|
[[Şəkil:Khotan-mezquita-d03.jpg|thumbnail|right|260px|Xotan bir məscid]]
'''Xotan''' ({{lang-ug3|خوتەن}}, {{lang-ug2|Xoten}}, {{lang-ug2|Хотән}}, {{Çincə||和田市|Hétián shì}}) — Çinin Sinszyan-Uyğur muxtar rayonunun cənub-şərqindəki Xotan mahalında vadi və şəhər qəzası. Təklə-Məkan səhrasından cənubda, Yarkənddən cənub-şərqdə yerləşir. Əhalisi 114 000 nəfərdir (2006) və əsasən [[uyğurlardan]] ibarətdir.
'''Xotan''', ([[Farsca]]: '''ختن'''; [[Uyğurca]]: '''خوتەن''', ''Xoten'', ''Hotǝn shehiri'', [[Çincə]]: basit: 和阗 və ya 和田; ənənəvi: 和闐; [[Pinyin]]: ''Hétián''; bəzən ''Khotan'' və ya ''İlchi'' deyə də danışılər.)<ref>The official spelling is "Hotan" according to Zhōngguó dìmínglù 中国地名录 (Beijing, Zhōngguó dìtú chūbǎnshè 中国地图出版社 1997); ISBN 7-5031-1718-4; p. 312.</ref> [[Çin]]ə bağlı [[Sintszyan-Uyğur Muxtar Vilayəti]]nin cənub qərbində [[İpək yolu]]nun [[Təklə-Məkan]] cənub güzərgahı üzərində yerləşən tarixi bir [[vahə]] şəhəridir.
== Qəsəbə və kəndlər ==
Xotan şehri, dört mahalle komitesi (社区居民委员会 ''jūmínwěiyuánhùi''), bir kasaba (镇 ''zhèn''), üç kırsal belde (乡 ''xiāng'') ve bir özel kırsal belde (虚拟乡) gibi yerleşim birimlerinden oluşur.
== Tarix ==
Diğer verilen isimler: Ho-tien-hsien, Ho-t'ien-chen, Khōtan, Khotan ve Ho-t'ien.<ref>[http://www.fallingrain.com/world/CH/13/Hotan.html Hotan, China Page] {{en}}</ref>. [[Mahmud Qaşqarlı]], [[Türk dilləri|Türk dili]]nin ən əski və dəyərli sözlüklərinden [[Divan-i Lügati't-Türk]]de;
"'''ادن''' Udun" "''Xotan şəhərinin adı. Xotanda oturanlara da udun deyirlər.''"<ref>Atalay, Besim (2006). Divanü Lügati't - Türk. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi. ISBN 975-16-0405-2, Cilt I, sayfa 76.</ref><ref>[http://www.tdkterim.gov.tr/dlt/sozluk/?kelime=udun&kategori=dltbul&hng=ltn&ayn=bas TDK ''Divanü Lugati't-Türk Veri Tabanı'']</ref> ve "'''قاش اكوز''' Kaş öküz" “Xotan şehrinin iki yanından akan iki deredir”. gibi bilgiler verilmiştir.
=== Qədim dövrdə ===
Xotan Eski Çağ'da [[Buddist]] mədəniyyətini [[Orta Asiya]]ya bağlayan önemli bir merkezdi. Çinliler tarix boyunca buraya büyük önem vermişler ve müqəddəs qəbul etdikləri yeşim taşı sebebiyle Xotanda yaşayan xalq ile yaxşı keçinmeye çalışmışlardır. Xotanın 8,5 km qərbində aparılan qazıntılarda [[monastr]] qalıntıları ve keşiş hücreleri ile birlikte [[Buddizm]]le ilgili [[Sanskritcə]] belgeler bulunmuştur.
=== Orta Çağda ===
Qərbi Türklər Miladi [[632]]-ci ildə Xotanı aldılar və Xotan bəyinin [[649]]-cu ildə ləqəbi ''yabğu'' idi.<ref>E. Chavannes, ''Documents sur les Tou-Kiue (Turcs) Occidentaux et Notes additionelles'' Paris 1903, sayfa 126.</ref> 641 yılından önce Xotan şehri yanında "Ts'io-mo" da Batı Türklerinin bir valisi vardı ve 646 yılında "She-Küei" Kağan Hotan'a sahip oldu.<ref>E. Chavannes, age., sayfa 30, 32.</ref>
[[658]]-ci ildə Çinlilər Xotanı geri aldılar, [[659]]-cu ildə da Tu-man Tigin geri aldı.<ref>E. Chavannes, age., sayfa 72, 73.</ref> 670 yılında Tibetliler Hotanı aldı.<ref>O. Franke, ''Geschichte des chinesischen Reiches'' Berlin 1925, Cilt II, sayfa 397.</ref> 704 yılında ''Kul Çur'' Hotan'da K'an şehrini aldı. 739 yılında etrafında Xotan [[Türgiş xaqanlığı]]na bağımlı idi.<ref>E. Chavannes, ''Documents sur les Tou-Kiue (Turcs) Occidentaux et Notes additionelles'' Paris 1903, sayfa 185 178, 123.</ref> IX əsrdə Xotan [[Türküstan]]da sayılırdı ve hükümdarın adı "''Al-mu'azzam aî-Türk va al-Tubbut''" (Türklerin ve
Tibetlilerin muazzamı) şeklinde tanımlanmıştır.<ref> W. Barthold, "Türkistan" ve "Khotan", Encycl. of islam (Leiden 1928).</ref>
[[İpək yolu]] üzerinde önemli bir şəhər olan Xotana [[Böyük Hun İmperiyası]], [[Göytürklər]], [[Uyğurlar]], [[Qaraxanlılar]], [[Karahıtaylar]], [[Monqollar]], [[Cığatay xanlığı]] və [[Teymurlular dövləti]] hakim oldu.
