Kimmerlər: Redaktələr arasındakı fərq
Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
k Bot: Migrating 41 interwiki links, now provided by Wikidata on d:q192730 (translate me) |
Redaktənin izahı yoxdur |
||
Sətir 20:
{{Azərbaycan tarixi}}
'''Kimmer''' – qədim türk ellərindən biridir. Mənbələrin verdiyi məlumata görə kimmerlər Şimali [[Qara dəniz]] hövzəsindən köç edərək [[Azərbaycan]]da və Şərqi [[Anadolu]]da məskunlaşmşdılar.[[Herodot]]un yazdığına görə,e.ə. VIII əsrdə Şərqdən [[Qara dəniz]]in Şimal çöllərinə-kimmerlərin ölkəsinə [[skiflər]] gəlmişdilər.Kimmerlər onlarla toqquşmaqdan çəkkinmiş,yığışıb Cənubi [[Qafqaz]]a,oradan da [[Kiçik Asiya]]ya köç etmişdilər.[[Qiyasəddin Qeybullayev|Q. Qeybullayev]] qeyd edir ki,bu məlumatda skif deyildikdə,konkret hansı etnosun nəzərdə tutulduğu bəlli deyil.Çünki,antik müəlliflərin əsərlərində skif konkret bir etnosun adı deyildi.Herodotun kimmerlər ("kimmer" sözün qədim [[yunan dili]]nə uyğunlaşdırılmış formasıdır) adlandırdığı bu türk etnosunun əsil adı isə Kəmər,yaxud da Qəmər kimi bərpa edilə bilər.İlk dəfə qədim yunan şairi [[Homer]] bu adı kimmer kimi işlətmiş,sonrakı müəlliflər də bu ənənəyə sadiq qalmışdır.Deməli qədim yunan tarixçiləri kəmər yaxud da qəmər etnonimini kimmer kimi tələffüz edirdilər.<ref> Qeybullayev Q. Qədim türklər və Ermənistan. B. : Azərnəşr, 1992, 140 səh. </ref>
Tədqiqatçılara görə,kimmerlər [[Qara dəniz]]in Qərb sahili tərəfdən,ya da [[Dəryal keçidi]]ndən Cənubi [[Qafqaz]]a,[[Kür]]-[[Araz]] vadisinin Qərb hissəsinə,[[Azərbaycan]]-[[Gürcüstan]] sərhəd zonasına gəlmiş,lakin burada çoz dayanmayaraq [[Qərbi Azərbaycan]] (indiki [[Ermənistan]]) zonasına getmişlər.Qədim [[gürcülər]] kimmerləri "pəhləvanlar" adlandırırdılar.(İ.M.Dyakonov,Midiya tarixi,səh.123) O zamanlar [[Qərbi Azərbaycan]] (indiki [[Ermənistan]]) ərazisində [[haylar]] (erməni bu xalqa kənardan vermə addır və əslində [[ərmənlər]] də bir türk elidir) yaşamırdılar və bu ərazinin əsas sakinləri türk mənşəli və [[Qafqaz]] dilli xalqlar idilər.Lakin bu ərazinin böyük bir hissəsi [[Urartu]] dövlətinin (e.ə. IX-VII əsrlər) nəzarəti altında idi.E.ə. 715-ci ildə kimmerlər [[Urartu]] ordusu ilə toqquşurlar.Qanlı döyüş nəticəsində kimmerlər qalib gəlirlər.
Kimmerlərin bir qismi [[Qərbi Azərbaycan]] (indiki [[Ermənistan]]) ərazisindən köç edərək [[Kiçik Asiya]]da məskunlaşır.Çünki onları Şimali [[Qara dəniz]] çöllərindən qovan [[skiflər]] ([[Qiyasəddin Qeybullayev|Q. Qeybullayev]] antik tarixçilərin burada skif adı altında [[saklar]]ı nəzərdə tutduğunu qeyd edir) ardlarınca Cənubi [[Qafaz]]a gəlmişdilər.[[Kiçik Asiya]]ya köç edən kimmerlər burada [[Frigiya]] dövlətinin varlığına son qoyurlar.( Bəzi tədqiqatçılara görə [[haylar]] məhz frig tayfalarından biri idilər)Bu dövlətin tabeliyində olan və [[Hayasa]] adlı vilayətin sakinləri olan [[haylar]] (indiki [[ermənilər]]) qaçmağa üz qoyurlar və bütün [[Kiçik Asiya]]ya səpələnirlər.
