Uyğur xaqanlığı: Redaktələr arasındakı fərq

Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
YFdyh-bot (müzakirə | töhfələr)
k r2.7.3) (Bot redaktəsi əlavə edilir: it:Kaghanato uiguro
Redaktənin izahı yoxdur
Sətir 43:
|paytaxt = [[Ordu-Balıq]]
|şəhərlər =
|dil = [[Orxon-YeniseyTürk dilləri|Türk dili]]
|pul_vahidi =
|sahə = 800-cü ildə 3.100.000 km²
Sətir 81:
}}
 
'''Uyğur xaqanlığı''' - [[745]]–[[840]]-cı illər arasında mövcud olan dövlət[[Türk xalqları|Türk]] dövləti. Göytürk Dövlətinin idarəçi zümrəsi olan Aşina ailəsinin dövləti dağıldığı anlarda uyğurların "əryin" deyilən rəhbərləri kiçik bir bəylik qurmuşdular. [[630]]-cı ildə əryin olan Pusa son [[Şərqi Göytürk xaqanlığı]] xaqanı Kielinin oğlunun idarə etdiyi bir ordunu məğlubiyyətə uğratdı. Göytürk Dövlətinin müstəqilliyi itirdiyi 50 illik dövrdə, uyğurlar Doqquz Oğuz boylarını da tamamilə öz himayələrinə götürərək Tula Çayı sahilində bir bəylik qurdular. Çin tərəfindən dərhal tanınan Uyğur bəyliyi, Altay dağlarını da aşaraq Qərb Göytürk qolu olan On Oxlar ərazisinə daxil olacaq qədər güclənmişdi. Lakin Aşina ailəsindən Kutluq Xaqanın ([[İltəriş xaqan]]) 681-ci ildə Göytürk elini təkrar bir yerə toplaması nəticəsində uyğurlar, Göytürk birliyinə qatıldılar.
 
Daha sonra uyğurlar və Doqquz Oğuz Boyları, Göytürklərin çöküşündə əhəmiyyətli rol oynadılar. [[Orxon-Yenisey abidələri]]ndə onların qiyamları haqqında xeyli çox məlumat var. Məsələn dövlətin ən güclü xaqanı olaraq gözə dəyən [[Qapağan xaqan]] Doqquz Oğuz boylarından Bayırkuların pusqusunda öldürülmüşdür. Göktürk Dövlətinin çöküşü zamanı, [[740]]-cı illərdə Uyğurlar Göytürklərin əleyhinə yenidən gücləndilər. Göytürklərin yaxşıca zəiflədiyindən faydalanan uyğurlar, Basmıl və Qar boylarıyla ittifaq yaradaraq son Göytürk xaqanları Ozmış və Pomeini öldürdülər. Əvvəlcə Basmıl rəhbərini xaqan elan edən uyğurlar, pillə olaraq istifadə etdikləri bu xaqanı öldürərək öz yabguları [[Qutluq Bilgə Kül xaqan]]ı Göytürklərin (Hunların da) paytaxtı olan Ötükəndə xaqan elan etdilər ([[745]]-ci il). Beləcə Ötükəndə Uyğur Xaqanlığı dövrü başlandı.