Standartlaşdırma

Standartlaşdırmanın qısa inkişaf tarixi

Standartlaşdırmanın elementlәri o zaman meydana çıxmışdı ki, hәlә bu barödö heç bir termin yox idi. Buna aşağıdakıları misal göstәrmәk olar. Misirdә faraonlar piradimaların tikintisindә 410x200x130 mm ölçüyə malik kәrpiçlərdən istifadə etmələri, qәdim Romada su çarxlarının katapultlarının ( hərbi uçucu

maşın) yaradılması zamanı mütənasip әdәdlәr metodunun tәtbiqi, romalılır tərəfindәn şәhərin su kәmәrinin tikintisindә müәyyәn diametrlərə malik borulardan istifadә olunması, parçaların ölçülərinin keyfiyyət köstәrijilәrinin müәyyәnlәşdirilmәsi vә s.insan fәaliyyәtinin elə bir sahəsi yoxdur ki, standartlar ona toxunmasın. Standartlaşdırma həmişə insanlara yaşamaqda vә işlәmәkdә kömәk etmişdir.

Standartlaşdırmanın metodik әsaslarının vajib prinsiplərindәn biri olan "nisbi ölçülәr prnnsipi belə baş parmetrә әsaslanır ki, maşının istәnilәn hissəsinin bütün ölçüləri öz aralarında bir sıra amillәrdәn irəli gәlәn asıllıqlarla bağlıdır. Bu prinsiplər ilk dәfə 4200 il bundan əvvəl qәdim Misirdә inşaat texnikasında katapultun hazırlanmasında tәtbiq edilmişdir. Standartlaşdırmaya әsaslanmış qurulmasını qeyd edirlər. İstifadə edilәn daşlar dәqiq ölçülәrә malik dir vә bunsuz mühәndis fәaliyyәti sahәsindә tarixçilәr adәtən qəim Misirdә piramidaların piramidaların düzgün hәndәsi formasını, onların uzun müddət saxlanılmasını təmin etmәk mümkün olmazdı.

Vavilon qüllәsinin hündürlüyü 90m-dir. Onun tikintisindö 85 mln. dәqiq ölçülü bişmiş kәrpiç istifadә edilmişdir. Piramidalardan fәrqli olaraq burada bağlayıjı kimi asfaltdan istifadә edilmişdir. hündürlüyü 15 m olan qüllönin yuxarı mәrtәbәsinә köy şirәlәnmiş kәrpijdәn üz çəkilmişdir ki, bunun da hazırlanması nəinki standart ölçülərin, həm də stabil resepturanın dürüst gözlənilməsinin nətijəsidir.

Müasir tarix hesabı ölkələrin çoxu üçün standartdır. Bir sıra ölkələrin öz tarix hesabı sistemi mövjuddur və onlar bu və ya digər ölkə miqyasında standartdır.

Əlverişli qiymətə lazımi keyfiyyətli mal əldə etmək, eləcə də, təhlükəsiz və komfortlu əmək hüquqlarını təmin edən, yerinə yetiriləsi məcburi və yaxud tövsiyə xarakteri daşıyan tələblərin, pozulmaların, qaydaların və xassələrin işlənib təyin edil-məsinə yönələn fəaliyyətə standartlaşdırma deyilir.

Standartlaşdırmada məqsəd

Standarlaşdırmanın əsas məqsəd və vəzifəsi eyni məhsullar üçün vahid normanı müəyyən etməkdir.

Standartlaşdırma elmin, texnikanın vә qabaqçıl tәçrübәnin nətijәlərinə əsaslanaraq nәinki hazırki, hәmjinin gәlәçәk inkişafın әsasını təyin edir vә

eləjədә elmi-texniki tərəqqi ilə bağlı olaraq daim inkişaf edir. 0, adәtәn qәbul olunmuş xarakteristikaların mexaniki yığımı deyil, optimal halların vә nəticələrin

seçilməsi vә işlәn-mәsidir. Standartlaşdırma elmi-texniki vö iqtisadi tərәqqinin sürətlənmәsin təsir edən möhtəşәm vasitәdir. O, elm vә texnikanın nailiyyәtlörinin istehsalatda geniş tətbiqi-ni təmin etmәklə, maşın hissәlәrinin qarşılıqlı әvәz olunmasına zәmanöt verir, xammal vә materiallardan istifadәni yaxşılaşdırır, mәhsulun keyfyyətinin әn yaxşı nümunәlər sәviyyәsində saxlanmasını təmin edir, istehsalatın xüsusilәşdirilmәsinin inkişafında әsas rol oynayır.