Kimerlərin bir hissəsi isə [[Kiçik Asiya]] ərazisindən [[Manna]] dövləti ərazisinə keçir.Sonrakı əsrlərdə isə kimmerlər yerli türklər-[[mannalar]] və [[madaylar]]la qaynayıb qarışırlar.Onların adları isə Kəmər,Kəmərli və Qəmərli kimi toponimlərdə qorunub saxlanır.
Sətir 33 ⟶ 32:
1)"Kəmər" etnonimi qədim türkcə kam (qam) –şaman və bir sıra türk tayfa adları üçün (avar,bolqar,qacar,sabar,xəzər və s) üçün səciyyəvi olan "ər" – kişi,ər,döyüşçü sözlərindəndir.Bu fikir ilk dəfə [[F.Cəlilov]] tərəfindən irəli sürülmüşdür.Qeyd etmək lazımdır ki,kəmər etnoniminin birinci komponenti olan "kəm","qam" sözü başqa türk tayfa adlarının da kökünü təşkil edir:Kamak ([[Azərbaycan]]da Qaymaqlı kəndlərinin adlarında qalmışdır),kaman,yaxud kuman (rus ənbələrində poloves adlandırılırlar),kamat (kumat) və s.
2)[[Q.A.Melikişvili]] yazır ki,kimmerlər [[Qafqaz Albaniyası]]nın Qərbində də yaşamışlar.(Q.A.Meliişvili,Qədim Şərq mənbələri Cənubi Qafqaz xalqlarının tarixi haqqında, Tiflis, 1954) [[Qiyasəddin Qeybullayev|Q. Qeybullayev]] isə qeyd edir ki,Cənubi [[Qafqaz]]a gələn kimmerlərin bir hissəsi [[Azərbaycan respublikası]]nın Qərb bölgəsində,[[Gürcüstan]]da və indiki [[Ermənistan]] respublikası ərazisində daimi məskunlaşmışdılar.[[Qazax]] – [[Borçalı]] bölgəsində Böyük və Kiçik Kəmərli,Kəmərqaya,Qəmərli kəndlərinin adları da bu tayfa ilə bağlıdır.XIX əsrin sonlarında [[Qafqaz]]da Kəmərli adlı yeddi kənd məlum idi.Kimmerlər [[Qərbi Azərbaycan]] (indiki [[Ermənistan]]) toponimikasında da öz izlərini qoymuşlar.[[İrəvan]] yaxınlığında orta əsrlərdə Qumri,Qəmri adlı türk kəndləri məlumdur.Hay mənbələrində bu toponim Kumayr kimi xatırlanır.Erməni tarixçisi [[Y.A.Manandyan]] yazır ki,"kumar" toponimi ("y" səsi erməni dilində əlavə olunmadır,kumar isə kamarın fonetik formasıdır.) kimmer etnonimini əks etdirir.[[Türkiyə]] ərazisində də Kəmərli toponimləri məlumdur.[[Güney Azərbaycan]]da [[Qaşqay tayfası]]nın bir qolu Qəmər adlanır.Bütün bunlar sübut edir ki,antik müəlliflərin kimmer kimi işlətdikləri qəmər və ya kəmər etnonimi kənardan verilmə ad deyil,özünüadlandırmadır.Bu etnonimin kəmər yaxud da qəmər formasında olmasını onun [[Assur]] mənbələrində Qamer kimi yazılması da sübut edir.(İ.M.Dyakonov,Assur-Babil mənbələri Urartu tarixi haqqında,1951)
| |||