Vilyam Harvey: Redaktələr arasındakı fərq

Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
Legobot (müzakirə | töhfələr)
k Bot: Migrating 59 interwiki links, now provided by Wikidata on d:q93128 (translate me)
Səhifənin bütün məzmununun silinməsi
Sətir 1:
{{Şəxs
|Şəkil = William Harvey-Foto.jpg
|Şəkil məlumat=
|Şəkil miqyası = 200
|Adı = Uilyam Hаrvey
|Tam adı =
|Digər adları =
|Doğum tarixi = [[1 aprel]] [[1578]]
|Doğum yeri = [[Şəkil:Kent flag.svg|25px|Invicta Flag of Kent]] [[Folkeston]], [[Kent qraflığı]]
|Vəfatı = [[3 iyun]] [[1657]]
|Vəfat yeri = [[Şəkil:Union_flag_1606_(Kings_Colors).svg|25px]] [[London]], [[Böyük Britaniya]]
|Vəfat səbəbi =
|Rəsmi vebsaytı =
|IMDB =
}}
[[Şəkil:Heyvanlarda_ürəyin_və_qanın_hərəkətinin_anatomik_tədqiqatı.jpg|thumb|right|200 px|Uilyam Harveyin "Heyvanlarda ürəyin və qanın hərəkətinin anatomik tədqiqatı kitabı"]]
 
'''Uilyam Hаrvey''' ([[İngilis dili|ing.]] ''William Harvey''; [[1 aprel]] [[1578]], [[Folkeston]], [[Kent qraflığı]] — [[3 iyun]] [[1657]], [[London]]) — [[Fiziologiya]] və [[embriologiya]]nın əsasını qoyan ingilis həkim-anatomu, alim.
 
Uilyam Harvey, qan dövranınin və ürəyin funksiyasının ilk dəfə izahını verən, məşhur ingilis həkimi, [[1578]]-ci ildə İngiltərənin [[Kent graflığı]]nda [[Folkeston]] şəhərində tacir ailəsində anadan olmuşdur. Harveyin "Heyvanlarda ürəyin və qanın hərəkətinin anatomik tədqiqatı" haqlı olaraq fiziologiya tarixində ən lazımlı kitab sayılır. Hal azırda bizim malik olduğumuz qan dövranı haqqında sadə və aydın təsəvvürümüzə görə Harveyin nəzəriyyəsinə borcluyuq. Belə ki, bizə belə adi görünən məlumatlar Harveyə qədər ki bioloqlara aydın deyildir. Onların [[ürək]] və qan damarları haqqında təsəvvürləri tam başqa idi: 1) [[Aristotel]] və [[Qalen]] nəzəriyyələrinə görə qida qaraciyərdə qana çevrilir və venalar vasitəsilə orqanlara daşınır; 2) ürək qanı qızdırır; 3) arteriyalar hava ilə doludur; 4) ürək həyat ruhu istehsal edir; 5) [[arteriya]] və [[vena]]lar qanla dolub boşalaraq bir dəfə ürək istiqamətinə, ikinci dəfə isə əks istqamətdə hərəkətdə olur.
Məşhur həkim [[Qalen]] coxlu sayda meyitlərin yarılmasında şəxsən iştirakına baxmayaraq heç təsəvvürünə də gətirə bilmirdi ki, qan cərəyan edir. Bunu heç biologiya ilə dərindən maraqlanmış [[Arximed]] də təsəvvür edə bilmirdi. Hətta Harveyin kitabı işıq üzü görəndən sonra da bir çox alimlər, həkimlər onun bu ideyasına şübhə ilə yanaşırdılar və inana bilmirdilər ki, qan insan bədənində daim qapalı sistemdə cərəyan edir və ürək bu cərəyanı enerji ilə təmin edir.
Harvey ilk dəfə olaraq qanın cərəyanını sadə riyazi hesablama ilə izah etmişdir. O göstərirdi ki ürək hər vurğusunda 2 [[unsiya]] qan vurur. Nəzərə alsaq ki hər dəqiqədə ürək 72 dəfə vurur onda nəticə etibarı ilə hər saatda ürək 540 [[funt]] qanı aortaya vurur. Bu ədəd insanın öz çəkisindən və malik olduğu qanın kütləsindən qat-qat çoxdur. Bununla Harvey gösərirdi ki, eyni həcmli qan daim ürək vasitəsilə cərəyan edir. O bu qənaətə 10 il ərzində apardığı ekspeimentlərin və davamlı müşahidələrin sayəsində gəlmişdir.
 