Standartlaşdırmanın nәtiçәsi konkret obyektlәr üzrә normativ-texniki sәnәd olan standartların yaradılmasıdır. Standartlar standartlaşdırma obyektlәrinə norma, qayda vә tәlәblәr kompleksini qoyur. Standartlar maddi әşyalar (mәhsul, etalon, maddi nümunәlәr vә s), tәşkilati-metodik və ümumtexniki xarakterli obyektlәrö dair normalar, qaydalar vә tәlәblәr üçün işlönib hazırlanır.

Standartların müәyyәn olunmuş sahölərdə tətbiqi məjburidir və ona riayət olunmaması qanun məjəlləsi ilə mühakimə olunur.

İSO1BEK –in rəhbərliyi normativ sənədlərin iki əsas tətbiq üsulunu tövsiyə edir.

• uyğun sahədə bilavasitə istifadəsini (istehsalatda, sınaqlarda, sertifikatlaşdırmada və s.);

• digər normativ sənədə daxil edilməsi.

Axırıncısı həmin normativ sənədin tam mətninin, yaxud onun bir hissəsinin digər normativ sənədə daxil olunmasını nəzərdə tutur. Həmin bu ikinci sənədin vasitəsilə o istehsalatda, təcrübədə və s. tətbiqi mümkün olur, yaxud daha bir normativ sənədə köçürülür. Məsələn, milli standarta daxil edilən beynəlxalq qayda (norma), bilavasitə müəssisədə tətbiq edilə bilər, yaxud həmin milli standarta olan qaydalar (normalar) müəssisə standartına daxil edilir.

,,Qəbul etmə” və ,,tətbiq” terminlərini bir- birindən ayırmaq lazımdır. Yuxarıda izah olunan tətbiqə aiddir. Qəbul etmə isə normativ sənədin müvafiq dövlət orqanı tərəfindən nəşr olunması nəzərdə tutur. Belə ki, beynəlxalq stan-dartın milli standarta daxil olunmasını milli normativ sənədin uyğun beynəlxalq standart əsasında nəşr olunması kimi qəbul etmək lazımdır. Beynəlxalq standartın tətbiqi birbaşa və dolayı ola bilər. Birbaşa tətbiq onun milli standartlaşdırılması sistemində qüvvədə olan normativ sənəddə qəbul olunması ilə əlaqədar deyil. Bu hal üçün beynəlxalq standart qəbul olunduğu şəkildə originalın , yaxud uyğun olanın dilində tətbiq edilir və ya standartınməzmunu təmamilə qorunur, cildində isə beynəlxalq normativ sənədin rekvi-zitləri ilə yanaşı milli standartın nömrəsi və şifri məcburi olaraq göstərilir.

Beynəlxalq standartın milli normativ sənədin daxilində uyğun sahədə is-tifadə olunması dolayı hesab edilir. Burada tam və qismən tətbiq variantları ola bilər, yəni başqa normativ sənədə beynəlxalq standartın məzmununun tam şəkildə, yaxud onun ayrı-ayrı müddəalarının (tələblərinin) daxil edilməsi ilə .

Standartlaşdırmanın mahiyyəti

Beləliklə, standartlaşdırmanın məqsədi real mövcud olan, planlaşdırılan və potensial məsələlərin həlli üçün təsbit edilmiş qaydaların, tələblərin, normaların geniş və çox-miqyaslı istifadə olunması vasitəsilə bu və ya digər sahədə qaydaya salınmanın optimal dərəcəsini əldə etməkdən ibarətdir.

Standartlaşdırmanın məqsədi ümumi və konkret ola bilər.

Stanlartlaşdırmanın konkret məqsədləri – fəaliyyətin müəyyən sahəsinə, malların və qulluqların istehsal sahələrinə, məhsulun bu və ya digər növünə, müəssə-yə və s. aiddir.

Standartlaşdırma iki anlayışla bağlıdır: - standartlaşdırma obyekti və standartlaşdırma sahəsi.

Bu və ya digər tələbləri, xarakteristikaları, parametrləri, qaydaları və s. işlənən məhsula, prosesə və ya qulluğa standartlaşdırma obyekti deyilir. Standartlaşdırma bütövlükdə obyektə, yaxud onun ayrı- ayrı xarakteristikalarına aid ola bilər.

Qarrşılıqlı əlaqədə olan standartlaşdırma obyektləri toplusuna standartlaşdırma sahəsi deyilir.

Məsələn: maşınqayırma sənayesi standartlaşdırma sahəsidir, ancaq maşınqayırmada standartlaşdırma obyektləri, texnoloji proseslər, mühərriklərin növləri, maşınların təhlükəsizliyi və ekoloji təmizliyi və s. ola bilər.

Mənbə

• Стандартизация в России

• Классификатор Государственных Стандартов (КГС, ГОСТ)

• Аббревиатуры по стандартизации