|
Lao-tszı tərəfindən yaradılan təlim daosizm, bu təlimin şərh olunduğu ən ilkin və ən nüfuzlu əsər isə Dao de szin, yəni "Dao və de haqqında kitab" adlanır. Dao de szinin adından göründüyü kimi Lao-tszı fəlsəfəsinin və daosizm təliminin ən mühüm ideyaları dao və de anlayışları vasitəsi ilə ifadə olunur. Dao Azərbaycan dilinə tərcümədə yol mənasını verir. Çin mənşəli dao sözünü bir qədər geniş anlamaqdan ötrü yaxşı olardı ki, o, ərəb mənşəli din sözü ilə qarşılaşdırılsın. Din də dao kimi yol deməkdir. Maraqlıdır ki, din və dao sözlərinin hər ikisi öz mahiyyətləri etibarı ilə də təxminən eyni mənanı ifadə edirlər: Dünyanın da, həyatın da, insanın da düzgün, mütləq və həqiqi yolu, yəni mövcudluq üslubu vardır, yalnız bu yolla gedən insan həqiqi insan ömrünü sürmüş olur, yoldan çıxan kəsin ömrü isə həqiqi insan həyatı deyildir, nadanlığın və cəhalətin ifadəsidir. Daosizm təliminin ikinci mühüm anlayışı olan de dilimizdə əsasən dini kontekstdə işlənən və yenə də ərəb mənşəli olan halal anlayışına son dərəcə yaxındır. Dao və de anlayışlarının qoşalığı heç də təsadüfi deyildir. Doğrudan da, düz yolun sahibi olmaq ifadəsi ən ümumi halda halal işlər görmək, xüsusi hallarda isə halal çörək yemək və özgənin malında gözü olmamaq mənalarını verir.
Rəvayət edirlər ki, günlərin bir günü qoca Lao Tzu ölümün nəfəsini hiss edib, və heç kəsə dinməyib uzaqda görsənən dağlara tərəf yola düşdü.
== Hekayəsi ==
Çou dövlətinə xidmət edən sərhədçi qocanı görüb onu tanıdı və onun hara və nə üçün getdiyini hiss etdi.
Sərhədçi nə isə bir bəhanə edib Lao Tzu-nu donuz tövləsinə salır və deyir ki, qoca Dao (yəni Yol) haqqında bildiklərini yazıb ona verməyənə dək elə o tövlədə də qalacaq.
Çarəsi olmayan Lao Tzu 81 şerdən ibarət olan kitabı yazıb. Bizim dilə mümkün olan tərcümələrinin birində həmin kitabın ilk sözləri bunlar olub:
"Söz ilə ifa edilə bilən Dao həqiqi Dao deyil..."
Kəndin birində bir yaşlı kişi var imiş.Çox kasıb imiş, amma kral belə onu qısqanırmış... Həmin kişinin hamının heyrətə salan bir ağ atı varmış. Kral bu at üçün demək olar ki, bütün xəzinəsini verirmiş, amma qoca bu atı satmamışdı... Qoca: "Bu at mənim üçün at deyil, bir dost! İnsan dostunu satarmı?!" deyərmiş. Bir gün qoca görür ki, atı yoxdur. Kəndlilər qocanın başına yığılıb deyirlər: "Ay səni qoca, bu atı sənə buraxacaqlar zənn edirdin, oğurlanacağı bilinirdi. Krala satsaydın, ömrünün sonuna qədər yaxşı yaşayardın. İndi nə pulun var, nə də ki atın"
Qoca:
- Qərar vermək üçün tələsməyin – dedi, sadəcə at itib deyin, çünki həqiqət budur. Bundan sonrası sizin fikrinizdir. Atımın itməsi, bəxtsizlikmi, yoxsa, şansmı? Bunu hələ bilmirik. Çünki bu hadisə hələ başlanğıcdır. Arxasını hələ görəcəyik.
Kəndlilər qocanın bu sözünə qəhqəhə çəkib güldülər. Aradan 15 gün keçmədən at, bir gecə geriyə döndü... Demək, oğurlanmamışdı, çıxıb dağlara getmişdi. Geriyə dönərkən də ,çöldə olan 12 atı da arxasında gətirmişdi. Bunu görən kəndlilər toplanıb qocadan üzr istədilər. Kəndlilər:
- Ay qoca, - dedilər, - sən doğru deyirmişsən. Atının itməsi bəxtsizlik yox, sənin üçün bir şans oldu, indi bir ilxın var artıq.
Qoca:
- Qərar vermək üçün yenə tələsirsiniz, dedi, - sadəcə atın geriyə dondüyünü deyin. Bilinən gercək ancaq budur. Ondan sonrasını hələ bilmirik. Bu hələ başlanğıçdır.
Kəndlilər bu dəfə onu lağa qoymadılar, amma ürəklərində "Bu kişi ağıldan kəmdir" deyə düşündülər... Bir həftə sonar vəhşi atları tərbiyə edən qocanın yeganə oğlu atdan düşüb ayağını qırır. Evi dolandıran oğlu uzun zaman yataq xəstəsinə çevrilir. Kəndlilər yenə gəlib qocaya:
- Sən doğru deyirmişsən, - dedilər, - bu atlara görə tək oğlun şikəst qaldı. Sənə baxan heç kim də yoxdur və indi əvvəlkindən də daha kasıb, daha yazıq olacaqsan.
Qoca:
- Siz tələsik qərar vermək xəstəliyinə tutulmusunuz – dedi, - o qədər tələsik qərar verməyin. Oğlum ayağını qırdı. Həqiqət budur. Qalanı sizin qərarınızdır. Həyat belə kiçik parçalar şəklində yaranır, amma gələcəyi siz bilə bilməzsiniz
Bir neçə həftə sonra, düşmənlər qat-qat böyük ordu ilə hücuma keçmişdi. Kral son bir ümidlə əli silah tutan gəncləri orduya dəvət etmişdi. Kəndə gələn əsgərlər qocanın oğlundan başqa bütün gəncləri müharibəyə apardılar. Kəndi yas bürümüşdü. Çünki müharibənin qazanılacağı sual altında idi, gedənlər ya öləcək, ya da ki əsir düşəcəklərdi.
Kəndlilər yenə qocanın yanına gəldilər:
- Yenə sən haqlı çıxdın - dedilər, - oğlunun ayağı şikəstdir, heç olmasa yanındadır. Amma bizimkilər bəlkə də heç geri dönməyəcəklər. Oğlunun ayağının qırılması bəxtsizlik yox, bir şans imiş məgər..."
- Siz tələsik qərar verməyə davam edin - qoca dilləndi, - heç kim nə olacağını heç vaxt bilməz. Bilinən bir reallıq var, o da mənim oğlum burda, sizinkilər əsgərlikdə... Amma bunların hansının bəxtsizlik, hansının şanslı olmasını yalnız və yalnız ALLAH bilir.
== Aforizmləri ==
| 