Qədim Roma: Redaktələr arasındakı fərq

'''Qədim Roma''' əvvəlcə şəhər-dövlət, sonralar (e.ə. 3 əsrin sonundan) [[Avropa|Avropanın]] qərb və cənub-şərq hissələrinin, [[Kiçik Asiya|Kiçik Asiyanın]], Şimali [[Afrika]] sahilinin, [[Suriya]] və [[Fələstin|Fələstinin]] daxil olduğu dövlət. Rəvayətə görə, Roma şəhəri e.ə. 754/753 ildə [[Eney|Eneyin]] varisləri [[Romul və Rem]] tərəfindən salınmışdır. Romanın tarixi ənənəvi olaraq üç dövrə bölünür: [[Roma çarlığı|çarlıq]] (e.ə. 754/753-e.ə. 510/509), [[Roma respublikası|respublika]] (e.ə. 510/509-e.ə. 30 və ya 27), [[Roma İmperiyası|İmperiya]] və ya prinsipat dövrü (e.ə. 30 və ya 27-eramızın 193 ili) və [[dominat]]. Roma dövlətinin tarixində ordu böyük rol oynamışdır. Romalılar əvvəlki quldarlıq dövlətlərinə nisbətən daha mükəmməl, nizami ordu yarada bilmişdilər. Onun əsas qüvvəsi [[koqorta]] və [[manipula|manipulalara]] bölünmüş [[legion|legiondan]] ibarət olan [[piyada]] idi. Süvari qoşunu yardımçı rol oynayırdı.

==Respublika==

Respublikada keçmiş çar səlahiyyətini hər il seçilən iki vəzifəli şəxs (əvvəlcə [[pretor|pretorlar]], sonra [[Konsul (Qədim Roma)|konsullar]]) icra edirdi. Ali hakimiyyət orqanı formal olaraq xalq məclisi sayılsa da, əslində dövlətin idarəsində aparıcı rol senata məxsus idi. Senat maliyyə, dövlət əmlakı, xarici siyasət və hərbi işlərə baxırdı. İcraedici orqanlar [[magistrat|magistratlar]] idi. E.ə. 5 əsrdə Roma yeni ərazilər əldə etmək uğrunda yaxın qonşunları olan etrusklar, latınlar və başqa tayfalarda müharibələr aparırdı. [[Qallar|Qalların]] hücumundan (e.ə. 390 və ya 387) sonra plebeylər ilə patrisilər arasında sosial mübarizə kəskinləşdi. E.ə. 326 ildə borc köləliyi ləğv edildi. E.ə. 4 əsrin ortalarında qazandığı qələbələr nəticəsində Roma Orta İtaliyada güclü dövlətinə çevrildi. Onun [[latınlar]] (e.ə. 340-338), [[samnitlər]], [[Epir]] çarı [[Pirr]] üzərində (e.ə. 280-275) qələbələri ilə [[Apennin yarımadası|Apennin yarımadasının]] 200 il davam edən işğalı başa çatdı. Romaya tabe olan tayfaların federasiyası yarandı. Daxili işlərində isə diktator Hortenzinin verdiyi qanundan (e.ə. 237) sonra plebeylərin triblər üzrə qəbul etdikləri qərarlar qanun qüvvəsi aldı və onları senatın bəyənməsinə ehtiyac qalmadı. İtaliyada hakimiyyətini möhkəmləndirən Roma Aralıq dənizinin qərbində [[Karfagen|Karfagenlə]] mübarizəyə girişdi. [[Pun müharibələri|Pun müharibələrində]] (e.ə. 264-241, 218-201, 149-146) Roma Karfageni məhv edib Aralıq dənizinin qərbində hegemonluğu ələ keçirdikdən sonra [[Balkan yarımadası|Balkan yarımadasına]] və Asiyaya doğru irəlilədi. E.ə. 2 əsrin ortalarında Aralıq dənizi sahilinin bir çox ərazisi Roma tərkibinə qatıldı və Roma əyalətləri yarandı. Lakin sinfi ziddiyyətlərin hədsiz kəskinləşməsi böyük üsyanlara - [[Siciliya|Siciliyada]] qul üsyanlarına və Kiçik Asiyada Aristonikin üsyanına səbəb olmuşdu. Kəndlilərin torpaq uğrunda mübarizəsinə [[Qrakx qardaşları]] başçılıq etdilər. E.ə. 133 ildə xalq yığıncağı ictimai torpaqların tutulmasını məhdudlaşdırmaq haqqında qanun qəbul etdi. Siyasi qruplaşmalar - [[optimatlar]] ilə [[populyarlar]] arasında silahlı mübarizə şiddətləndi. Xarici siyasətdə [[Yuqurta müharibəsi|Yuqurta müharibəsinin]] (e.ə. 111-105) əvvəlində Roma ordusu məğlubiyyətə uğradı. [[Müttəfiqlər müharibəsi]] (e.ə. 90-88) nəticəsində Roma italiklərə vətəndaşlıq hüququ verməyə məcbur oldu. [[Sulla]] və [[Qay Mari|Mari]] tərəfdarlarının mübarizəsi (e.ə. 87-82) köhnə siyasi quruluş formalarının yeni şəraitə uyğun gəlmədiyini göstərdi. E.ə. 82 ildə Sulla müddətsiz diktator oldu; xalq yığıncağının və xalq tribunlarının rolu heçə endirildi. Sullanın rejimi geniş müxalifət doğurdu və o, e.ə. 79 ildə səlahiyyətindən əl çəkməyə məcbur oldu. Qədim dövrün ən böyük qul üsyanlarından olan [[Spartak]] üsyanı (e.ə. 74 və ya 73-71) Romada ziddiyyətlərin kəskinləşməsi nəticəsində baş vermişdi. Siyasi qruplaşmalar arasında hakimiyyət uğrunda mübarizə şiddətləndi. E.ə. 60 ildə [[Qney Pompey]], [[Mark Lisini Krass]] və [[Yuli Sezar]] ittifaq bağlayaraq birinci triumvirat yaratdılar. Lakin onların arasında təfriqə düşdü və yeni mübarizə Sezar diktaturasının qurulması ilə nəticələndi. O, yeni əraziləri (Qalliya, Britaniya və s.) işğal etdi. Sezar öldürüldükdən (e.ə. 44) sonra ölkədə bir neçə il vətəndaş müharibəsi davam etdi və [[Oktavian Avqust|Oktavianın]] qələbəsi ilə qurtardı.

 

 

 

[[Kateqoriya:Qədim Roma]]