Bövlər: Redaktələr arasındakı fərq
Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
k Smile bullock moved page Günəşdənqaçanlar to Solpuqilər: elmi adı |
Redaktənin izahı yoxdur |
||
Sətir 29:
| beabs =
}}
Solpuqilər iri hörümçəkkimilərdir, 50-70 mm,az bir qismi 10-15 mm ölçüdə olurlar.Qonur-sarı ,sarımtıl ,nadir hallarda ala -bəzək və ya tünd rəngdə olurlar.Baş-döş şöbədə xeliser,pedipalplar və 4 cüt yürüş ayaqları yerləşir.Xeliserləri iridir,güclü qısqaclara malikdir.Solpuqilərin pedipalpları quruluşuna görə ayaqlara oxşayır ,lakin caynaqları yoxdur.Pedipalplar müxtəlif funksiyalar yerinə yetirir .Onlar hərəkətə,şikarın tutulmasına xidmət edir,həmçinin hissetmə orqanıdır.Cütləşmə zamanı erkək fərd pedipalplar vasitəsilə dişi fərdi saxlayır.Ayaqlar quruluşuna görə fərqlənir.Birinci cüt ayaqlar daha nazik və qısadır ,hissetmə funksiyası daşıyır.Digər ayaqlar hərəkətə xidmət edir,pəncələri buğumlu olub ,caynaqla nəhayətlənir.Qarıncıq şöbə iri olub ,10 buğumdan təşkil olunmuşdur.Cinsi dəlik birinci qarın buğumunda yerləşir.
Traxeya sisteminin güclü inkişaf etməsi solpuqilər üçün səciyyəvi əlamətlərdən biridir.Əsas traxeya boruları ikinci və üçüncü qarın buğumlarının kənarlarında cüt nəfəsgahla xaricə açılır.Nəfəsgahlar tükcüklərlə örtülmüşdür.Bundan başqa ,4-cü qarın buğumunda tək nəfəsgah və baş-döş şöbədə bir cüt nəfəsgahlar da vardır.
Bövlərin bütün bədəni müxtəlif uzunluqda olan tükcüklərlə örtülmüşdür.Belə tüklü,iri ölçülü bədən və cəld hərəkət etmələri onları çox qorxunc edir.Bövlər böyük sürətlə qaçır ,şaquli səthə asanlıqla dırmanır, hətta 1m məsafəyə tullana bilir.Düşməni ilə qarşılaşdıqda bövlər qorxuducu vəziyyət alırlar:bədənin ön tərəfini yuxarı qaldırır,xeliseri açıq vəziyyətdə önə doğru,pedipalpları və ön ətrafları düşmənə qarşı istiqamətlənir.Bəzi növləri belə halda səs də çıxara bilirlər.
“ Solpuqi” sözü latın dilindən tərcümədə ,”günəşdən qaçan “ deməkdir.Solpuqilər gecələr daha fəal olurlar ,gündüzlər isə müxtəlif yerlərdə -- daşların altında gizlənirlər.Xeliseləri ilə bəzən torpağı qazaraq yuva düzəldirlər.Solpuqilər həşəratlarla qismən çoxayaqlılarla və s.qidalanırlar.Bəzi bövlər insanı sancdıqda xeliserləri vasitəsilə sancdıqları nahiyəyə miroorqanizmlər keçirərək iltihaba səbəb olurlar.
Solpuqilərin erkək fərdləri dişi fərdi qoxusuna görə axtarıb tapır və gecələr cütləşirlər.Cütləşmə zamanı erkək fərd daha fəal ,dişi fərd isə hərəkətsiz olur.Erkək fərd torpağa spermatofor qoyduqdan sonra,onu xeliseri vasitəsilə dişi fərdin cinsi dəliyinə daxil edir.Bu proses bir neçə dəqiqə davam edir .Dişi fərd mayalandıqdan sonra fəallaşır,bu zaman erkək solpuqi dişi fərdin onu yeməsindən qorxaraq qaçır.
Mayalanmış dişi fərd çox aqressiv olur,daha çox qidalanır.Yaxşı qidalandıqdan sonra ,yumurta qoymağa başlayır.Solpuqilər növlərinin müxtəlifliyindən asılı olaraq,30-dan 200-ə qədər yumurta qoyurlar.Embrional inkişaf dişi fərdin yumurta borularında getdiyi üçün qoyulmuş yumurtalardan tezliklə hərəkətiz kiçik solpuqilər çıxır.Onların bədənləri şəffaf,buğumsuz və tüksüz olur.2-3 həftədən sonra qabıqdıyişmə baş verir.Bu zaman buğumlu,tükcüklü vyeni örtük əmələ gəlir və kiçik solpuqilər hərəkət etməyə başlayırlar.Dişi fərd kiçik solpuqilərin bədəni möhkəmlənənə qədər onların yanında qalır.Hətta onları qidalandrmaları haqda məlumat vardır.Solpuqilərin həyatında qış və yay diapauzası da müşahidə olunur.Bunların 700-ə qədər növü məlumdur.
| |||