Uygur dövleti zamanında Türkleşen şehər, Qaraxanlılar zamanında [[İslam]]laşdı. [[X əsr]]də yazılmış bəzi İslam kaynaklarında Xotanla ilgili ayrıntılı bilgiler mövcutdur.
=== Yarkənd xanlığı dönəmi ===
[[Şərqi Türkistan]]da [[1514]] ile [[1680]] yılları arasında Altışehir (''Altıshahr'') olarak bilinen Hotan, [[Yarkent İlçesi|Yarkent]], [[Yengisar İlçesi|Yengihisar]], [[Qaşqar]], [[Aksu]], ve [[Uçturfan İlçesi|Uçturfan]] gibi şehirleri içine alan bölgede [[Yarkənd xanlığı]], (''mamlakati Yarkand'', ''mamlakati Moghuliya'', ''mamlakati Saidiya'') egemenlik sürmüştür.
=== XIX əsr ===
Xotan XIX əsrdə [[çinlilər]] ile Uyğur Türklərinin mücadelelerine səhne oldu. [[1877]]'de Yakub bəyin ölümünden sonra şehir Çin idaresine geçti. Bu tarihten sonra Çin idaresine karşı çok sayıda isyan çıktı. Doğu Türkistan Türkleri, Mehmet Emin Buğra liderliğinde [[1933]]'te Doğu Türkistan İslam Cumhuriyetini kurdu. Xotan şehri de aynı yıl bu devlete katıldı. [[1949]]'da [[Çin Xalq Respublikası]]nın qurulmasından sonra tekrar Çin idaresine giren şehir [[1955]]'te yeni kurulan [[Sintszyan-Uyğur Muxtar Vilayəti]]ne daxil edildi. Bu tarihte sonra da Çin idaresine karşı birkaç isyan meydana geldi. Bu isyanların tamamı kısa süre içinde bastırıldı.
Xotan aynı zamanda çok sayıda alimi ile meşhur bir şehirdir. Hoteni olarak tanınan bu alimlerden biri olan Qazı Cəmaləddin əl-Xotani [[Rum Səlcuqlu dövləti|Anadolu Səlçuqlu]] sultanı [[IV Qılıcarslan]] zamanında vəzirlik etmişdi.
== İqtisadiyyatı ==
Bölgənin ən əski və ən önemli keçim qaynağı [[ipək]]çilikdir. Bölgede [[meyvə]], [[üzüm]], [[pambıq]], [[buğda]], [[qarğıdalı]] və [[çəltik]] məhsulu yayğındır, heyvançılıq da gelişmiştir.
Hotan, ayrıca tarih boyunca ve günümüzdeki zenginliği yerli halkın ''[[Yurungkaş Nehri|Yorungkax He]]'' adını verdiği kurumuş olan bir nehir yatağından çıkarılan [[yeşim]] ([[Çincə]]: 玉 „Yù“) taşından gelir. Daoism ([[Taoizm]]) dininin ən yüksek tanrılarından biri olan Yeşimimparator'un ismidir. Çin kültüründe yeşim taşı takmanın iyi şans getireceğine inanılır. Ayrıca antik çağlarda yeşim taşının böbrek hastalıklarını iyileştirici gücü olduğuna inanılır. Bunun dışında bazı bölgelerde yeşim taşının diş çürüklerine ve ağrılarına iyi geldiğine de inanılmıştır. Şehirde [[metal]] ve değerli [[taş]] işlemeciliği gelişmiştir.
[[1982]]-ci ildə Sincan Üretim ve İnşaat Kolordusu kısaltılmış '''XPCC''' ([[Çincə]]: basit 新疆生产建设兵团; geleneksel: 新疆生產建設兵團; [[Pinyin]]: ''Xīnjiāng Shēngchǎn Jiànshè Bīngtuán''), denilen onüçüncü tarımsal bölümü İl düzeyi şehir olan Hotan İlinde kurulmuştur ve Hotan'dan yönetilir.
== İstinadlar ==
<references/>
== Xarici keçidlər ==
* [http://www.hts.gov.cn/ Resmi Hükümet sitesi]
{{Çin-qaralama}}
| 