Harvey öz kitabında aydın şəkildə göstərirdi ki, arteriya vasitəsilə qan ürəkdən çıxır və venalar vasitəsilə ürəyə qayıdır. Mikroskopa malik olmadığı ücün kapilyarlarin mövcudluğunu sübuta yetirə bilməsə də varlığını müəyyən etmişdir. Harveyin ölümündən bir qədər sonra italyan bioloqu [[Malpiqi]] tərəfindən kapilyarların mövcudluğu sübuta yetirilmişdir. Əvvəlcə güclü müqavimətə rast gəlməsinə baxmayaraq Harveyin nəzəriyyəsi ölümündən br qədər öncə alimlər [[Dekart]], [[Şleger]] və [[Peke]] tərəfindən qəbul olunmuşdur.
 
Harveyin embriologiya ilə bağlı bir cox işləri də mövcuddur. Onun [[1651]]-ci ildə yazmış olduğu "Heyvanların doğulması" kitabı müasir embriologiyanın əsasını qoymuşdur. Harvey göstərirdi ki, embrion ilkin inkişaf dövründə artıq böyük heyvanlar kimi ümumi qurluşa malikdir və hər bir heyvan başlanğıcını yumurta hüceyrəsindən götürür.
 
== Həyatı ==
[[Şəkil:Heyvanlarda_ürəyin_və_qanın_hərəkətinin_anatomik_tədqiqatı_kitabıdan_illüstrasiya.jpg|thumb|left|200 px|"Heyvanlarda ürəyin və qanın hərəkətinin anatomik tədqiqatı" kitabından illüstrasiya]]
Harvey uzun, maraqlı və uğurlu həyat sürmüşdür. [[1588]]-ci ildə [[Kenterberi]]də kral məktəbinə daxil olur. [[1593]]-cü ilin mayında [[Kembric universiteti]]nin nəzdindəki Kiz-kollecinə qəbul olunmuş, [[1572]]-ci ildə Kenterberi arxiyepiskopu tərəfindən tibb üzrə təsis olunmuş təqaüdə layiq görülmüşdür. [[1597]]-ci ildə Harvey [[bakalavr]] dərəcəsi alaraq kolleci tərk edir. [[1600]]-cü ildə həmin dövrün ən məşhur İtaliyanın [[Paduya]] universitetinə tibbi təhsil almaq üçün yola düşür. Həmin illər [[Qalileo Qaliley]] Paduya universitetinin professoru olmuşdur. [[25 aprel]] [[1602]]-ci ildə təhsilini bitirərək, tibb doktoru titulu aldıqdan sonra [[İngiltərə]]yə qayıdaraq həkimlik fəaliyyətinə başlamaq üçün [[1603]]-cü ildə həkimlər kollegiyasına müraciət edir. İmtahanları müvvəffəqiyyətlə başa vurduqdan sonra [[5 oktyabr]] [[1604]]-cü ildə həkimlər kollegiyasına qəbul olunur və [[1607]]-ci ildən həqiqi üzvü seçilir. [[14 oktyabr]] [[1609]]-cu ildə Müqqəddəs Varfolomey xəstəxanasında rəsmi olaraq həkimlik fəaliyyətinə başlayır. Eyni zamanda [[kraliça]] [[I Yelizaveta]]nın şəxsi həkiminin qızı Yelizaveta Braunla ailə həyatı qurur. İngiltərənin 2 kralı [[I Yakob]] və [[I Karl]], eləcə də məşhur filosof [[Frensis Bekon]] onun pasiyentləri olmuşlar. Harvey Londonun tibb kollecində hələ [[1581]]-ci ildə lord Lamli tərəfindən tibbi təhsilin keyfiyətini arırmaq məqsədi ilə təşkil etdiyi Lamli məşğələlərində anatomiyadan mühazirələr oxumuş, sonradan bu kollecin prezidenti seçilmişdir. Onun mühazirələrinin əlyazma qeydləri "Prelectiones Anatomiae Universalis" adı altında hələ də [[Britaniya muzeyi]]ndə qorunub saxlanılmaqdadır. Harvey həm də uzun müddət Londondakı Müqqəddəs Varfolomey xəstəxanasının baş həkimi olmuşdur. Uilyam Hаrvey [[1657]]-ci ildə 79 yaşında [[London]]da vəfat etmişdir.
 
== Mənbələr ==
 
* Michael H. Hart The 100. A Ranking of The Most Influential Persons in History 1978, 1992 by Michael H. Hart
* [http://www.m-ww.de/persoenlichkeiten/harvey.html/ Biografie]
* [http://www.fordham.edu/halsall/mod/1628harvey-blood.html William Harvey: „On The Motion Of The Heart And Blood In Animals", 1628]
* [http://www2.vobs.at/bio/index-x.html Geschichte der Embryologie und Cytologie]
 
[[Kateqoriya:1578-ci ildə doğulanlar]]
[[Kateqoriya:1657-ci ildə vəfat edənlər]]
[[Kateqoriya:Poçt markalarında şəxslər]]