlərinə cəlb edə bildilər. Ancaq onların Peyğəmbər (səlləllahu əleyhi və alihi və səlləm) ailəsinə qarşı zülmün,haqsızlığın aradan qaldırılması və haqq-ədalətin öz yerini tutacağı barədəki vədləri nə təkcə həyata keçmədi, üstəlik çox çəkmədi ki, Bəni-Üməyyənin qeyri-İslami işləri bu dəfə bir az da, artıqlaması ilə icra olunmağa başladı. İş o yerə çatdı ki, camaat yenidən Bəni-Üməyyə hakimiyyətinin qayıtmasını arzuladı. Səffahın hakimiyyət dövrü qısa və ilk Abbasi xəlifəsinin hakimiyyət dövrü olduğundan, o vaxt hələ Bəni-Abbas hakimiyyətinin dayaqları çox da möhkəmlənmədiyi üçün onun dövründə camaata bir o qədər də zülm olunmurdu. Peyğəmbər (səlləllahu əleyhi və alihi və səlləm) ailəsi də çox təzyiqlərə məruz qalmırdı. Ancaq Mənsur Dəvaniqinin hakimiyyətə gəlişi ilə zülm artdı. Mənsur nisbətən uzun müddət, yəni təxminən iyirmi bir il Sadiqin həməsri olduğu üçün onun bu müddətdə göstərdiyi təzyiqlər və törətdiyi cinayətlər barədə bir az açıqlamalar veririk.

Mənsurun hakimiyyəti dövründə Sadiq, o şəhid olduqdan sonra da onun əziz oğlu Kazim İslami mübarizələr rəhbəri kimi, [[Mədinə]] şəhəri isə zalım xəlifələrin özbaşınalıqlarına qarşı aparılan əsl İslami hərəkat mərkəzi hesab olunurdu.

Həsənin nəvəsi) "Nəfsi Zəkiyyə" adı ilə məşhur olmuş Məhəmməd ibn Abdullah ibn Həsənin qiyamından sonra Sadiqin həyatının sonlarında Mənsur [[Mədinə]] şəhərində baş vermiş qiyamı yatırtmaq üçün Riyah ibn Osman adlı çox zalım, qaniçən və rəhmsiz bir şəxsi [[Mədinə]]yə vali təyin etdi. Riyah [[Mədinə]]yə gəldikdən sonra camaatı bir yerə toplayıb xütbə oxuyaraq xütbənin əsnasında dedi: "Ey [[Mədinə]] camaatı! Mən əfi oğlu əfiyəm. Mən sizin şəhərinizi xarabaya çevirən, kişilərinizi qıran Müslim ibn Üqbənin qardaşı oğluyam. And olsun [[Allah]]a, əgər təslim olmasanız, sizin şəhərinizi alt-üst edəcəyəm. Belə ki, daha onda həyatdan əsər-əlamət qalmayacaq."

Əbu Cəfər Mənsur Dəvaniqi [[İmam Sadiq]]in siyasi fəaliyyətindən çox narahat idi.Sadiqin xalq kütlələri tərəfindən sevilməsi və elmi əzəməti Mənsurun bu nigarançılığını daha da artırırdı. Buna görə də, o, bir bəhanə düşcək tez Sadiqi İraqa çağırtdırır və onu qətlə yetirmək üçün bir plan çəkirdi. Ancaq hər dəfə bir vasitə ilə təhlükə Sadiqdən sovuşurdu.

Mənsur [[Mədinə]] şiələrini bərk nəzarət altına almışdı. Onun [[Mədinə]]də bir sıra casusları var idi ki, onlar Sadiqin dostları ilə əlaqə saxlayan şəxslərin boynunu vururdular.

Sadiq öz dostlarını xilafət mərkəzi ilə həmkarlıq etməkdən çəkindirirdi. Bir gün Sadiqin dostlarından biri soruşur: "Bizlərdən bəzilərimiz elə vaxt olur ki, dolanışığı çətinləşir və onlara bunlar (Bəni-Abbas) üçün ev tikib, quyu qazıb pul almaq təklifi olunur. Sizin fikrinizcə bu iş necədir?"Sadiq buyurur: "Mən heç razı deyiləm ki, onlar üçün bir düyün belə düyünləyim, yaxud bir tuluğun ağzını belə bağlayım. Baxmayaraq ki, bu işin müqabilində mənə çoxlu pul verəcəklər. Çünki zalımlara kömək edən şəxsləri Qiyamət günü oddan olan pərdə ilə hasarlanmış bir yerə yığacaqlar və bu zaman [[Allah]] onların barəsində hökm verəcək."

