'''Xəzər xaqanlığı''' və ya '''Xəzər Dövləti''' (448-1048) – 634-cü ildə [[Şərqi Göytürk]] dövləti dağıldıqdan sonra yaranmış, Qara dənizin Şimal sahilləri, Kiyevə[[Kiyev]] ə qədərki bu günki Ukrayna torpaqları, Xəzər dənizinin Şimal və Şimal-qərbini örtən geniş torpaqlarda hökm sürmüş olan [[Türk xalqları|Türk]] dövləti. Bəzi mənbələrdə Manqışlaqdan [[Aral gölünəgölü]] nə qədər olan torpaqlar da xaqanlığa daxil edilir. Paytaxtı əvvəl [[Səməndər]] , sonra [[İdil]] şəhəri olmuşdur.
Avropada qurulan ilk türk dövlətlərindən ən qüvvətlisi və ən uzun ömürlüsü Xəzər xaqanlığıdır. Qara dənizin şimalına qədər hakimiyyətini genişləndirən [[Qərb Goytürk dövlətinindövləti]] nin davamı kimi meydana gəlmişdir. Göytürklər VII yüzilliyin başlanğıcında [[Xəzər dənizi]] və [[Qara dəniz]] arasında dağınıq halda yaşayan Sabar, Ogur və Onogur kimi türk tayfaları qüvvətli bir birlik kimi təşkilatlandılar və bu birlik "Xəzərlər" adı altında Qafqaz tarixində unudulmayan iz qoydular.
Xəzərlərə Bizans və Çin qaynaqlarında "Türk" və ya "Türk Xəzər", başqa qaynaqlarda isə "Kaspi" adı ilə rast gəlmək olar.
630-cu ildə Xəzərlər [[Göytürk dövlətinindövləti]] nin tənəzzülü ilə əlaqədar tam müstəqillik əldə etdilər. [[Bizans]] , [[İran]] , [[Ərəb]] dövlətləri ilə sıx əlaqələr qurmuşlar, çeşidli Slav qəbilələrini və İtil-Bolqar dövlətini öz hakimiyyətləri altına almışlar. 628-ci ildə Bizans-Sasani müharibəsində Bizansla ittifaqa girən Xəzərlər Bizansın üstün gəlməsində önəmli rol oynamışdırlar. Xəzər-Ərəb əlaqələri ən çox savaş şəklində olmuşdur. Güney Azərbaycan yönündə irəliləyən Ərəbləri dayandıraraq Bizansı Şərqi Avropadan gələcək hücumlardan sığortalamışdırlar. Lakin ərəb orduları VIII yüzillikdən sonra Xəzərlər üzərində qələbələr əldə etməyə başlamışlar. Nəhayət 737-ci ildə Xəzər xaqanı ərəblərdən sülh istəmiş və bundan sonra Xəzərlər arasında İslam dini yayılmağa başlamışdır. Xəzərlərin yaşadıqları bölgə ticarət mərkəzi kimi də əhəmiyyətli yer sayılırdı. Bölgəyə karvanlarla bərabər gələn missionerlər də çoxalmağa başlamışdı. Əhali arasında Xiristianlığı və Musəviliyi də qəbul edənlər vardı. Bu gün Qaraim adı ilə bilinən yəhudi tayfaları da Xəzərlərin nəvələri sayılır. IX yüzilliyin ortalarında Peçeneklərin İtil-Xarəzm ticarət yolunu ələ keçirmələri ilə əlaqədar başlıca gəlir məbəələrini itirən Xəzər Xaqanlığı zəiflədi. Getdikcə güclənən Peçenək hücumları və tabeçiliklərində olan Slav knyazlıqlarının üsyan xarakterli müharibələri Xəzər Xaqanlığını tez bir zamanda tənəzzülə uğratdı. Dağılmış xəzər toplumları isə Azəri türklərinin arasına qarışaraq ərimişlər.
Bugunkü [[Xəzər dənizi]] məhz bu tayfanın adı ilə bağlıdır.<ref> http://azerilobbi.com/tarix/turkcu/xazar.htm </ref>
