Kommunizm: Redaktələr arasındakı fərq
Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
→Kommunizmin yaranması: Kommunizmin yaranmasını başa düşmək üçün mütləq 18 və 19-cu əsr Avropa mədəniyyətinə nəzər salmaq lazımdır. |
k 91.191.200.165 tərəfindən edilmiş redaktələr geri qaytarılaraq Legobot tərəfindən yaradılan sonuncu versiya bərpa olundu. |
||
Sətir 6:
[[Şəkil:Red star.svg|thumb|left|[[Qırmızı ulduz (Kommunizm)]]]]
== Kommunizmin yaranması ==
Kommunizmin yaranmasını başa düşmək üçün mütləq 18 və 19-cu əsr Avropa mədəniyyətinə nəzər salmaq lazımdır. B.e.-nın 2-ci əsrindən etibarən Avropa qitəsində xristianlıq dini mərhələ-mərhələ qəbul olunmuş və bu xristianlıq mədəniyyəti “Maariflənmə dövrü” adlanan dövrə qədər davam etmişdir. 18-ci əsrdə geniş yayılmağa başlayan “Maariflənmə dövrü” bir sıra avropalı ziyalıların və sənətkarların Qədim Yunan və Roma bütpərəst mədəniyyətindən təsirlənərək dinə qarşı çıxması ilə meydana gəlmişdir. Maariflənmə dövrünün ən böyük siyasi nəticəsi isə eyni zamanda "din əleyhinə inqilab" olan Fransız inqilabıdır.
Fransız İnqilabının təməlində Volter, Diderot, Montesque kimi din əleyhinə çıxan şəxsiyyətlərin təlqinləri dayanırdı. İnqilab zamanı isə Maariflənmə hərəkatının din əleyhdarları və bütpərəstləri açıq şəkildə fəaliyyətə başladılar. İnqilaba başçılıq edən Yakobinlərin fəal təbliğatı nəticəsində “dindən çıxma” hərəkatı geniş vüsət almış və hətta yeni bütpərəst din yaratmağa çalışmışlar. İlkin əlamətləri 14 İyul 1970-ci ildə Federasiya Bayramında “inqilabi ibadət” sürətlə yayılmağa başladı. İnqilabın əliqanlı liderlərindən biri olan Robesper “inqilabi ibadət”ə yeni qanunlar gətirmiş və bu qanunları məruzə formasında qələmə alaraq adını “Uca Varlıq İbadəti” qoymuşdur. Parisdəki məşhur Notr Dam kilsəsi öz deyimləri ilə “ağlın məbədi”nə çevrilmiş, kilsənin divarlarındakı bütün xristian fiqurlarını sökmüş və kilsənin orta hissəsinə “ağıl ilahəsi” adı verilmiş bir qadın heykəli yerləşdirmişdilər. Fransız inqilabı müddətində bir çox din adamı qətlə yetirilmiş, dini qurumlar talan edilmiş və dağıdılmışdı. Fransa İnqilabı ilə birlikdə Avropanın ictimai həyatına girən və gedərək sürətlə inkişaf edən yeni bir fəlsəfə yarandı:
Materializm.
Yalnız maddənin varlığını qəbul edən, canlıların və insan şüurunun da sadəcə “hərəkət edən maddə”dən ibarət olduğunu iddia edən bu fəlsəfə əslində ilk dəfə Qədim Yunanıstanda yaşamış bəzi filosoflar tərəfindən yaradılmışdır.
18-ci əsrdə materializmi mənimsəyən və kütlələrə təlqin edən iki əhəmiyyətli ad, Fransız İnqilabının yaradıcılarından olan Denis Diderot və onun yaxın dostu olan Baron Holbachdır. Baron Holbach 1770-ci ildə çap edilən “Système de la Nature” (Təbiətin Sistemi) adlı kitabında “elmi” olduğunu iddia etdiyi bir sıra fərziyyələri əsas götürərək var olan tək şeyin maddə və enerji olduğunu irəli sürmüşdür. Fanatik bir ateist olan Holbach əxlaq anlayışına da qarşı çıxmış, insanın əlindən gəldiyi qədər həyatdan zövq alaraq yaşamalı və bunun üçün hər bir variantdan istifadə etməli olduğunu müdafiə etmişdir.
18-ci əsrdə bir sıra alim tərəfindən qəbul edilib müdafiə olunan materializm 19-cu əsrdə daha sürətlə yayılaraq təkcə Fransanı deyil Avropanın digər ölkələrini də öz cənginə almağa başladı. 19-cu əsrin əvvələrində Almaniyada ortaya çıxan iki əhəmiyyətli materialist mütəfəkkir vardır: Lüdviq Bünher və Karl Voqt. Voqt insan zehninin mənbəyini izah etməyə çalışarkən “qaraciyər necə öd ifraz edirsə beyin də elə fikir ifraz edir” demişdir və bu cəfəng bənzətməsi ilə dövrünün materialistləri tərəfindən də dəstəklənmişdir.
