Karbon: Redaktələr arasındakı fərq

Karbon təbiətdə çox tapılan qeyri metal kimyəvi elementdir. Kainatda yayılmasına görə altıncı yerdədir. Dünyada həm təbii, həm də mürəkkəb birləşmələr şəklində olan karbon ağırlıq olaraq Yer qabığının təxminən 0.2% - ni təşkil edir. Atmosferin isə təxminən 0.05% - ni təşkil edən karbon karbon dioksid, [[mərmər]] kimi karbonat minerallarının[[mineral]]larının, kömürün, neftin[[neft]]in, [[təbii qazınqaz]]ın əsas elementlərindən olan hidro karbonatların və s. tərkibində vardır. Birləşmələrin 94% - in (4 milyondan çoxunun) tərkibində karbon vardır.

Canlılardakı maddənin təxminən 18 % - ni karbon birləşmələri (geriyə qalanı əsasən sudur) təşkil edir. Bu birləşmələr canlı hüceyrələrdə əsasən yeni huceyrə yaradılmasında istifadə olunur. Həmin karbon birləşmələri yaşıl birkidə işıq vasitəsi ilə yenilənir. [[Orqanizm]] oldükdə xarici mühitlə karbon arasında mübadilə dayanır və geriyə qalan radioaktiv karbon-14 izotopu (14C) bioloji mənşəli maddələrin yaşının təyin edilməsində istifadə olunur. <br>

Karbonun ən çox olan izotopu[[izotop]]u, təbii karbonun 98,89% - ni təşkil edən karbon-12 (12C) izotopudur. Tam olaraq 12 a.k.v dəyərində olan bu izotop, atom ağırlığı mövzusunda beynəlxalq standart olaraq istifadə edilər. Təbii karbonun 1,11% - ni təşkil edən karbon-13 (13C), ikinci izotoptur. Karbonun beş radioaktiv izoto-pu məlumdur; bunlardan karbon-14 (14C) (yaranma müddəti 5 730 il) ən qərarlı və ən faydalı olandır.

'''Kömür''' - Bitkilər öldükdən sonra, bakteriyalar[[bakteriya]]lar təsiriylə dəyişməyə uğrayar. Əgər su altında qalaraq dəyişməyə uğrasa, C (karbon) miqdarı artaraq kömürləşmə başlayır. C miqdarı 60% isə türban, C miqdarı 70% isə linyit, C miqdarı 80-90% isə daş kömürü, C miqdarı 94% isə antrasit adını alır.

Bataqlıqlarda'''Ağac kömürü''' - bataqlıqlarda uyğun nəm və istiliyin meydana gəlməsi, mühitin turşu miqdarının artması, lazımlı üzvi maddələrin mühitdə tapılması, çürüyən bitkilərin su altına enməsi və bataqlığın müəy-yənmüəyyən zamanla üstünün örtülməsi kimi hadisələr nəticəsində meydana gələr. <br>

Eyni maddənin müxtəlif kristal formalarına allotropik şəkildəyişmə deyilir. Yunanca allotropiya  sözü “müxtəlif forma” mənasında iki sözdən yaranır. Almaz, fullerin, qrafit, karbin, karbonun allotropik şəkildəyişmələridir. Almazdan hər karbon atomu[[atom]]u, dörd başqa karbon atomuna bağlanaraq üç ölçülü qatı bir quruluş meydana gətirər; qrafitdə isə karbon atomları, üst-üstə yığılmış geniş, yastı lövhələr meydana gətirəcək şəkildə, iki ölçülü müstəvidə bir-birlərinə bağlanmışdır. Bu lövhələr bir-birlərinin üzərindən asanca sürüşür; qrafit yaxşı bir yağlayıcı olma xüsusiyyəti də bundan alır. Qrafit kağız üzərində iz buraxmasının səbəbi də, bu incə atom lövhələrinin qrafitdən ayrılaraq kağızın üzərində yığılmasıdır. Karbonun özlərinə xas bir quruluşu ya da forması olmayan allotropiyasına amorf karbon deyi-lir. Kömür bu formadadır.

'''Qrafit''' – karbonun geniş bir allotropudur. Yumşaq, yağlı, kağızda iz buraxan, qara rəngli bir qatı maddədir. Qrafitdə hər bir karbon atomu eyni müstəvidə olan digər üç atoma altıbucaqlı halqalar meydana gətirəcək şəkildə bağlanır. Yaranan rabitə iki ölçülüdür və bu şəkildə meydana gələn təbəqələr bir-birinə zəif Van der Waals qüvvəti ilə bağlanır. Buna görə, təbəqələr bir-birlərinin üzərindən asanca sürüşür. Qrafit, yağ halına gətirilib maşınlarda, çalışan parçaların bir-birinə sürtülərkən aşılmasını azaltmaq ya da maneə törətmək məqsədiylə yağlayıcı olaraq istifadə edilər. Sadə karandaşların içindəki uc da, içinə gil qatılaraq bir az sərtləşdirilmiş qrafitdir. Qrafit əldə edildiyi əsas yerlər Sri [[Şri-Lanka]], [[Sibir]], [[Şimali Amerika]] və Meksikadır[[Meksika]]dır. Qrafit, kokömürünün çox yüksək dərəcələrdə xüsusilə işlənməsiylə süni olaraq da istehsal edilə bilər. Qrafit çox yüksək istiliklərə dözə bilər, həm də çox yaxşı bir elektrik keçiricidir. Bu səbəblə, paltaryuyan maşın və elektrik süpürgə kimi elektrik mühərriklərinin fırçaları qrafitdən edilir. Son dövrlərdə, kosmos kapsulalarının istilik qalxanlarının istehsalında da qrafitdən istifadə olunmağa başlanmışdır.