Kimmerlər: Redaktələr arasındakı fərq
Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
Redaktənin izahı yoxdur |
Redaktənin izahı yoxdur |
||
Sətir 20:
{{Azərbaycan tarixi}}
'''Kimmer''' – qədim türk ellərindən biridir. Mənbələrin verdiyi məlumata görə kimmerlər Şimali [[Qara dəniz]] hövzəsindən köç edərək [[Azərbaycan]]da və Şərqi [[Anadolu]]da məskunlaşmşdılar.[[Herodot]]un yazdığına görə,e.ə. VIII əsrdə Şərqdən [[Qara dəniz]]in Şimal çöllərinə-kimmerlərin ölkəsinə [[skiflər]] gəlmişdilər.Kimmerlər onlarla toqquşmaqdan çəkkinmiş,yığışıb Cənubi [[Qafqaz]]a,oradan da [[Kiçik Asiya]]ya köç etmişdilər.[[Qiyasəddin Qeybullayev|Q. Qeybullayev]] qeyd edir ki,bu məlumatda skif deyildikdə,konkret hansı etnosun nəzərdə tutulduğu bəlli deyil.Çünki,antik müəlliflərin əsərlərində skif konkret bir etnosun adı deyildi.Herodotun kimmerlər ("kimmer" sözün qədim [[yunan dili]]nə uyğunlaşdırılmış formasıdır) adlandırdığı bu türk etnosunun əsil adı isə Kəmər,yaxud da Qəmər kimi bərpa edilə bilər.İlk dəfə qədim yunan şairi [[Homer]] bu adı kimmer kimi işlətmiş,sonrakı müəlliflər də bu ənənəyə sadiq qalmışdır.Deməli qədim yunan tarixçiləri kəmər yaxud da qəmər etnonimini kimmer kimi tələffüz edirdilər.<ref> Qeybullayev Q.
Qədim türklər və Ermənistan. B. : Azərnəşr, 1992, 140 səh. </ref>
Tədqiqatçılara görə,kimmerlər [[Qara dəniz]]in Qərb sahili tərəfdən,ya da [[Dəryal keçidi]]ndən Cənubi [[Qafqaz]]a,[[Kür]]-[[Araz]] vadisinin Qərb hissəsinə,[[Azərbaycan]]-[[Gürcüstan]] sərhəd zonasına gəlmiş,lakin burada çoz dayanmayaraq [[Qərbi Azərbaycan]] (indiki [[Ermənistan]]) zonasına getmişlər.Qədim [[gürcülər]] kimmerləri "pəhləvanlar" adlandırırdılar.(İ.M.Dyakonov,Midiya tarixi,səh.123) O zamanlar [[Qərbi Azərbaycan]] (indiki [[Ermənistan]]) ərazisində [[haylar]] (erməni bu xalqa kənardan vermə addır və əslində [[ərmənlər]] də bir türk elidir) yaşamırdılar və bu ərazinin əsas sakinləri türk mənşəli və [[Qafqaz]] dilli xalqlar idilər.Lakin bu ərazinin böyük bir hissəsi [[Urartu]] dövlətinin (e.ə. IX-VII əsrlər) nəzarəti altında idi.E.ə. 715-ci ildə kimmerlər [[Urartu]] ordusu ilə toqquşurlar.Qanlı döyüş nəticəsində kimmerlər qalib gəlirlər.
Kimmerlərin bir qismi [[Qərbi Azərbaycan]] (indiki [[Ermənistan]]) ərazisindən köç edərək [[Kiçik Asiya]]da məskunlaşır.Çünki onları Şimali [[Qara dəniz]] çöllərindən qovan [[skiflər]] ([[Qiyasəddin Qeybullayev|Q. Qeybullayev]] antik tarixçilərin burada skif adı altında [[saklar]]ı nəzərdə tutduğunu qeyd edir) ardlarınca Cənubi [[Qafaz]]a gəlmişdilər.[[Kiçik Asiya]]ya köç edən kimmerlər burada [[Frigiya]] dövlətinin varlığına son qoyurlar.( Bəzi tədqiqatçılara görə [[haylar]] məhz frig tayfalarından biri idilər)Bu dövlətin tabeliyində olan və [[Hayasa]] adlı vilayətin sakinləri olan [[haylar]] (indiki [[ermənilər]]) qaçmağa üz qoyurlar və bütün [[Kiçik Asiya]]ya səpələnirlər.
Kimerlərin bir hissəsi isə [[Kiçik Asiya]] ərazisindən [[Manna]] dövləti ərazisinə keçir.Sonrakı əsrlərdə isə kimmerlər yerli türklər-[[mannalar]] və [[madaylar]]la qaynayıb qarışırlar.Onların adları isə Kəmər,Kəmərli və Qəmərli kimi toponimlərdə qorunub saxlanır.
İlkin tədqiqatlar dövründə kimmerlər İrandilli etnos sayılırdı. [[İ.M.Dyakonov]] qeyd edirdi ki,"kimmer" adı bu etnosa kənardan verilmiş adıır və [[İran]] dillərində "həmişə hərəkətdə olan" anlamındadır.Belə çxır ki,bu etnosun əsl adı məlum deyil.[[Qiyasəddin Qeybullayev|Q. Qeybullayev]] isə qeyd edir ki,kənardan verilmə olduğu halda kimmer adı toponimlərdə əks oluna və qoruna bilməzdi.Sonrakıı araşdırmalar kimmerlərin həqiqətən də türk etnosu olduğunu sübut etdi.Kimmerlərin türk mənşəli olduğunu sübut edən bir neçə dəlil var:
1)"Kəmər" etnonimi qədim türkcə kam (qam) –şaman və bir sıra türk tayfa adları üçün (avar,bolqar,qacar,sabar,xəzər və s) üçün səciyyəvi olan "ər" – kişi,ər,döyüşçü sözlərindəndir.Bu fikir ilk dəfə [[F.Cəlilov]] tərəfindən irəli sürülmüşdür.Qeyd etmək lazımdır ki,kəmər etnoniminin birinci komponenti olan "kəm","qam" sözü başqa türk tayfa adlarının da kökünü təşkil edir:Kamak ([[Azərbaycan]]da Qaymaqlı kəndlərinin adlarında qalmışdır),kaman,yaxud kuman (rus ənbələrində poloves adlandırılırlar),kamat (kumat) və s.
| |||