Bir gün Mənsur Dəvaniqi Sadiqə məktub yazır ki, nə üçün başqaları kimi sən də bizim yanımıza gəlmirsən? Sadiq onun cavabında yazır: "Bizim (dünyəvi cəhətdən) elə bir şeyimiz yoxdur ki,ona görə sənə ümid bəsləyək. Sənin nə elə bir nemətin vardır ki, ondan ötrü gəlib səni təbrik edək, nə də özünü müsibət və bəla içərisində görmürsən ki, gəlib ondan ötrü sənə başsağlığı verək. Daha sənin yanına nəyə gəlim?" Mənsur bu dəfə yazdı: "Gəl bizə nəsihət ver."

=== Zeyd ibn Əli ibn Hüseynin qiyamı ===

Zeydibn Əli Baqirin qardaşı, Peyğəmbər (səlləllahu əleyhi və səlləm) ailəsinin ən fəzilətli və yüksəkrütbəli şəxsiyyətlərindən biri,alim,zahid,təqvalı və şücaətli bir şəxs olmuş,Bəni-Üməyyənin hakimiyyəti dövründə yaşamışdır.

Zeyd barədə, eləcə də, onun İmamət iddiasında olub-olmaması və Baqir və Sadiqin İmamətliyini qəbul edib-etməməsi barədə məsum İmamlardan bir-birinə zidd olan müxtəlif rəvayətlər nəql edilmişdir. Bu rəvayətlərin bir qismində Zeyd tənqid olunaraq mənfi tip kimi, digər bir qismində isə müsbət tip kimi göstərilmişdir.

Şiə təhqiqatçıları Zeydi tənqid edib onu mənfi tip surətində göstərən hədisləri qəbul etməmiş və onlara arxalanmamışlar. Misal üçün qeyd etmək olar ki, Xoyi Zeydin tənqidi barədə olan rəvayətləri araşdırıb onları qəbul olunmaz hesab etdikdən sonra bu rəvayətləri sənəd nöqteyi-nəzərindən zəif və etibarsız bilib yazır: "...Dediklərimizdən belə nəticəyə gəlirik ki, Zeyd böyük və təqdirəlayiq bir şəxsiyyət olmuş və onun əqidə pozğunluğu, yaxud tənqidi barədə əlimizdə heç bir qəti sübut yoxdur."

Məclisi də Zeyd barədə olan rəvayətləri qeyd etdikdən sonra yazır: "Zeyd barədə rəvayətlər müxtəlifdir. Lakin onun tərifi və haqdan kənar iddialar etməməsi barədəki rəvayətlər üstünlük təşkil edir.Alimlərinin əksəriyyəti onun məqamının uca olması haqda nəzər vermişlər. Buna görə də, yaxşı olar ki, onun barəsində xoş təəssüratda olub onu tənqid etməkdən çəkinək."

Zeyd və dostlarının şəhadət xəbəri [[Mədinə]] şəhərinə çox acınacaqlı təsir bağışladı. Bu hadisədən hamıdan çox Sadiq kədərləndi. Bu hadisə Sadiqə o qədər təsir etmişdi ki, Kufə və Zeydin adı çəkilcək ixtiyarsız olaraq o Həzrətin gözlərindən yaş axmağa başlayır, şəhid olmuş əmisi və onun dostları barədə hörmətlə dolu olan ürəkağrıdıcı sözlər deməklə onun şəhadətini dərin hörmətlə yad edirdi.

Sadiqin Həmzə ibn Həmran adlı bir dostu deyir: "Bir gün Sadiqin yanına getdikdə, o Həzrət məndən soruşdu: "Həmzə, haradan gəlirsən?" Dedim ki, Kufədən gəlirəm.Sadiq Kufənin adını eşitcək möhkəm ağlamağa başladı. Belə ki, mübarək sifəti göz yaşlarından islandı. Bu vəziyyəti belə görüb təəccüblə soruşdum: "Ey Peyğəmbərin balası! Sizin bu cür ağlamağınıza səbəb nə oldu?"

Sonra Sadiq Zeydin şəhid edilməsi hadisəsini Həmzə üçün izah etdi.

[[Hicrət]]dən 83 il sonra [[Rəbiəvvəl]] ayının 17-si [[[[Mədinə]]]] şəhərində [[Məhəmməd əl-Bağır]]ın ailəsində dünyaya gəlmişdir.

Cəfəri Sadiq atası kimi Bəni Üməyyə ilə Abbasilərin hakimiyyət uğrunda çəkişməsindən istifadə edərək elmi məktəbini yaratdı.

== Kəlamları ==

[[kk:Джафар әс-Садиқ]]

[[tr:Cafer-i SadıkSâdık]]