Materializmin belə cəfəng fikirlərlə meydana gəlməsinə baxmayaraq dövrünün din əleyhdarları tərəfindən qəbul edilmiş və Avropa xalqlarına tətbiq edilməyə başlanmışdır. Materializm ağlın və elmin təməli kimi təqdim edilmiş, bu əsası olmayan yalançı təbliğat ilk əvvəl Fransada, daha sonra isə Almaniyada və gedərək bütün Avropada sürətlə yayılmağa başlamışdır. Materializmin yayılmağında, əlbəttə, onu din kimi qəbul edənlərin və 19-cu əsr ziyalılarının arasında çox geniş yayılmış masonluğun da rolu böyükdür.
Antik doqmat sayılan materializm sürətlə yayılarkən, digər tərəfdən də müxtəlif elm sahələri ilə uyğunlaşdırılmağa başlandı. Materializm:
'''1.'''Təbiət elmlərinə uyğunlaşma olaraq həyata keçirən insan təbiət elmləri üzrə ingilis alimi Çarls Darvindir.
'''2.'''Sosial elmlərə tətbiq edilməyə başlanmışdır ki, bunu həyata keçirən insanlar da alman filosofları Karl Marks və Fredrix Engelsdir.
Darvinin fikirləri “təkamül nəzəriyyəsi”, Marks və Engelsin fikirləri isə “kommunizm” olaraq tarixə yazılmışdır.
''''''Marks və Darvin''''''
Əslində Darvinin təkamül nəzəriyyəsinin Marks və Engelsin nəzəriyyəsini əhatə etdiyini demək mümkündür. Çünki kommunizm də təkamül nəzəriyyəsidir: Təkamül nəzəriyyəsinin tarixə və sosial elmlərə uyğunlaşdırılmış formasıdır. Bu həqiqət 20-ci əsrin əvvəllərində qabaqcıl Darvinist və Marksist mütəfəkkirlərdən olan Anton Pannokoekin qələmə aldığı “Darvinizm və [[Marksizm]]” adlı kitabında belə ifadə edilmişdir:
Marksizmin və eyni zamanda Darvinizmin elmi əhəmiyyəti hər ikisinin də təkamül nəzəriyyəsinə əsaslanmasıdır. Biri bunu canlı təbiətdə canlılar üzərində tətbiq etmiş digəri isə cəmiyyətdə həyata keçirmişdir. Həm Darvinin həm də Marksın təlimləri yəni təbiət elmləri sahəsində və insan cəmiyyəti sahəsində inkişaf edən bu iki təlim təkamül nəzəriyyəsini qəbul olunan elmə çevirmişlər. Bunu həyata keçirməklə də təkamül nəzəriyyəsini sosial və bioloji inkişafın təməl anlayışı kimi kütlələrə tətbiq etməyə başladılar.
Darvinizm və Marksizm arasında iki təməl anlayışda da tamamailə uyğunluq vardır:
1. Darvinizm bütün varlıqların “hərəkət halında olan maddə”dən ibarət olduğunu, bu maddənin Allah tərəfindən yaradılmadığını, bu səbəbdən də bütün canlıların təsadüf nəticəsində var olduğunu, insanın digər heyvanlardan təkamül nəticəsində meydana gələn heyvan növü olduğunu irəli sürmüşdür. Heç bir elmi dəlilə əsaslanmayan və tamamilə uydurma olduğu sonrakı illərdə elmi kəşflərlə sübuta yetirilən bu iddialar yalnız maddənin varlığına inanan və bütün insanlıq tarixini maddi faktorlarla izah etməyə çalışan Marks və Engelsin düşüncələri ilə tamamilə uyğun gəlir.
2. Darvinizm canlılar dünyasında təkamülü yaradanın “mübarizə” olduğunu irəli sürmüşdür. Darvin nəzəriyyəsinin əsasında təbii qaynaqların canlılar üçün kifayət etmədiyi, buna görə də daima “həyat mübarizəsi” yaşandığı və bu mübarizə nəticəsində də təkamülləşdirici bir gücün meydana gəlməsi kimi fərziyyə dayanır. Marks və Engelsin də mənimsədikləri “dialektik” metod da bu fərziyyə ilə eynilik təşkil edir. Dialektikaya görə kainatdakı inkişafın yeganə impulsiv gücü ziddlər arasındakı qarşıdurmadır. İnsanlıq tarixi də mübarizə nəticəsində inkişaf etmiş və insan bu mübarizə nəticəsində irəliləmişdir.
Marks və Engels ilə Darvinin nəzəriyyələrini tədqiq etdikdə hər ikisinin də sanki tək bir mərkəzdən meydana gəlmiş kimi uyğunluq təşkil etdiyi aydın olur. Darvin materialist fəlsəfəni təbiətdə, Marks və Engels isə tarixdə tətbiq etmişdir.
