Maddələrin aqreqat halı

Maddənin aqreqat halları -dörddür və bunlardır:bərk,maye,qaz və plazma halları.Məsələn gündəlik həyatımızda suyun üç halı ilə,bərk(buz),maye(su) və qaz(buxar) halı ilə rastlaşırıq. Molekulyar-kinetik-nəzəriyyə-cisimlərin xassələrini,onları təşkil edən molekulların( atomların,ionların)hərəkəti və qarşılıqlı təsiri ilə izah edən nəzəriyyədir. Molekulyar-kinetik-nəzəriyyənin əsas müddəaları:1.Bütün maddələr çox kiçik zərrəciklərdən -molekullardan(atomlardan,ionlardan)ibarətdir. 2.Molekullar(atomlar,ionlar)daim hərəkət edir. 3.Molekullar(atomlar,ionlar) qarşılıqlı təsirdədir. Daxili enerji-cismi təşkil edən zərrəciklərin hərəkət və qarşılıqlı təsir enerjilərinin cəmidir və temperaturun artması ilə artır.Mütləq sıfra yaxın temperaturlarda molekullar(atomlar,ionlar)arasındakı qarşılıqlı təsir enerjisi onların tarazlıq vəziyyəti ətrafəndakı rəqsi hərəkətin enerjisindən kiçikdir və maddələr əsasən bərk haldadır(hətta adi şəraitdə qaz halında olanlar da).Temperaturun yüksəlməsi ilə zərrəciklərin rəqsi hərəkətinin enerjisi onların arasındakı qarşılıqlı təsir enrrjisi ilə bərabərləşir.Bu andan xaricdən verilən istilik miqdarı kristal cismin temperaturunun yüksəlməsinə deyil, kristalın nizamlı atom düzülüşündən nizamsız quruluşlu mayeyə çevrilməsinə sərf olunur.Ərimə-maddənin bərk kristal haldan maye hala keçməsidir.Ərimə temperaturu-kristal maddənin maye hala keçdiyi temperaturdur.Oksigen qazı üçün ərimə temperaturu -219°C,buz üçün 0°C,dəmir üçün 1535°C-dir.Həcm və formasını saxlamaq bərk cisimlərin əsas xassəsidir. Amorf maddələr-zərrəcikləri nizamsız yerləşmiş bərk cisimlərdir və onların birqiymətli ərimə temperaturu yoxdur,temperatur yüksəldikcə maddə tədricən maye hala keçir.Mayelərin əsas xassəsi-həcmini saxlayıb formasını asanlıqla dəyişməkdir.Qazların əsas xassəsi-həcm və formasını saxlamamasıdır,onlar verilən həcmi tamamilə tutur.Temperatur yüksəldikcə maye zərrəciklərinin istilik hərəkəti enerjisi və həm də buxarlanma sürəti yüksəlir.Qaynama-maye daxilində baş verən intensiv buxarlanma hadisəsidir.Qaynama başladıqdan sonra xaricdən verilən istilik miqdarı mayenin temperaturunu yüksəltməyə deyil mayenin buxarlanmasına sərf olunur.Qaynama temperaturu-mayenin qaynadığı temperatura deyilir.Maye tamamilə temperatura çevrildikdən sonra möhkəm qapalı qaba istilik verməni davam etdirsək istilik hərəkət enerjisi böyük olan molekulların bir-biri ilə toqquşması zamanı bir və yabir neçə elektronunu itirir.Nəticədə mənfi yükə malik elektron və müsbət ion yaranır. Plazma-qismən və tamamilə ionlaşmış elə qazdir ki,orada müsbət və mənfi yüklərin miqdarı eynidir.Aşağı temperaturlu plazmalar da mümkündür.Qalaktikamızı təşkil edən maddənin 99%-i plazma halındadır.

Mənbə:M.Murquzov və b.X sinif fizika,BAKINƏŞR2005