Fenomenologiya: Redaktələr arasındakı fərq

Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
Redaktənin izahı yoxdur
k 178.237.73.5 tərəfindən edilmiş redaktələr geri qaytarılaraq Legobot tərəfindən yaradılan sonuncu versiya bərpa olundu.
Sətir 1:
{{vikiləşdirmək}}
F.Brentanoya (1838 – 1917) görə “fenomenologiya varlığın içərisində fəlsəfə, varlıqdan kənarda psixologiyadır”. Fenomenologiyanın ikili xarakteri onun mahiyyətini mürəkkəbləşdirir, fəlsəfə ilə psixologiyanın əlaqə nöqtəsində, daha doğrusu, idrakın və təxəyyülün astanasında - liminalitidə yerləşən fenomenologiya öz məzmununu fəlsəfə və psixologiya arasında paylaşmaq məcburiyyətindədir. Hegel (1770-1831) fenomenologiyanı “Mütləq ruhun Qolqofu” (Schädelstätte) (qədim ibrani dilində – edam yeri, kəllə yeri deməkdir. İncil, Yəhyadan, 17, 19) adlandırırdı. Mütləq ruh, sanki idrakın və təxəyyülün astanasında şüur və şüursuzluğun arasında iki yerə bölünür və elə “qətl meydanında” fenomenologiya hər iki sahədən özünə əbədi miras götürür. Fenomenologiya ruhun bölündüyü yerdə təkcə özünə qapansaydı, varlığını itirmək təhlükəsi ilə qarşılaşardı. Subyektivizm və obyektivizmin təbəddülatında öz fəlsəfi məzmununu qoruyan fenomenologiya, əslində “yoxluğa” və “varlığa” münasibətin ən sadə formasıdır. Elə buna görə də fenomenologiyanın bir elmi metod kimi E. Hüsserlin (1859-1938) psixoloji tədqiqatlarından meydana çıxması təsadüfi deyildi. Necə ki, predmetə, əşyaya kənardan və daxili məzmunu baxımından yanaşan İ. Kant (1724-1804) “noumen” və “fenomen” anlayışlarını köklü şəkildə əsaslandıra bilmişdi, eyzən də həmin cür, E. Hüsserl ad və onun məna yükünün fəlsəfə və psixologiyada fərqli məzmununu “noema” və “noezis” də, “real”da və “ideal”da qəti şəkildə dəqiqləşdirdi. “Predmetə qayıtmaq”, əslində “Hegelə qayıtmaq”- “şüurun morfologiyasına”, “Kanta qayıtmaq” isə “xalis zəkaya” qayıtmaq idi. Lakin E. Hüsserl Hegelə və Kanta genetik bir məzmunda “hissiyyat” və “digəri üçün mövcudluq” əlavə etmişdi, başqa sözlə desək, predmetdən kənara çıxıb adın mahiyyətindəki yeni əlaqə momentlərini, ideyanın arxasındakı “intensionallığı” kəşf etmişdi. Bir var ki, hər hansı bir əşyanın sıralanmaq məqsədi ilə, tanınması üçün onun müəyyən bir simvolik çərçivəyə salınması, nə ilə isə işarələnməsi (desiqnat), yaxud qəti bir semantik ölçüdə yerləşdirilməsi, (yəni əşyanın hər hansı bir ad daşıyıcısı kimi qəbul edilməsi) bir də var ki, predmetin daxilindəki məzmunun adda ifadə olunması, adın nəyin isə konkret daşıyıcısı olaraq tanınması, “özlüyündəki şey”in ifadəçisi olması. Predmetin hər hansı bir “özündəki şey”in təqdimatı kimi qəbul edilməsi, onun daşıdığı nominal adla (denotatla) abekvat olmaya da bilər. Və fenomenologiyanın dolaşıq təfərrüatlarının əsası, zatən elə bu fikir üzərində qurulur. Daha doğrusu, söhbət ondan gedir ki, ad predmetin “özlüyündəki şey”in, (hansı ki, bizim onun görüb dərk etməyimizdən asılı olmayaraq mövcuddur) yalnız mühüm əlamətlərinin konkret daşıyıcısıdırmı, yoxsa ad ifadəsi mümkün olmayan daha əlavə bir şeylərin də mahiyyətini özündə cəmləyir? Hər hansı bir adın öz məzmununun tam ifadəçisi olması üçün şübhəsiz ki, onun bir isim kimi hallanması lazımdır, yəni ad obyektiv gerçəklikdən görünən məzmununu təqdim etmək üçün hal şəkilçilərinin bütün suallarına cavab verməlidir. Lakin məsələ bununla bitmir. Predmetin, əşyanın “özlüyündəki şey”i nə dərəcədə doğru, dürüst, əhatəli təqdim, yaxud təmsil etməsi məsələsi, subyektiv yanaşmanın əhatə dairəsindən də asılıdır. Buna görə də bəşəri məntiq obyektivizmdən kənara çıxan kimi dirənir, ilişib qalır, düşüncədə irrasional tərəf işıqlanır və şüursuzluq fenomeninin əksər suallara izahsız cavab tapması məhz bununla bağlıdır. E. Hüsserlin “intersubyektivizm” inin mahiyyətini təşkil edən, “qeyri bir “Mən” adlandırdığı ideal genetik əlaqə, məhz bu mərhələdə özünü doğruldur: “Mənə analoji şəkildə keçmiş “Mən”im, transsendentləşdirilmiş məxsusi sferamın modifikasiyası olan indiki “Mən”im kimi verilmişdi” E.Husserlin “bilik” və “mülahizə” anlayışlarına məxsusi yanaşması və biliyi aprioridən azad etməsi anlaşılandır. Lakin müasir fenomenologiyada məsələnin əsas cəhəti yalnız bu deyildir. Ən önəmlisi odur ki, subyektiv yanaşmadan, intensionallıqdan doğan “fenomen”, bəzən çox asanlıqla “noumen”ə çevrilir, daha doğrusu, onların genetik əlaqəsi - kauzallığı fenomenoloq üçün maraq doğurur. Ayrı-ayrılıqda fenomenlər qədim dövrlərdən bəri
həmişə mövcud olmuşdur, buna görə də insanların dünyanı qavraması hadisələrə və faktlara əsaslanmışdır. Çünki insan dünyanı bütövlükdə görmür. Biz dünyanı fraqmentar şəkildə görür, faktlar və hadisələr vasitəsilə dərk edirik. Hadisə bütün hallarda bədii məzmun daşıyır. Bəzən ad öz məzmunundan, bəzən isə məzmun ifadə etdiyi addan güclü təsir bağışlayır, eyzən fakt və hadisədə reallaşan düşüncə kimi...
 
 
Sətir 8:
 
 
* Статья [http://lebenswelt.narod.ru/d_ph.htm «Феноменология»] из «Феноменологического словаря» И. С. Шкуратова
* AFSEA- nın Fəlsəfə və sosial – siyasi elmlər jurnalı, 2012, №1 İdrakın və təxəyyülün astanasında fenomenologiya, səh. 21 - 34.
 
* Статья [http://www.psylib.ukrweb.net/books/gritz01/fenomenologija.htm «Феноменология»] из энциклопедии «История философии» под ред. А. А. Грицанова (Мн., 2002)