Necə ki, Darvinin materializmə verdiyi bu töhfənin əhəmiyyətini ilk anlayan insan da elə məhz Karl Marks özü olmuşdur. Marks Darvinin 1859-cu ildə çap etdirdiyi “Növlərin Mənbəyi” adlı kitabını nəzərdən keçirmiş və bu kitabın öz nəzəriyyəsi üçün böyük bir mənbə və dayaq olduğunu görmüşdür. Engelsə yazdığı 19 dekabr 1860-cı il tarixli məktubunda Darvinin kitabından “bizim fərziyyələrimizin təbii tarixi təməlini əhatə edən kitab budur” deyə bəhs etmişdir. 16 yanvar, 1861-ci ildə Lassalleyə yazdığı məktubunda isə belə demişdir: “Darvinin əsəri böyük əsərdir. Tarixdəki sinfi mübarizənin təbiət elmləri baxımından təməlini təşkil edir.”
Marks Darvinə olan heyranlığını ən böyük əsəri olan “Das Kapital”ı Darvinə həsr edərək göstərmişdir. Kitabının Darvinə göndərdiyi almanca nəşrinə əlyazısı ilə belə yazmışdır: "Çarls Darvinə həqiqi bir pərəstişkarı olan Karl Marksdan".
Engels isə Darvinə olan heyranlığını belə dilə gətirmişdir: “Təbiət metafizik olaraq deyil, dialektik olaraq işləyir. Bununla əlaqədar olaraq hər kəsdən əvvəl Çarls Darvinin adı qeyd edilməlidir.” Engels Darvini Marksla eyni səviyyədə tərifləmiş və “Darvin necə canlı təbiətdəki təkamül qanunu kəşf etdisə, Marks da insanlıq tarixindəki təkamül qanunu kəşf etdi” demişdir.
Lenin tərəfindən “bütün beynəlxalq Marksizm ədəbiyyatına bələd insan” olaraq təqdim edilən, Rus kommunizminin qabaqcılı Georqi Valentinoviç Plexanov isə “Marksizm Darvinizmin ictimai elmlərə tətbiqidir” deyərək ən qısa şəkildə şərh etmişdir.
Vatikan universitetinin professorlarından olan tarixçi Pr. Malaxi Martin Marks ilə Darvin arasındakı əlaqəni belə izah etmişdir:
Çarls Darvinin nəzəriyyəsi gün işığı görən zaman Marks bunu nəzəriyyədən daha yüksək qiymətləndirdi. Bunu “mənəvi aləm” olmadığına, sadəcə “maddi aləm”in varlığına aid öz “elmi” dəlili olaraq mənimsəmişdi. Darvin Hegelin idealizminin rədd edilməsində Marksa “haqq” qazandırırdı. Darvinin nəzəriyyəsinin yalnız fərziyyə olduğunu, sosial baxımdan həqiqətdən tamamilə uzaq ola biləcəyini nəzərə almayan Marks Darvinin fikirlərini öz dövrünün ictimai siniflərinə tətbiq etdi. Darvinin təkamül nəzəriyyəsində olduğu kimi, Marks bütün maddələr kimi sosial siniflərin də daima həyat və hegemonluq mübarizəsi aparmalarını düşünmüşdür.
Darvinizm ilə Marksizm arasındakı bu güclü əlaqə müasir təkamülçülər tərəfindən də vurğulanır. Təkamül nəzəriyyəsinin dövrümüzdəki ən məşhur müdafiəçilərindən biri olan bioloq Douglas Futuyma “Təkamül biologiyası” adlı kitabının girişində “Marksın insanlıq tarixini açıqlayan materialist nəzəriyyəsi ilə birlikdə Darvinin təkamül nəzəriyyəsi, materializmin zəminində böyük bir addım idi” deyə yazarkən bunu nəzərdə tutmuşdur. Digər çox məşhur təkamülçü olan paleontoloq Stifen J. Gould isə “ Darvin təbiəti şərh edərkən çox əsaslı materialist fəlsəfə tətbiq etdi” demişdir. Rus kommunist təkamülünün Lenin ilə birlikdə iki böyük yaradıcısından biri olan Leon Trotski də “Darvinin kəşfi bütün canlı maddə sahəsində dialektliliyin (dialektik materializmin) ən böyük zəfəri oldu” deyə öz fikirlərini ifadə etmişdir.
Bütün bunlar Darvinizm ilə Marksizm arasında çox əhəmiyyətli əlaqə olduğunu göstərir. Çox asanlıqla deyə bilərik ki, əgər Darvinizm olmasa Marksizm də olmayacaq. Əgər bir insan Darvinizmin əsassızlığını dərk edərsə Marksizmin də tamamilə həqiqətdən uzaq fəlsəfə olduğunu dərk etmiş olar.
== Mənbə ==
| |||