Taun: Redaktələr arasındakı fərq

'''Taun''' ({{lang-la|pestis}}), ([[Xəstəliklərin Beynəlxalq Təsnifatı|XBT]] kodu A20.) — [http://wsemir.com/tags/insan/ insan] və heyvanlarda kəskin təbii ocaqlı, epidemik yayılmağa meyilli, [[taun çöpü]] ({{lang-la|Yersinia pestis}}) tərəfindən törədilən transmissiv infeksion xəstəlikdir. O, kəskin qızdırma, ağır ümumi intoksikasiya və limfatik düyünlərin, [[ağciyər]]in və başqa orqanların hemorragik-nekrotik iltihabı ilə təzahür edir. Endemik və pandemik yayılma imkanına görə taun "Beynəlxalq tibbi-sanitariya qaydalarının" şamil olduğu xüsusi təhlükəli karantin infeksiyaları qrupuna aid edilir. [[1894]]-cü ildə fransız alimi A. Yersen və yapon alimi S. Kitazato xəstəliyin törədicisini kəşf etmişlər. Taun epidemiyaları dövri olaraq dünyanın bir çox ölkəsini əhatə edirdi. Birinci pandemiya [[VI əsr]]də [[Şərqi Roma İmperiyası]]nda baş vermiş və bir çox ölkəni əhatə etmişdi. [[Qara ölüm]] adlanan ikinci pandemiya [[XIV əsr]]də, üçüncü pandemiya isə [[XIX əsr]]in sonunda olmuşdur (xəstəliyi dəniz gəmilərindəki siçovullar yaymış və dünyanın 100-dən artıq limanında epidemiya baş vermişdi). [[XIV əsr]]dən başlayaraq [[Rusiya]]da, o cümlədən bir neçə dəfə [[Moskva]]da, [[XIX əsr]]də Zabaykalyedə, [[Zaqafqaziya]]da, Prikaspidə, [[XIX əsr]]in sonu – [[XX əsr]]in əvvələrində [[Odessa]] və [[Qara dəniz]]in başqa limanlarında (bunu da siçovullar yaymışdı), [[XX əsr]]də isə [[Hindistan]]da taun geniş epidemiyası qeydə alınmışdır.

# [[527]]-ci ildən [[580]]-ci ilə qədər davam edən birinci pandemiya tarixə "Justinianın taunu" adı ilə daxil olmuşdur. O, [[Misir|Misirdə]] başlamış, [[Aralıq dənizi]]nin liman şəhərlərinə və digər [[Yaxın Şərq]] ölkələrinə yayılmış və [[Avropa]]ya keçmişdir. Bu pandemiya zamanı təxminən 100 min [http://wsemir.com/tags/insan/ insan] tələf olmuşdur. Rəvayətə görə [[590]]-cı ildə taun epidemiyası zamanı Papa Böyük Qriqori [[Adrian qəsri]]nin üzərində [[Mikayıl (mələk)|Mələk Mikayılı]] taun epidemiyasının sonunun çatmasına işarə olaraq, qılıncını qınına qoyarkən görmüş və o vaxtdan qəsr Müqəddəs Mələk qəsri adlandırılmağa başlanmışdır<ref>Rom, DuMont Reiseverlag, Auflage 2006 səh. 83</ref>.

# "Böyük", yaxud "qara ölüm" adlı, 50 milyondan artıq --[[İstifadəçi:CANNON|CANNON]] ([[İstifadəçi müzakirəsi:CANNON|talk]]) 13:07, 15 aprel 2013 (UTC)[http://wsemir.com/tags/insan/ insan] təlafatına səbəb olmuş ikinci pandemiya [[1334]]-cü ildə [[Çin|Çində]] baş vermiş, sonralar [[Hindistan]]a, [[Afrika]]ya və [[Avropa]]ya yayılmışdır. [[1352]]-ci ildə [[Avropa|Avropanın]] əhalisinin 1/3 hissəsi, 25 milyon adam taundan məhv olmuşdur<ref>Б.Байер, У. Бирштайн и др. История человечества 2002 ISBN 5-17-012785-5</ref>. [[1364]]-cü ildə taun [[Asiya]]dan [[Rusiya|Rusiyanın]] şimal-qərb, mərkəzi və cənub-şərq vilayətlərinə keçmişdir... [[1442]]-ci ildə [[Venesiya]]da və demək olar ki, eyni vaxtda Rusiyada ilk dəfə olaraq taun əleyhinə karantin tədbirləri tətbiq edilmişdir.

Taun sinantrop ocaqlarında taun infeksiyasının əsas rezervuarı və mənbəyi hələ qədim dövrlərdə vəhşi təbiətdən [http://wsemir.com/tags/insan/ insan] məskənlərinə keçmiş, taun mikrobunu da özləri ilə gətirmiş boz siçovul və ya siçovul ({{lang-la|Rattus norvegicus}}), qara siçovul ({{lang-la|Rattus rattus}}) və kürən siçovullardır ({{lang-la|Rattus alexandrinus}}). Nəqliyyat vasitələrinin, xüsusən dəniz nəqliyyatının inkişafı siçovulların birinci toplandığı yerdən dünyanın bir çox ölkələrinə yayılmasına səbəb olmuşdur. Taun vəhşi gəmiricilərdən siçovullara keçdiyi kimi, siçovullardan da vəhşi gəmiricilərə keçir.